بی‌تدبیری در برگزاری انتخابات ۱۴۰۰؛ سنگی پیش پای مشارکت مردم

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ سایه سنگین کرونا و گره‌های اقتصادی در معیشت مردم دو سنگ بزرگ پیش روی مشارکت در انتخابات 1400 به شمار می‌رفت؛ موضوعاتی که قابل پیش بینی بود و نیازمند مدیریت صحیح برای از سر گذراندن این دو چالش. اما سنگ سوم عدم مدیریت صحیح در اجرای انتخابات و ایجاد مشکلات در فرایند برگزاری بود که شاهد آن بیش از 5000 شکایت مردمی به سامانه "مردم ناظر" شورای نگهبان است. موضوعی که دود مستقیم آن در چشم مشارکت رفت.

انتخابات 7 صبح برگزارشد؟

برخلاف اعلام ستاد انتخابات مبنی بر آغاز انتخابات در ساعت هفت صبح به جهت بیشتر شدن زمان رای‌گیری و جلوگیری از تجمع، رسیدن تعرفه و آغاز رای‌گیری با تاخیر همراه شد؛ در برخی شعب رسیدن دستگاه‌های احراز هویت با نیم ساعت تا یک ساعت تاخیر همراه بود و راه‌اندازی دستگاه‌ها هم به طول انجامید تا جایی که زمان برگزاری انتخابات به همان ساعت 8 و حتی در برخی شعب مانند مسجد الرسول تهران با تاخیر دو تا سه ساعته همراه شد.

در راه‌اهن تهران نیز به گفته افراد حاضر، مسافرانی که قصد رای دادن در ایستگاه راه اهن را داشتند تا ساعت 8 تعرفه‌های انتخاباتی به دستشان نرسیده و مسافران نتوانستند آراء خود را ثبت و به صندوق رای بیندازند.

محمود نبویان نماینده مجلس نیز که در شهر ساری حضور داشت گفت:«ساعت 10:20 دقیقه در یکی از شهرهای ساری هنوز انتخابات شروع نشده و به گفته‌ی نماینده فرماندار بعضی از صندوق‌ها اشتباه یا جا به جا فرستاده شدند.»

و مهدی فضائلی هم در توئیتی نوشت:«گزارش از برخی شهرها مثل مشهد و شیراز مبنی بر خرابی دستگاه‌های احراز هویت که منجر به تشکیل صف های طولانی و نارضایتی مردم شده است.»

انتخابات الکترونیک و مَردودی دولت دوازدهم

در ماه‌های منتهی به انتخابات وزارت کشور از امادگی کامل و وجود ظرفیت‌ها برای برگزاری انتخابات به روش تمام الکترونیک خبر داد. شورای نگهبان اما با بررسی شرایط و ظرفیت‌ها گفت هنوز امکان برگزاری انتخابات به روش تمام الکترونیک در کشور وجود ندارد. در هر صورت مقرر شد تا احراز هویت رای‌دهندگان به روش الکترونیک انجام شود و 101 شهرستان و 4 شهر انتخابات شورای شهر را به روش تمام الکترونیک برگزار کنند.

اما از ساعات آغاز رای‌گیری دستگاه‌های احراز هویت با مشکل مواجه شدند و این موضوع روند اخذ رای را با کندی مواجه و صف‌های طولانی را در شعب در همان ساعت‌های ابتدایی ایجاد کرد. در بعضی حوزه‌ها رای‌دهندگان تا سه ساعت در صف بودند.

مشکلات ایجاد شده در روند اخذ رای الکترونیکی هم باعث شد تا آیت‌الله جنتی، رییس هیات مرکزی نظارت بر سیزدهمین دوره‌ی انتخابات طی نامه‌ایی خطاب به وزیر کشور بیان کند:«با احترام با عنایت به گزارش‌های متعدد از استان‌های مختلف لذا مستدعی است ترتیبی اتخاذ گردد تا به منظور رعایت حقوق مردم رای‌گیری در انتخابات شوراها در حوزه‌های مربوطه از طریق تعرفه کاغذی انجام پذیرد.»

وجود مشکل در دستگاه‌های احراز هویت باعث شد تا جمال عرف، رئیس ستاد انتخابات کشور، از امکان جایزگینی احراز هویت به شکل دستی به جای الکترونیک در صبح جمعه بگوید.

پیش از این نیز وزارت کشور قصد داشت یکی دیگر از مراحل انتخابات یعنی ثبت‌نام نامزدهای انتخابات شورای شهر را به شکل الکترونیک برگزار کند اما موفق نبود و در نهایت مجبور شد غیر از 27 درصد ثبت‌نام‌ها، مابقی آن را به شکل حضوری و مانند دوره‌های پیش انجام دهد؛ این در حالی است که زمان ثبت‌نام در انتخابات شوراها به مراتب بیشتر و جمعیت متقاضی در آن به مراتب کمتر از انتخابات سراسری در کشور است؛ بر همین اساس پیش بینی می‌شد که وزارت کشور در برگزاری انتخابات به شکل تمام الکترونیک برای انتخابات شوراها و حتی به شکل الکترونیک در مرحله‌ی احراز هویت برای انتخابات ریاست‌جمهوری توفیق چندانی به دست نیاورد؛ پیش بینی که با نارضایتی مردم از صف‌های طولانی در پای صندوق‌های رای متاسفانه تا حد زیادی محقق شد.

رای‌گیری کوتاه؛ انگیزه‌ی بیشتر

این در حالی است که 3 ماه پیش از انتخابات علی فتاحی، قائم مقام پژوهشکده شورای نگهبان در تشریح تجربه‌ی مشابه ایراد دستگاه‌های احراز هویت در انتخابات‌های پیشین و هدف انتخابات الکترونیک به خبرگزاری دانشجو گفت:«بنده خاطرم هست که در یکی از انتخابات‌های گذشته که به عنوان ناظر شورای نگهبان پای یکی از صندوق‌ها حاضر بودم؛ ساعت هشت صبح با شروع رای‌گیری، مردم حاضر در شعبه باید احراز هویت می‌شدند اما دستگاه احراز هویت که وزارت کشور در نظر گرفته بود کار نمی‌کرد؛ این موضوع را که سراسری هم بود از شعب به مرکز اطلاع دادند و گفته شد که کدملی افراد را بگیرید و پس از آنکه سامانه راه افتاد آن‌ها را وارد کنید.

حال این سوال مطرح است که به طور متوسط برای رای دادن یک نفر در انتخابات چند دقیقه زمان باید صرف شود؟ یعنی یک فرد تا چه میزان حاضر است برای رای دادن هزینه‌ی زمانی کند؟در طراحی حقوقی می‌گوییم هر چه قدر زمان رای‌گیری کوتاه‌تر باشد، مردم اشتیاق بیشتری برای رای دادن دارند؛ در خصوص انتخابات الکترونیک یک اصل کلی وجود دارد؛ انتخابات الکترونیک به شرطی خوب است که تسهیل کننده‌ی فرایند انتخابات و تضمین کننده‌ی سلامت آن باشد.»

اگرچه در انتخابات گذشته شاهد صف‌های طولانی و صبوری رای‌دهندگان بودیم اما در مواقعی نیز فرایند طولانی می‌تواند موجب انصراف رای‌دهنده شود؛ به ویژه اینکه در این دوره نگرانی از تکثیر بیماری نیز وجود داشت؛ در همین باره یکی از کاربران در توییتر نوشت:«از ۹صبح، ۶۰ دقیقه رای دادنم زمان برد در حالیکه فقط ۹ نفر جلوتر بودند. چینش میزها و صندوق‌ها ۲ بار تغییر کرد. رای دادن من تمام شد اما هنوز نصب اسامی تمام نشده بود! آن هم در محلی که قبلا هم حوزه رای گیری بوده! تاسف بار اینکه ۲ نفر از معطلی بی‌دلیل خسته شده و رفتند، امیدوارم جای دیگری رای بدهند.»

صندوق‌هایی که نرفته، برگشت!

یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد این دوره‌ی انتخابات، وجود بیماران کرونایی بود که به علت جلوگیری از شیوع ویروس کرونا قرار بود به شکل مجزا از سایر رای‌دهندگان، آراء خود را به صندوق‌ بیاندازند؛ ضمن آنکه به علت شرایط خاص این دوره تعداد بالایی از اعضای کادر درمان نیز در بیمارستان‌ها حاضر بودند و پیش بینی شده بود تا صندوق‌های سیار به بیمارستان رفته و امکان مشارکت را برای جمعیت حاضر در مراکز درمانی فراهم کنند.

در همین باره علیرضا رییسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، پیش از انتخابات در گفت‌وگو با ایسنا، گفت:«افرادی که بیمار مبتلا به کرونا بوده و در بیمارستان بستری هستند، ‌وزارت کشور برایشان صندوق سیار می‌برد و در همانجا از آنها اخذ رأی می‌کند؛ همچنین یکسری شُعب هم با همکاری وزارت کشور انتخاب شده‌اند که لیست آن در اختیار وزارت کشور است و امروز هم خواستیم که یکبار دیگر این شعب را اعلام کنند که این شعب مخصوص بیماران مبتلا به کرونا است.»

اما تجربه‌ی افراد مبتلا به کرونا و افراد حاضر در بیمارستان‌ها در روز رای‌گیری، متفاوت از وعده‌های پیش از انتخابات بود و نارضایتی تعداد بالایی از بیماران و همراهان آن‌ها که متقاضی شرکت در انتخابات بودند نشان می‌داد جمعیت حاضر در مراکز درمانی نتوانسته‌اند به شکل مطلوب مشارکت داشته باشند؛ چرا که قبلا صندوق‌های اخذ رای سیار به مدت نیم روز در بیمارستان مستقر می‌شد اما این بار علی‌رغم شرایط ویژه، بیشتر از یک ساعت توقف نداشت که همین مسئله بسیاری از علاقه‌مندان را از مشارکت بازداشت.

بر همین اساس مشکلات رای‌گیری در این دوره صرفا تاخیر در صندوق و تعرفه نبود؛ بلکه بی‌توجهی به صندوق‌های رای سیار برای بیماران و کادر درمان در بیمارستان از دیگر نکات مسئله‌ساز انتخابات 28 خرداد به حساب می‌آید.

تاخیرِ تعرفه

یکی دیگر از مشکلات این دوره تاخیر در رسیدن تعرفه‌های رای‌گیری بود؛ در همین باره زهره الهیان، نماینده مجلس در حاشیه حضور در انتخابات در حسینیه جماران گفت:«با توجه به گزارش‌هایی که رسیده، در بعضی از حوزه‌های رای‌گیری در تهران تعرفه با تاخیر ارائه شده و در ساعات اولیه تعرفه در این حوزه های رای‌گیری در تهران وجود نداشته است.

مشکل تعرفه‌های رای‌گیری مختص این دوره نبود و در انتخابات 96 نیز به نحوه دیگری تکرار شد و در ساعت‌های پایانی رای‌گیری، مشکل اتمام و کمبودِ تعرفه به وجود آمد؛ مشکلی که علاوه بر نارضایتی رای‌دهندگان، بر میزان مشارکت نیز موثر است؛ نکته‌ای که در آخرین سخنرانی رهبر انقلاب پیش از انتخابات نیز مورد توجه و تذکر قرار گرفت.  

ایشان در این باره اظهار داشتند:«مشکل کمبود برگه‌های تعرفه یکی از مشکلاتی است که ما در انتخابات‌ها، مکرّر با آن مواجه شده‌ایم و دائم به ما شکایت کرده‌اند؛ گاهی از یک نقطه‌ای می‌گویند که تعرفه نیست، یا فرض کنید ساعت ۸ یا ۷ انتخابات شروع می‌شود و تعرفه هنوز نرسیده؛ این مشکل را برطرف کنند؛ نگذارند که جایی بدون برگه‌های تعرفه‌ی رأی بماند، یا دیر برسد، یا نرسد، یا کمبود داشته باشد.»

علاوه بر دیر رسیدن تعرفه به برخی شعب، عکس‌ها و فیلم‌هایی مبنی بر بسته شدن درب شعب رای‌گیری به روی رای‌دهندگان دست به دست شد؛ علی رغم تجربه‌های مشابه و قابل پیش‌بینی بودن برخی مشکلات، نارسایی‌هایی در روند برگزاری انتخابات به چشم می‌خورد که  قاعدتا توانسته مقداری بر میزان مشارکت اثر سوء بگذارد و عاملی را بر دیگر عوامل دردسرآفرین این دوره بیافزاید.