به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، فرش دستباف از صنایعی به‌شمار می‌رود که نقشی اساسی در اشتغالزایی و تامین نیاز اقتصادی خانواده‌ها و در عین حال، رشد اقتصادی کشور دارد. با وجود اینکه قوانین و مقررات متعددی به‌خصوص پس از انقلاب اسلامی به‌منظور توسعه فرش دستباف به تصویب رسیده است؛ ولی این صنعت رونق سابق خود را به‌خصوص در نواحی عشایری و روستایی ندارد. این صنعت با توجه به نیاز نسبی اندک به سرمایه و امکانات، از صنایعی به‌شمار می‌رود که نقشی اساسی در اشتغالزایی و تامین نیاز اقتصادی خانواده‌ها دارد و می‌تواند به‌عنوان یکی از راهبرد‌های اشتغالزایی، خروج از فقر و توسعه روستایی مدنظر قرار گیرد. فرش دستباف از دیرباز نقش مهمی در ایجاد درآمد مکمل برای روستانشینان و عشایر به‌ویژه در ایام بیکاری فصلی داشته است. افراد فراوانی در مراحل مختلف تولید فرش در بخش‌های مرتبط مانند پرورش گوسفند، شست‌وشوی پشم، ریسندگی، رنگرزی، تولید دار قالی و سایر ابزار‌های مورد نیاز، بافت فرش و نهایتا فروش آن در بازار‌های داخلی و خارجی فعال هستند. درنتیجه، این صنعت تقاضای مهمی برای سایر رشته فعالیت‌های روستایی از قبیل پرورش کرم ابریشم، تولید پشم و کرک، گردشگری روستایی و ... می‌تواند ایجاد کند. تعداد مشاغلی که در هنر صنعت فرش وجود دارد به بیش از ۷۰شغل می‌رسد. آمار‌ها حاکی از آن است که ایران در سال ۲۰۰۰، حدود ۳۲ درصد از فروش و عرضه فرش دستباف در بازار‌های جهانی را به خود اختصاص داده بود. با وجود این، سهم کشورمان از صادرات فرش دستباف در سال ۲۰۱۹ که جدیدترین آمار مستند هم است به کمتر از ۹ درصد رسیده. برعکس ایران، هند که رقیب جدی ایران در فرش دستباف است، سهمش از ۱۴ درصد در سال ۲۰۰۰ حالا به بیش از ۳۵ درصد در سال‌های اخیر رسیده است. همچنین رقم صادرات فرش دستباف کشورمان از ۶۹۰ میلیون دلار و ۲۶ هزار تن به ترتیب به ۷۲ میلیون دلار و ۴ هزار تن تقلیل یافته است. اما روزگاری سهم فرش دستباف کشورمان از کل صادرات غیرنفتی ۱۷.۵ درصد بوده که حالا به نیم‌درصد هم نمی‌رسد. مجموع این شرایط می‌تواند زنگ خطری برای صنعت فرش دستباف ایران باشد. اما دود این سقوط آزاد فرش به چشم ما ایرانی‌ها خواهد رفت؛ اول اینکه هرچه از سهم اقلامی همچون فرش در سبد صادرات کاسته می‌شود، به‌معنی کاهش تنوع سبد صادراتی و ثانیا فرورفتن افراد بیشتری در فقر است که معاش خود را از این صنعت تامین می‌کردند.
سقوط ۹۰ درصدی صادرات یک صنعت قدیمی
براساس آمار‌های گمرک ایران، رقم صادرات فرش دستباف ایران در سال ۱۳۷۸ حدود ۶۹۰ میلیون دلار بوده است. نکته جالب‌توجه اینکه در همان سال کل صادرات غیرنفتی ایران که ۳ میلیارد و ۹۴۱ بوده است. این به این معنی است که در سال ۱۳۷۸ معادل ۱۷.۵ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را صادرات فرش دستباف به خود اختصاص داده بوده است. اما حالا در چند سال اخیر رقم صادرات فرش دستباف ایران به‌طور عجیبی رو به افول رفته و از ۶۹۰ میلیون دلار سال ۱۳۷۸ به ۶۹ میلیون دلار در سال ۱۳۹۸، به ۷۲ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ و ۳۰ میلیون دلار در ۷ ماهه نخست سال جاری رسیده است. همچنین در همین مدت زمان ارزش وزنی صادرات فرش دستباف نیز از ۲۶ هزار و ۳۰۰ تن در سال ۱۳۷۸ به ۳ هزار تن در سال ۱۳۹۸، ۳.۹ هزار تن در سال ۱۳۹۹ و ۱/۲ هزار تن در ۷ ماهه نخست امسال رسیده است. همچنین حالا سهم فرش ایران از کل صادرات غیرنفتی حتی به نیم‌درصد هم نمی‌رسد.
همه این‌ها به این معنی است که صادرات فرش دستباف ایران طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۹ به‌لحاظ وزنی سقوط ۸۵ درصدی و به‌لحاظ ارزش دلاری نیز سقوط نزدیک به ۹۰ درصدی را تجربه کرده است.
این آمار‌ها حاکی از نابسامانی و تضعیف فرش دستباف حتی در دوره‌هایی است که مشکل تحریم جدی هم وجود نداشته است. بنابر اظهار مسئولان و مشاهدات میدانی، شاغلان و میزان تولیدات این صنعت در نواحی روستایی و عشایری نیز نسبت به گذشته کاهش بسیار شدیدی را تجربه کرده است. این درحالی است که روزگاری نواحی روستایی و عشایری کانون اصلی تولید فرش‌های اصیل و صادراتی ایرانی بودند.
هند جایگزین ایران در بازار جهانی
براساس آمار‌های وب‌سایت oec.world در سال ۲۰۰۰ کل صادرات جهانی فرش دستباف حدود ۱.۸ میلیارد دلار بوده است که ۳۲ درصد آن دراختیار ایران؛ ۱۴.۷ درصد دراختیار هندی‌ها، ۱۲.۸ درصد دراختیار چینی‌ها، ۱۲ درصد دراختیار پاکستانی‌ها، ۸ درصد دراختیار نپالی‌ها، ۴/۴ درصد دراختیار ترک‌ها و مابقی دراختیار سایر کشور‌ها بوده است. اما حالا همه‌چیز برعکس شده است، به‌طوری که در سال ۲۰۱۹، از ۹۰۹ میلیون دلار صادرات فرش در جهان؛ هند با ۳۲۰ میلیون دلار و سهم ۳۵.۴ درصدی در رتبه اول، ایران با ۷۸.۵ میلیون دلار و سهم ۸.۶ درصدی در رتبه دوم، پاکستان با ۷۶.۵ میلیون دلار و سهم ۸.۴ درصدی در رتبه سوم، نپال با ۶۹.۷ میلیون دلار و سهم ۷/۷ درصدی در رتبه چهارم و ترکیه با ۵۷.۹ میلیون دلار و سهم ۶.۴ درصدی پنج صادرکننده بزرگ فرش دستباف بودند. در این رتبه چین نیز با ۵.۳ درصد ششم بوده است.