عدالت صحابه در ترازوی نقد

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو» - زينب صارم؛ عدالت صحابه از قدیمی‌ترین مباحثی است که در بین فرق اسلامی مورد گفت‌وگو و بررسی قرار گرفته است و همچنین کتاب و رسائل زیادی در این مورد به رشته تحریر در آمده است.

آیا همه صحابه بیامبر (ص) از عدالت برخوردار هستند؟

صحابی در اصطلاح مشهور اهل تسنن به هر فردی اطلاق می‌شود که در حال اسلام به ملاقات بیامبر (ص) نایل آمده باشد؛ حال این ملاقات کوتاه باشد یا طولانی تفاوتی نمی‌کند.

در راستای این تعریف اهل تسنن از موضوع صحابه، آنان مدعی هستند که همه صحابه بیامبر (ص) از عدالت برخوردار هستند. اهل تسنن در کتب خویش نام بیش از ده هزار نفر را به نام صحابی پیامبر (ص) ثبت و ضبط کرده‌اند و صفت عدالت را برای همه آنان اثبات شده می‌دانند.

هر چند عدالت تمامی صحابه از نگاه تاریخی و مستندات شیعه و سنی نقیضه‌های فراوانی دارد و امری نقد برانگیز است، اما صرف نظر از نگاه مستند تاریخی می‌توان به اشکالات عقلی وارد بر این نظریه اشاره کرد.

اشکالات عقلی و سوالات فراوانی در رابطه با بحث عدالت صحابه مورد بحث است که به چندین مورد آن اشاره می‌شود.

مصاحبت با پیامبر، دلیلی بر ایمان قلبی است؟؟؟

1- آیا تمامی افرادی که در تواریخ به عنوان مسلمانانی که پیامبر (ص) را درک کرده‌اند، ذکر شده را می‌توان قلبا مومن به پیامبر (ص) دانست؟ و آنان را در تعریف اصطلاحی صحابه وارد ساخت؟

توضیح سوال این است که آیا صرفا مصاحبت با پیامبر (ص) و عدم ارتداد یا اظهار ننمودن و یا بی اعتقادی و کفر، برای تحقق ایمان قلبی افراد کافی است؟ اگر کافی نیست پس تعریف صحابی تعریفی کاربردی نیست و جز درباره افرادی خاص که یقین به ایمان قلبی آنها وجو دارد نمی‌توان آن را به کار برد؛ پس چگونه نام بیش از ده هزار نفر را به عنوان صحابی ثبت نموده‌اند؟

دیدار و ملاقات کوتاه با پیامبر، مصونیت از نقد و بررسی؟؟؟

2- آیا اگر کسی در حال اسلام پیامبر (ص) را ولو در زمانی اندک درک کرده باشد تا آخر عمر عادل خواهد ماند؟

اهل تسنن با قاطعیت هر چه تمام‌تر تمامی صحابه را با تعریف فوق عادل می‌دانند؛ به این ترتیب پرسش جدی پیش می‌آید که آیا واقعا هرکسی ولو در زمان اندک رسول خدا(ص) را ببیند تا آخر عمر عادل می‌شود و نمی‌توان درباره عملکرد او نقد و بررسی داشت یا نباید سخنان و روایات منقول وی را از پیامبر مورد بررسی قرار داد؟

چگونه رویت پیامبر (ص) در چند دقیقه می‌تواند چنین اثر معجزه آسایی داشته باشد؟ آیا قرآن کریم چنین مطلبی را بیان می‌دارد یا پیامبر (ص) خود چنین چیزی را فرموده‌اند؟

دیدار با پیامبر تضمین کننده آینده رفتاری؟؟؟؟

3- اگر فردی غیر معصوم در زمان پیامبر (ص) دارای فضایل والایی بود آیا تضمینی وجود دارد که تا پایان عمر در همان حال باقی بماند؟

نکته مهم‌تری که باید مدنظر داشت این است که آیا فردی غیر معصوم که در زمانی دارای فضایل والایی بوده است، این حالت تا آخر عمر حفظ می‌شود؟ به ویژه که شواهد بسیاری بر تغییر رفتار و عملکرد اصحاب پس از پیامبر(ص) وجود دارد .

4- آیا اوصاف و فضایل مذکور در قرآن کریم شامل تمامی صحابه، مهاجرین و انصار اصطلاحی می‌شود یا شامل گروهی از ایشان است؟

پایداری اصحاب بر ایمان و عمل صالح، شرط حسن عاقبت

صرف نظر از وضوح عقلی این موضوع که پایداری اصحاب بر ایمان و عمل صالح شرط حسن عاقبت ایشان می‌شود می‌توان به ادله قرآنی اشاره کرد.

آیات قرآنی سوره فتح آیه 29 و 18 اشاره به این موضوع دارد.

سوره فتح آیه 10 چنین بیان می‌کند: «بیعت کنندگان در حقیقت با خدا بیعت می‌کنند و دست خدا بالای دست آنهاست و هر کس پیمان شکنی کند به زیان خود اوست و هرکس به پیمانی که با خدا بسته است وفا کند پاداش عظیمی به او خواهد داد.»

به این ترتیب خداوند متعال اعلام نموده است که حتی مومنان که با رسول خدا (ص) نیز بیعت کرده‌اند امکان دارد تا دچار بیعت شکنی شوند و در این صورت زیان آن تنها دامن گیر خود ایشان است.

ادامه دارد...