نگرانی مردم شیراز از فروپاشی بافت تاریخی شهر / غنی‌ترین بافت‌های تاریخی کشور در خطر تخریب

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، فاطمه فرخی؛ بافت تاریخی هر شهر با داشتن ارزش‌های والای فرهنگی، جزئی از هویت و شناسنامه ملی آن شهر است. این بافت‌ها که در قلب شهر‌ها جای دارند، دارای ارزش‌های اقتصادی و فرهنگی اند که باعث شکل گیری بستری هویت شهر می‌شوند.

شهر شیراز مرکز استان فارس و پنجمین شهر بزرگ و پر جمعیت ایران است. بافت قدیم شهر شیراز به مساحت تقریبی ۳۶۰ هکتار درمرکز شهر امروزی جای دارد. این محدوده که ۸/۲ درصد مساحت کل شهر را شامل می‌شود، هسته اولیه شکل گیری شهر شیراز است و طی دوران‌های مختلف تغییر و تحولات زیادی را متحمل شده است که حدود آن دروازه‌ها و حصار دور شهر در دوره زندیه است.

مهمترین مراکز مذهبی شهر و قسمت عمده‌ای از بنا‌ها و مجموعه‌های با ارزش تاریخی در این محدوده واقع است. وجود ۴۰۰ اثر بار ارزش، ۸ دروازه و ۱۲ مرکز محله و ۴ بازار سنتی و مساجد و آرامگاه امامزادگان و چندین محورفرهنگی می‌تواند گویای ارزش‌های نهفته، شیوه زندگی و روابط اجتماعی، آداب و رسوم، باورها، تاریخ و هنر و به طور کلی این تراکم ارزشها، بیانگر هویت تاریخی و فرهنگی دوران تکوین و شکل گیری این محدوده است. حفظ و نگهداری و مرمت این آثار و مجموعه‌های علاوه بر این که حیات دوباره‌ای به این آثار می‌دهد، از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز هویت تاریخی فرهنگی شهر شیراز را احیا می‌کند.

بافت تاریخی شیراز تنها به بنا‌های نامداری، چون نارنجستان قوام، مسجد نصیرالملک، مسجد، بازار و حمام وکیل، عمارت کلاه فرنگی، سرا و بازار مشیر، مدرسه خان و… خلاصه نمی‌شود بلکه آثاری از دوره زندیه تا قاجاریه را در خود دارد. از مجموع سه هزار اثر تاریخی که در فارس ثبت ملی شده، نزدیک به ۴۰۰ اثر در بافت تاریخی واقع شده است. از این بافت به عنوان اصیل‌ترین بافت خاورمیانه یاد می‌شود.

برخی از کارشناسان میراث فرهنگی بر این باورند که بافت تاریخی شیراز از نظر فنی و معماری یکی از شاخص‌ترین بافت‌های تاریخی نه تنها در ایران بلکه جهان است چرا که بر اساس معیار‌های اسلامی طراحی شده است. البته طی چند سال گذشته به دلیل پاره‌ای از مشکلات این بافت از ساکنان قدیمی خالی و به محلی پر از آسیب‌های اجتماعی تبدیل شده است.

چندی قبل در سفر رئیس جمهور و هیأت دولت به استان فارس و شهر شیراز موضوع طرح توسعه حرم و تخریب قسمت‌هایی از بافت تاریخی شیراز مطرح شد که بنابر مصوبه هیأت دولت ۲۰۰ خانه تاریخی در اطراف حرم شاهچراغ، از فهرست میراث فرهنگی خارج می‌شوند تا «طرح توسعه حرم شاهچراغ» پیش برود. از این رو برخی از فعالان متخصصان و اساتید دانشگاهی نسبت به این مصوبه واکنش نشان دادند و با نوشتن نامه‌ای به رئیس جمهور ابراز نگرانی خود را نشان دادند و خواستار متوقف شدن اجرای این طرح شدند.

بافت تاریخی شیراز باید حفظ شود

غلامحسین معماریان، استاد دانشگاه علم و صنعت ایران که نزدیک به سه دهه به صورت متمرکز درباره معماری و بافت تاریخی شیراز فعالیت کرده و ھم اکنون ھم یکی از مخالفان اجرای طرح ۵۷ ھکتاری در این بافت است با تاکید بر اینکه بافت تاریخی شیراز باید حفظ شود، می‌گوید: در سال‌های اخیر اعتراض‌های متخصصان درباره نحوه برخورد با بافت‌های تاریخی به خصوص بافت تاریخی شیراز به صورت مکتوب، ھمایش، بیلبورد، سخنرانی و حتی گاهی خوابیدن جلوی بلدوزر‌ها صورت گرفته است، ولی متاسفانه روند تخریب در بافت تاریخی شیراز ادامه داشته است.

معماریان ادامه می دهد: نخستین تخریب‌های گسترده در این بخش از شهر در دهه ۶۰ با احداث خیابان غربی بارگاه انجام شد که ده‌ها خانه تاریخی نابود شدند. سپس تخریب گسترده و فجیعی در بافت تاریخی در سال ۱۳۷۶ تحت نام بین الحرمین انجام شد که طی آن حدود ۷ هکتار از بافت تاریخی جنوب حرم تخریب شد که این اقدام بزرگ‌ترین تخریب در تاریخ تخریب‌ھای بافت تاریخی ایران در چهار دهه گذشته بوده است.

استاد دانشگاه علم و صنعت ایران می‌می افزاید:در دولت دھم طرح ۵۷ ھکتاری گسترش شاه‌چراغ (ع) تصویب شد. یادم هست در یکی از جلسات طرحی از بافت تاریخی را به ما نشان دادند که بخش مرکزی آن با خطی قرمز جدا شده بود و به مشاور بافت تاریخی گفته بودند شما در این بخش ۵۷ ھکتاری دخالت نکنید. در ھمین دولت بود که با ایجاد خیابان ۹ دی بیش از ١٣٠ پلاک بافت تاریخی شیراز تخریب شد و جای آن‌ها را آسفالت و پارکینگ طبقاتی تمام فلزی گرفت.

مرمت بافت‌ها تاریخی شیراز نیازمند همکاری مالی و فکری است

شکیبا هاشمیان، دانش آموخته و فعال گردشگری در مورد مرمت بافت‌های تاریخی شیراز می‌گوید: شیراز دارای ۴۶۰ هکتار بافت تاریخی نیازمند مرمت و ۹ شهر تاریخی است که مرمت آن‌ها زمان بر و نیازمند اعتبارات سنگینی است که میراث به تنهایی قادر به مقبولیت آن نیست، زیرا تعدد بافت‌های مهم زیاد و بودجه میراث در برابر این حجم از میراث اندک است.

شیبانی در ادامه می‌افزاید: مرمت بافت‌ها نیازمند همکاری مالی و فکری دیگر ارگان‌ها نیز است باشد که شهرداری با اختصاص بودجه در این زمینه می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند.

وی با بیان اینکه مردم نیز باید در این امر سهیم بوده و به تسریع مرمت و احیای بافت کمک کنند، خاطرنشان میکند: دوران بارندگی می‌تواند برای برخی از بنا‌های مهم که در فصول مختلف سست شده اند، مخرب باشد برای جلوگیری از این امر میراث باید مرمت ا بررسی مسیر‌های خروج آب را در دستورکار خود قرار دهد.

شیبانی بیان کرد: متاسفانه دوران بارندگی همیشه برای اهالی بافت نشین شیراز نگران کننده بوده، زیرا جاری شدن آب بر روی سقف‌های گلی باعث تخریب آن‌ها شده و مرمت مکرر آن‌ها را می‌طلبد؛ این موضوع باید قبل از آغاز فصل بارندگی مد نظر قرار گیرد.

تاکنون اقدامی عملی برای احیای بافت تاریخی شیراز نشده

علیرضا پاک فطرت، نماینده مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی نیز پیرامون بافت تاریخی شیراز گفت: متأسفانه بافت تاریخی شیراز از سال‌ها قبل که زمین در اختیار مردم گذاشته شد هویت خود را از دست داد، زیرا بسیاری از ساکنان این بافت‌ها محل را ترک کردند.

علیرضا پاک فطرت با انتقاد به اینکه امروزه هیچکس به فکر نجات بافت تاریخی شیراز نیست، ادامه داد: طی چند سال گذشته احیای بافت تاریخی شیراز فقط در حد شعار بوده و تاکنون هیچ‌گونه اقدامی عملی برای احیای این بافت انجام نشده است.

وی با تاکید بر اینکه برای احیای بافت همه باید دست به دست هم بدهند، می‌افزود: زمانی که بنده شهردار شیراز بودم از معاون وقت رئیس جمهور دعوت کردم که بازدیدی از این بافت داشته باشد و به ایشان گفتم که یا میراث فرهنگی برای احیای این بافت اقدام کند یا اجازه بدهد شهرداری بافت را از این وضعیت نجات دهد که متأسفانه با این درخواست موافقت نشد.

نماینده مردم شیراز با انتقاد از اینکه تاکنون چندین بار بر روی این بافت مطالعه شده، می‌گوید: اخیراً هم مدعی شده‌اند که یک گروه ایتالیایی بر روی این بافت مطالعاتی انجام داده است، بنده به این کار ندارم که چندین بار است مطالعه انجام شده یا اینکه اصلاً این گروه از ایتالیا آمده‌اند یا به اسم ایتالیایی‌ها بوده و به کام دیگران، من فقط سوالم این است که چرا باید بر روی یک بافت این چندین بار کار مطالعاتی با هزینه‌های هنگفت انجام داد بلکه باید وارد عمل شد.

پاک فطرت با اشاره به اینکه باید خانه‌های تاریخی و باارزش بافت حفظ، اما خانه‌های فرسوده تخریب شود، بیان میکند: علاوه بر این باید اقداماتی انجام شود که دسترسی مردم به حرم مطهر راحت باشد نه اینکه خانه‌ها را تخریب کرد و مجوز ایجاد مراکز تجاری چند طبقه داد.

بافت تاریخی شهر شیراز به عنوان یکی از غنی‌ترین بافت‌های تاریخی کشور و همانند بسیاری از آن‌ها دچار زوال و فرسودگی شده است. این بافت با دارا بودن بیش از ۴۰۰ اثر ارزشمند تاریخی لزوم توجهات هرچه بیشتر را به خود برانگیخته است. عدم رسیدگی به بافت تاریخی و فروپاشی آن موجب هویت زدایی از کل شهر و متعاقبا مردم شهر خواهد شد.