دیدگاه اسلام درباره تعداد فرزندان و جمعیت/ تربیت نسل انقلابی به عنوان پشتوانه انقلاب؛ شعاری که به فراموشی رفت/ مباهات پيامبر(ص) در قيامت به كثرت امت خود

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»، زهرا صدرالديني؛ بیش از 3 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به عنوان یگانه پرچمدار حکومت اسلامی در منطقه و حتی جهان می‌گذرد. اگرچه آنچه در این مدت به وقوع پیوسته است با حکومت اسلامی مطلوب و آرمانی فاصله زیادی دارد، اما تلاش‌هایی نیز در جهت رسیدن به آن صورت پذیرفته است.

بزرگترين نقطه قوت يك حكومت نيروي جوان آن است

بی شک در هر حکومتی نیروی جوان و کارآمد و برخورداری از نیروی انسانی کافی و مناسب، از بزرگترین نقاط قوتی است که دولت‌ها بایستی از یک سو در جهت تامین آن و از سوی دیگر در برآوردن نیازهای اين نيروي انساني تلاش کنند. میزان جمعیت، بایدها و نبایدهای آن و لزوم یا عدم لزوم کنترل جمعیت و تنظیم خانواده از سوی حکومت و خانواده‌ها را می‌توان از ابعاد گوناگون مذهبی - عقیدتی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... مورد بررسی قرار داد.

این موضوع تا بدان پایه دارای اهمیت است که بزرگان عرصه دین و سیاست را برآن داشته تا اظهارنظرهای گوناگونی در این باره داشته باشند. در این مختصر برآنیم به بررسی این نظریات پرداخته و تبعات آن را در جامعه کنونی خود مورد بررسی قرار دهیم.

نگاه خانواده ها در دهه شصت؛ افزایش جمعیت و نسل انقلابی به عنوان پشتوانه انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با شروع جنگ تحمیلی، موضوعی بیش از پیش توجه خانواده‌ها را به خود جلب نمود: «افزایش جمعیت و نسل انقلابی به عنوان پشتوانه انقلاب» که با توجه به شهادت جوانان این مرز و بوم و عواملی چون نامعلوم بودن وضعیت و طول جنگ، به شدت مورد استقبال قرار گرفت.

این مسئله تا بدانجا پیش رفت که بسیاری از مادران میانسال نیز تصمیم به داشتن فرزند گرفتند و نهایتا منتج به تولد نسلی شد که به دهه شصتی‌ها معروف شدند. این افزایش ناگهانی جمعيت، مسئولان را با دغدغه‌ها و چالش‌های بسیاری مواجه کرد. برخي از اين مسائل تامین مایحتاج نوزادان، تامین امکانات تحصیلی آنان، تامین شرایط ادامه تحصیل آنها در مقطع تحصیلات تکمیلی و... بود که برای مرتفع نمودن این مسائل ترویج شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر»، راه اندازی مدارس دو و سه شیفته و تاسیس دانشگاه آزاد در نیمه دوم این دهه صورت گرفت.

وضعيت جمعيتي كشور ما خیلی بحراني است

در حال حاضر رشد زاد و ولد به 3/1 درصد رسیده است. در تمام دنیا وقتی رشد موالید به 2 می‌رسد وضعیت را بحرانی اعلام می‌کنند. بنابراین، وضعیت کشور ما خیلی بحرانی است. اگر بخواهیم میزان جمعیت در بلند مدت ثابت بماند و پدران و مادران جایگزین داشته باشند، بایستی نرخ رشد زاد و ولد حداقل 2 باشد در حالیکه با احتساب کسانی که که ازدواج نمی‌کنند و عواملی از این دست بایستی نرخی بالاتر از 2 برای رسیدن به این مطلوب داشته باشیم.

هریک از اقدامات بالا محاسن و معایبی داشت که در جای خویش قابل بررسی است، اما آنچه ما در این میان علاقه‌مند به بحث پیرامون آن هستیم، بحث ترویج شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» است.

سوالاتي كه در خصوص كنترل جمعيت و تنظيم خانواده مطرح است

سخن خود را با طرح چند سوال آغاز می‌کنیم؛ تنظیم خانواده به چه معناست و نظریه‌های پیرامونی آن چیست؟ دیدگاه دین اسلام درباره تعداد فرزندان و کنترل جمعیت چیست؟ امام و رهبری و مراجع گرانقدر در این زمینه چه نقطه نظراتی دارند؟ چه کسانی از کاهش جمعیت مسلمین به ویژه شیعیان سود می‌برند؟

نظرات علمای وهابی و خاخام‌های صهیونیستی به عنوان دشمنان شماره یک مسلمین در باب تعداد فرزندان و کنترل جمعیت چیست؟ هرم جمعیتی و نرخ رشد جمعیت کشور ما به چه سمت و سویی در حرکت است؟ و بسیاری سوالات دیگر که برآنیم هرچند مختصر به برخی از آنها پاسخ دهیم.

تفاوت كنترل جمعيت با تنظيم خانواده

تعریف تنطیم خانواده و نظریات مطرح شده در این عرصه:

 

تنظیم خانواده عبارت است از برنامه‌ای که زوجین برای توالد و تناسل، رعایت فاصله زایمان‌ها، بهداشت و درمان کودک و مادر و تناسب معیشت با تعداد عائله در نظر می‌گیرند که با موضــــــوع کنتــــرل تفــــاوت دارد.

در بحث کنترل جمعیت، نگاه حکومتی نیز دخیل است. به عنوان مثال قانون عدم برخورداری فرزند چهارم از امکانات بیمه و خدمات اجتماعی و... از قوانین کنترلی به حساب مي‌آید که توسط حکومت برای کنترل میزان جمعیت وضع شده است. نظریاتی که درباره تنظیم خانواده مطــرح است، عمدتاً وابسته به دو گروه است: گروهی که با تنظیم خانواده موافق و گــروهی که با آن مخــالف هستند.

ديدگاه‌هاي متفاوت در زمينه تنظيم خانواده و كنترل جمعيت

کسانی که با تنظیم خانواده موافق هستند به سه گروه تقسیم می‌شوند:

1- گروهی که با تنظیم خانواده به طور مطلق موافقند و برای کنترل جمعیت هیچ محدودیتی غیر از «سقط جنین» قایل نیستند و حتی «تنظیم خانواده» را یکی از ضروریات اساسی در شرایط کنونی مي‌دانند. بنابراین نظریه، کنترل جمعیت، قاعده‌ای همگانی است که لازم است حکومت بــرای آن برنامه‌ریزی کند و در صورت لزوم، باید جـــامعه را به کنترل مجبور سازد.

2- گروه دیگری که تنظیم خانواده را تنها با در نظر گرفتن شرایط خاص هر خانواده جایـــــــــــز می‌شمارند و بر اساس امکانات فرهنگی، اقتصادی و تربیتی هر خانواده، جلوگیری از بارداری را مجاز می‌دانند. این گروه، دخالت دولت و حکومت را در کنترل مشروع نمی‌دانند، اگرچه این دخالت، در حد تبلیغ و تشویق کنترل باشد. بنابراین نظریه، «تنظیم خانواده» امری فردی، در محدوده اختیار زن و شوهر و مصــالح فردی آنها است.

3- گروه دیگر با نظریه‌ای بینابین دو گروه یاد شده نه تنظیم خانواده را به طور گسترده جایز می‌شمارند آنچنان که افزایش جمعیت را خطری عمده، برای آینده بشر بداننــد و برای کنترل جمعیت از هيچ کوششی فروگذار نکنند و هر جا که می‌توانند به کنترل توصیه کنند و نه آن‌چنان محدودیتی قائل هستند که به دولت اجازه ندهند در جایی که مصلحت جامعه و خانواده است تشویق و تبلیغ به کنترل بارداری کند.

این گروه، متناسب با شرایط جغرافیایی و اقتصادی جامعه و امکانات فرهنگی و اقتصادی هر خانواده، پیشگیری از تولد فرزند را جایز می‌دانند. پس طبق این نظریه، چه بسا در کشوری، این کنترل نباید انجام گیرد، بلکه باید مسلمانان روز به روز افزوده شوند مانند فلسطین و در کشوری دیگر، این پیشگیری باید انجام شود و حکومت، باید متناسب با درک شرایط و موقعیت، محدوده تنظیم خانواده را معین کند و ابزار کنترل را در اختیار جامعــــــه قرار داده و جامعه را به کنترل تشویق کند.

 

البته، این گروه دخالت‌های سخت و تأدیبی حکومت را برای کنترل جایز نمی‌دانند و این امور را مخالف آزادی‌های انسانی قلمداد مي‌كنند. در مباحث انسانی نمی‌توان حد و مرز دقیقی را مشخص نمود و اینکه کدامیک از این نظریات مورد پذیرش است نیز از جمله مقوله‌هایی است که در ادامه تبیین خواهد شد.

دیدگاه اسلام درباره تعداد فرزندان و جمعیت چیست؟

در ادله و متون دینی، تولیدمثل و زادآوری، امری پسندیده و ممدوح بوده

 

برخی از دانشمندان، هدف از ازدواج را تولید مثل و بقای نسل برشمرده‌اند. بنابر این تعریف و با توجه به وضعیت بیولوژیک دو جنس زن و مرد، هدفی جز تولیدمثل و باقی گذاشتن نوع انسان منظور نبوده است. سایر احکام مربوط به روابط زن و مرد از قبیل احکام رعایت عفت، زناشویی، اختصاص داشتن زوجه به زوج، احکام طلاق، عدّه، اولاد، ارث و... هم بر اساس همین واقعیت وضع شده است.

افزون بر آن، در ادله و متون دینی، تولیدمثل و زادآوری، امری پسندیده و ممدوح بوده و نسبت به آن تأکید و ترغیب فراوانی صورت گرفته است. از منظر متون دینی، فرزند شایسته، نعمتی از نعمت‌های الهی و گلی از گل‌های بهشت است [1]. علاوه بر اين، مایه زینت زندگی [2] و یار و مددکار انسان [3] می‌باشد، یادگار و جانشین پدر و مادر[4] در دنیاست و استغفارگویی و اعمال نیک او سبب آمرزش و نیک‌بختی والدین در حیات اخروی[5] می‌شود.

وجود این مقدار تأکید و ترغیب، کافی است تا انگیزه تولید نسل و داشتن فرزند را در انسان تقویت کند. از سوی دیگر، در روایات متعددی نسبت به تکثیر اولاد، تأکید و سفارش شده است.

مباهات پيامبر(ص) در قيامت به كثرت امت خود

استحباب تکثیر نسل از دیدگاه اسلام:

 

در ادله و متون دینی، نسبت به تکثیر نسل و کثرت موالید، سفارش و ترغیب شده است که به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌شود:

 

امام صادق(ع) از قول رسول خدا(ص) فرمود: «اکثروا الولد، أکاثر بکم الأمم غداً»[6] فرزندان خود را زیاد کنید تا فردا به واسطه (کثرت) شما بر دیگر امم افتخار نمایم.

در صحیفه عبدالله بن سنان آمده است که امام صادق(ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و گفت:‌ ای پیامبر خدا، من دختر عمویی دارم که زیبایی و حسن دین او را می‌پسندم ولی او نازا است، پیامبر (ص) فرمود: با او ازدواج نکن؛ زیرا حضرت یوسف(ع) هنگام ملاقات با برادرش از او پرسید: برادر، چگونه توانستی پس از من با زنان ازدواج کنی؟ پاسخ داد: پدرم به من فرمان داد که اگر می‌توانی فرزندانی داشته باشی که زمین را از تسبیح سنگین نمایند، ازدواج کن.

ازدواج با زن زشتي كه فرزند زياد مي‌آورد

امام (ع) فرمود: فردای همان روز مردی نزد پیامبر (ص) آمد و همان پرسش را مطرح کرد. پیامبر(ص) فرمود: «تزّوج سوآء ولوداً، فانّی مکاثر بکم الأمم یوم القیامه قال: فقلت لأبی عبدالله(ع) ما السوآء؟ قال: القبیحه. »[7] با زن سواء که فرزند زیاد می‌آورد ازدواج کن؛ زیرا من در روز قیامت به فراوانی مسلمانان بر دیگر امت‌ها تفاخر می‌کنم، راوی می‌گوید: از امام (ع) سوال کردم: سوآء چیست؟ امام (ع) فرمود: زن زشت منظر.

و نیز در روایت آمده است: «ما یمنع المؤمن أن یتّخذ اهلاً لعلّ الله یرزقه نسمه تثقّل الأرض بلا اله الّا الله.»[8] چه چیز مانع آن است که فرد مؤمن، همسر اختیار کند؟ شاید خداوند از این راه فرزندی به او ببخشد که زمین را با گفتن لااله الا الله سنگین نماید.

امام باقر(ع) از قول رسول خدا(ص) فرمود: با دختر باکره‌ای که فرزند زیاد می‌آورد ازدواج کنید و با زن نازای زیبا ازدواج نکنید؛ زیرا من به فزونی جمعیت شما در روز قیامت، بر امت‌ها مباهات می‌کنم[9].

از مجموع احادیث گذشته، می‌توان مطلوبیت زیاد نمودن فرزند و تکثیر را استفاد نمود. ترغیب به سنگین نمودن زمین به وسیله تسبیح تسبیح‌گویان و مباهات نمودن پیامبر(ص) به سایر امم به واسطه کثرت جمعیت امت خویش و... اموری است که به روشنی دلالت بر مطلوبیت فرزندان زیاد دارد.

رواياتي كه اموال و اولاد را در حد كفاف مورد تاكيد قرار مي‌دهند

از سوی دیگر، در پاره‌ای از روایات، داشتن اموال و اولاد در حدّ کفاف مورد تأکید قرار گرفته و در پاره‌ای دیگر به محدودیت‌ها و شرایط ویژه در تولید نسل اشاره شده است. از این رو می‌توان گفت توجه به برخی تنگناها و ضرورت‌های فردی و اجتماعی در تولیدمثل منافاتی با دیدگاه دینی ندارد و ترغیب به تکثیر نفوس به معنای عدم توجه به برخی شرایط و موقعیت‌های خاص که تحدید نفوس را اقتضا می‌کند، نیست.

تبصره‌هايي كه در روايات براي تكثير نسل وجود دارد

در برخی روایات و تفاسیر، تبصره‌هایی بر تکثیر نسل همچون به معصیت دچار شدن به واسطه فزونی عائله و از امور معنوی بازماندن، مطلوب نبودن تکثر موالید در صورت قرار گرفتن در حرج و ضرر، مطرح شده است که البته در جای خود قابل تامل است و حکم اولی استحباب تکثیر موالید را به حکم ثانوی عدم استحباب موالید تغییر می‌دهد.

لذا بنابراین روایات، در صورتی که احتمال هریک از موارد بالا قوی باشد (و نه صرفا ظن و گمان بر آن) بایستی در تکثیر نسل دقت و تامل جدی صورت بگیرد.

از پاره‌ای از ادله استفاده می‌شود که مطلوب آن است که تعداد فرزندان در حد کفاف باشد، نه بیشتر. توضیح آنکه در آیات و روایات متعدد، فرزند در کنار مال ذکر شده است[11] و اشارات و قرائن موجود در این روایات حاکی از آن است، همان طور که در کسب مال باید به حد کفاف و نیاز اکتفا نمود و از گردآوری ثروت بیش از حد لازم پرهیز کرد، تولیدمثل نیز بیش از حد کفاف و در غیر جهت خیر و صلاح امری شایسته و پسندیده نیست.

نگرش‌های کارشناسان و دست اندرکاران امر به بحث کنترل جمعیت

علي اكبر محزون، مديرکل دفتر آمار، اطلاعات جمعيتي و مهاجرت سازمان ثبت احوال کشور در این باره چنین می‌گوید: براساس آمارهاي موجود، 19 استان در زمينه باروري پايين‌تر از سطح استاندارد قرار دارند که زنگ خطري درباره رشد منفي جمعيت کشور است.

براساس آمارهاي جمع‌آوري شده در 6 ماه اول سال 90 ميزان زاد و ولد در 19 استان کشور زير سطح جانشيني قرارگرفته و ميانگين شاخص رشد به 1.8 درصد رسيده، درحالي که بايد 2.1 باشد.

استان‌هايي كه بيشترين ميزان زاد و ولد را در ايران دارند

طي اين مدت ميزان شاخص باروري در استان تهران 1.4 درصد است. براساس آخرين آمار، استان‌هاي مرزي و برخي از استان‌ها مانند هرمزگان، سيستان و بلوچستان، خراسان شمالي، خوزستان و کهگيلويه و بويراحمد داراي بيشترين ميزان زاد و ولد هستند. کاهش ميزان زاد و ولد در استان‌هاي کشور زنگ خطري است براي اين که جمعيت کشور به رشد منفي نزديک شود»[12].

دکتر عبدالرضا داوري، محقق و پژوهشگر نیز نظرات قابل تاملی دارد، وي مي‌گويد: عملکرد دولت‌ها در سال‌هاي 65 تا 84، سطح باروري را در ايران به سرعت کاهش داد. به طوري که شاخص‌هاي باروري و به تبع آن ميزان رشد سالانه جمعيت در مقايسه با سال 1365 به کمتر از نصف تقليل يافت.

ميزان باروري کل از 6.5 نوزاد زنده براي هر زن در سال 1365 به کمتر از 3 نوزاد زنده رسيده و به تبع آن ميزان رشد طبيعي سالانه جمعيت از 3.2 درصد در سال 1365 به کمتر از 1.5 درصد در حال حاضر تنزل يافته است.

هرچند کاهش سطح زاد و ولد و باروري بر ميزان رشد جمعيت و از آن طريق تعديل شتاب افزايش تعداد جمعيت تاثير گذاشت، اما نکته‌اي که دست‌اندرکاران از آن غفلت کردند اين نکته بود که سياست‌هاي کنترل جمعيت بر ترکيب و ساختار جمعيت نيز تأثيرگذار است. به اين معنا که سياست کاهش مستمر زاد و ولد و انتقال از باروري طبيعي به باروري کنترل شده، به تدريج ساختار سني جمعيت ايران را از وضعيت جواني خارج و به طرف سالخوردگي سوق خواهد داد.

داوري اضافه مي‌کند: «استراتژيست‌هاي غربي، جمعيت و نيروي انساني را يکي از عوامل اساسي رشد و توسعه مي‌دانند و آن را محور و محرکه رشد سرمايه‌هاي انساني و نيروي انساني تلقي مي‌کنند. جمعيت زياد، در يک مديريت کارآمد اقتصادي نه تنها تهديد نيست بلکه به عنوان يک فرصت بي نظير تلقي مي‌شود.»[13]

نظر رئيس جمهور در مورد شعار دو بچه كافي است

این در حالی است که چندی پیش، ریاست جمهوری در گفت‌وگو با شبکه اول سیما ضمن تأکید بر اینکه شعار دو بچه كافی است را قبول ندارد، گفته بود: «این مسئله سیاست غلطی بود كه غربی‌ها انتخاب كرده و امروز پشیمان هستند و سرمایه سنگینی برای حفظ هویت و فرهنگ خود می‌پردازند، چرا باید در مسیری قرار بگیریم كه نتیجه آن مشخص است.»[14]

پی نوشت‌ها:

1. امام صادق علیه السلام فرمود: «إن الولد الصالح، ریحانة من ریاحین الجنه» فرزند صالح، گلی ازگل‌های بهشت است. (فروع کافی، ج 6، ص 3، ح 10)
2. سوره کهف، آیه 46
3. سوره اسراء، آیه 6، سوره نوح، آیه 12؛ الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، قم، 1374، ج 21، احکام الاولاد، ص 356، ح 7
4. الحر العاملی، محمد بن الحسن، همان، ص 357، ح 27289، و ح 27290 و همان، ص 356، ح 27284 و ح 27285
5. همان، ابواب احکام الاولاد، باب 1، ح 2 و باب 2، ح 5 و ج 21، ص 359، ح 27298؛ و ح 27299؛ شیخ صدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه، القمی من لایحضره الفقیه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ج 3، ص 309، باب 148
6. کلینی، پیشین
7. جامع الحادیث، ج 20، ص 58
8. الحر العاملی، پیشین، ج 14، ابواب مقدمات النکاح و آدابه، باب 1، ح 3، ص 3
9. جامع الحادیث، ج 20، ص 58
10. صدوق، محمد بن علی بن الحسین، پیشین
11. سوره کهف، آیه 42؛ سوره اسراء، آیه 6، سوره نوح، آیه 12
12. Ghatreh. Com
13. Ghatreh. com
14. rajanews. ir