چشم و هم چشمی از نگاه قرآن

به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، چشم و هم چشمی اصطلاحی است که به نوع رفتار انسانی در حوزه عمل اجتماعی اشاره دارد. واکاوی واژگانی این اصطلاح هر چند می‌تواند بخشی از محتوا و مفاهیم آن را بازشناساند ولی تنها مولفه‌ای از مولفه‌های این نابهنجاری را نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد که مولفه چشم در ایجاد این پدیده اجتماعی بسیار موثر است.

تاثیر این پدیده نابهنجار اجتماعی، عمل و رفتار و زندگی می‌کنند خود تحت تاثیر مواردی هستند که به چشم می‌آید و می‌کوشند تا از هم سطح‌های خویش کمتر نباشند از این رو خود اقدام به رفتاری می‌کنند که در چشم دیگران مطرح شوند. بنابراین مولفه‌های اساسی چشم هم چشمی را می‌بایست در تظاهر، رقابت، احساس خودکم بینی و ارضای آن به اشکال مادی و ظاهری و مانند آن دانست.

شخص می‌کوشد چیزهایی را تهیه و به نمایش گذارد که در چشم دیگری خوب و زیبا و شگفت انگیز باشد و برتری خود را از این طریق به رخ دیگری بکشد.

 
دیدگاه روان‌شناسان

از نظر روان‌شناسان و کسانی که در حوزه روان‌شناسی اجتماعی تحقیق و پژوهش می‌کنند، پدیده‌ای چون چشم و هم چشمی در میان برخی افراد، نشانه وجود نوعی نیاز برای جلب توجه اطرافیان و مورد تایید قرار گرفتن از سوی آنهاست. بنابراین چشم و هم چشمی ارتباطی مستقیم با میزان پذیرفته شدن افراد از سوی خود آن‌ها دارد. بدین معنی که هرچه افراد، وضعیت ظاهری، توانایی‌های فردی و مالی خود را‌‌ همان گونه که هست، قبول داشته باشند کمتر به چشم و هم چشمی با اطرافیان خود مبادرت می‌ورزند.

حسادت به معنای آن است که شخص نعمتی را در دیگری می‌یابد و می‌کوشد تا به نحوی آن نعمت از دست وی برود و یا به شکل نقمت و بلا درآید. حسود آرزوی آن را ندارد که شخص از نعمت برخوردار گردد بلکه می‌خواهد تنها خود از نعمت برخوردار باشد و دیگری از آن بهره‌ای نداشته باشد

به اعتقاد روان پزشکان، زمانی که افراد واقعیات زندگی و توانایی‌های فردی خود را قبول داشته باشند کمتر به نظرات دیگران در مورد خود توجه می‌کنند و می‌خواهند اطرافیان، آن‌ها را‌‌ همان طور بپذیرند که در واقعیت هستند.

هم چنین وقتی افراد بیش از حد در پی کسب اطلاع از نظرات دیگران نسبت به خود باشند تلاش می‌کنند تا‌‌ همان طور که دیگران دوست دارند در مقابل آن‌ها ظاهر شوند و از همین طریق نظر مثبت آن‌ها را نسبت به خود جلب کرده و مورد تایید آن‌ها واقع شوند. در این صورت است که این افراد از واقعیات شخصیتی و توانایی‌های خود غافل شده و معیار خود را تایید دیگران قرار می‌دهند.

 
انسان، موجودی الگوپذیر

از نظر روان‌شناسان اجتماعی چشم هم چشمی در حوزه الگوهای رفتاری بسیار نقش آفرین است. کسانی، دیگری خاص و یا دیگران مهمی را به عنوان الگو قرار می‌دهند و می‌کوشند تا از سرتا پا همانند الگو باشند دیگران مهم چنان رفتار شخص را تحت تاثیر قرار می‌دهند که هر چیز ظاهری که در ایشان بیابد می‌کوشد تا با همانندسازی، خود را با آنان تطبیق دهد.

که چشم و هم چشمی در میان همگان وجود دارد و مسئله اختصاص به گروه و یا طبقه و یا جنسی خاص ندارد هر چند که در میان زنان مسئله چشم و هم چشمی به خاطر مسئله گرایش ذاتی زنان به تظاهر و خودنمایی بیشتر است. به این معنا که زنان از آنجایی که به طور طبیعی و غریزی خواهان آن هستند که خودنمایی کنند و تظاهر به برتری برای جلب رضایت دیگران نمایند به مسئله چشم و هم چشمی گرایش و تمایل بیش تری از مردان نشان می‌دهند.

ریشه یابی علل چشم و هم چشمی

تکبر خصوصیت ضداخلاقی است که در همگان به گونه‌ای وجود دارد. این خصوصیت که از آن به رذیلت اخلاقی یاد می‌شود موجب می‌شود تا شخص خود را بر‌تر از دیگری بیابد. از این رو می‌کوشد تا به هر شکلی شده برتری خویش را نشان دهد و خود را فرا‌تر و بزرگ‌تر و بر‌تر از دیگری بنمایاند. این گونه است که چیزهایی که در خود می‌یابد به رخ دیگری می‌کشد و در اموری که احساس می‌کند که از برتری برخوردار نیست تظاهر به دارایی آن می‌نماید.

 
تکاثرطلبی، از عوامل چشم و هم چشمی

 تکاثرطلبی نیز می‌تواند یکی دیگر از علل و عوامل چشم و هم چشمی باشد؛ زیرا شخص با این شیوه می‌کوشد تا اموری را گرد آورد که بتواند به رخ دیگری بکشد و خود را در حد و اندازه طرف مقابل و یا فرا‌تر از آن بنمایاند. زیاده خواهی‌های آدمی در همه حوزه‌ها وجود دارد. بنابراین زیاده خواهی، خاص چیز و یا امری نیست. از جمله زیاده خواهی‌های آدمی می‌توان به گردآوری مال و فرزند و اموری اشاره کرد که به چشم می‌آید.

حسادت‌های فردی نیز در زمینه چشم و هم چشمی می‌تواند نقش داشته باشد چرا که افراد حسود به نوعی در پی همانندسازی با دیگران هستند و تمایلی نسبت به تمایز با اطرافیان خود نداشته و می‌خواهند چیزی جدای آنچه مورد تایید دیگران است، نباشند.

حسادت و غبطه

حسادت به معنای آن است که شخص نعمتی را در دیگری می‌یابد و می‌کوشد تا به نحوی آن نعمت از دست وی برود و یا به شکل نقمت و بلا درآید. حسود آرزوی آن را ندارد که شخص از نعمت برخوردار گردد بلکه می‌خواهد تنها خود از نعمت برخوردار باشد و دیگری از آن بهره‌ای نداشته باشد.

 به هر حال رقابت غیرسازنده میان افراد جامعه، عامل مهمی در ایجاد چشم و هم چشمی است از این رو می‌بایست با آموزش درست و ایجاد بینش و نگرش سازنده، رقابت‌های نادرست را به شکل رقابت‌های سازنده چون مسئله غبطه تبدیل و دگرگون ساخت و جامعه را از آثار زیانبار چشم و هم چشمی و صرف هزینه‌های بسیار در امور غیرمفید رهایی بخشید.

کمبود اعتماد بنفس

برخی از روان‌شناسان علاوه بر امور یادشده در خصوص علل و عوامل چشم و هم چشمی به مسئله دیگری نیز توجه داده و گفته‌اند خودپنداری پایه و اساس اعتماد به نفس انسان‌ها است بنابراین وقتی افراد در مراحل رشد خود؛ مورد تایید واقع شدن از سوی اطرافیان را به عنوان یک نیاز اصلی در خود احساس کنند در اغلب موارد شرایط و ویژگی‌های فردی و اجتماعی اطرافیان را مطلوب‌تر از خود ارزیابی کرده و دچار کمبود اعتماد به نفس می‌شوند.

به اعتقاد روان‌شناسان اجتماعی، کمبود اعتماد به نفس نیز یکی دیگر از فاکتورهایی است که می‌تواند در افزایش چشم هم چشمی افراد تاثیر به سزایی داشته باشد.

 
فرهنگ حاکم بر خانواده

افزون بر عوامل یادشده، فرهنگ حاکم بر خانواده و جامعه نیز تاثیر به سزایی در نوع رفتار افراد دارد؛ به گونه‌ای که وقتی افراد در محیطی رشد پیدا می‌کنند که مورد اهمیت و توجه کافی اعضای خانواده خود قرار گرفته و از استقلال نسبی برخوردار هستند، به میزان کم تری برای جلب نظر و تایید اطرافیان خود تلاش می‌کنند.

در پایان یادآوری این نکته ضروری است که چشم و هم چشمی در میان همه وجود دارد. این مسئله اختصاص به گروه و یا طبقه و یا جنسی خاص ندارد؛ هر چند که در میان زنان مسئله چشم و هم چشمی به خاطر مسئله گرایش ذاتی زنان به تظاهر و خودنمایی بیشتر است. به این معنا که زنان از آنجایی که به طور طبیعی و غریزی خواهان آن هستند که خودنمایی کنند و تظاهر به برتری برای جلب رضایت دیگران نمایند به مسئله چشم و هم چشمی گرایش و تمایل بیش تری از مردان نشان می‌دهند.

برای رهایی از این مشکل نیز می‌بایست از‌‌ همان روش‌هایی استفاده کرد که در از میان بردن تکبر و حسادت و تظاهر و تکاثر و دیگر رذایل اخلاقی استفاده می‌شود. از این رو تغییر بینش و نگرش مردم و تغییر الگوهای رفتاری، از مهم‌ترین عوامل بازسازی و جلوگیری از رواج پدیده چشم و هم چشمی است.