به بهانه روز خبرنگار؛
گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ اگر بخواهیم یک تعریف از خبرنگار ارائه دهیم می توانیم بگوییم خبرنگار کسی است که با اتکا به ذوق و استعداد شخصی، پس از گذارندن دوره آموزش تخصصی و همچنین با توجه به مسئولیت اجتماعی که این پیشه بر گردن او می‌گذارد، وظیفه بدست آوردن، آماده کردن، گردآوری و سامان دادن اخبار و انتقال آنها را با وسایل ارتباط جمعی (مطبوعات، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری) به مخاطبان بر گردن دارد.
در دنیای کنونی با وجود تکنولوژی های ارتباطی پیشرفته و متعدد در امر دستیابی سریع به اطلاعات و منابع مختلف، کسب اطلاعات موثق و قابل اطمینان در مورد وضعیت سیاسى، اجتماعى، اقتصادی، امنیتى و ... بشر بسیار دشوار و در عین حال بسیار ضرورى و حیاتى است که خبرنگاران از عناصر اساسی این مهم بشمار می روند.
یک خبرنگار باید به واقعیت یک رویداد دست یابد و همواره گام به گام حوادث در حوزه کاری خود حرکت کند تا تحلیل های خود را به صورت کامل و رسا ارائه دهد. یک خبرنگار موفق همیشه در انعکاس رخدادها بی طرفانه عمل می کند؛ چون ذات خبرنگاری مبتنی بر بی طرفی است و اینجاست که خبرنگار با رعایت این نکته مهم خود را به قوانین ملزم دانسته و در این مسیر به اهداف خود می رسد.
حال این که در این مسیر متحمل چه سختی هایی می شود و چه سنگ هایی پیش پایش می افتد را تا خودت خبرنگار نشوی و از نزدیک مشکلات را لمس نکنی، نخواهی فهمید!
خبرنگاری، یکی از سخت ترین شغل ها در دنیا
طبق تعریف، کارهای سخت و زیان آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد می‌شود که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن است.
در رابطه با مشاغل سخت بحث ها و تحقیقات زیادی انجام گرفته است و دیدگاه های گوناگونی درباره آن وجود دارد؛ این دیدگاه ها گاهی از جایگاهی علمی برخوردار بوده، اما زمانی نیز مشاهده شده که تحت تأثیر مسائل دیگری قرار گرفته است.
در این دیدگاه های مختلف، گاه شغل خبرنگاری را پس از کار در معدن، دومین شغل سخت دنیا می دانند و گاه رتبه پنجم به این شغل در بین مشاغل سخت دنیا می دهند که در هر دو صورت، باز هم خبرنگاری یکی از سخت ترین مشاغل جهان و یکی از کارهای پرمخاطره است.
در همین زمینه، چندی پیش مدیرعامل صندوق حمایت از نویسندگان، روزنامه نگاران و خبرنگاران از ابلاغ آیین نامه اجرایی زیان آور بودن حرفه خبرنگاری توسط وزیر ارشاد خبر داده و گفته بود که خبرنگاران می‌توانند با داشتن 20 سال سابقه کار و پرداخت حق بیمه بازنشسته شوند.
همین امر نشان می دهد که در کشور ما هم این شغل در زمره مشاغل سخت قرار می گیرد؛ چیزی که بین دیدگاه های عمومی جایگاهی ندارد و می توان گفت از چشم مسئولان ذیربط نیز پوشیده مانده است.
تاریخچه خبرنگاری
اگر خبرنگار را کسی بدانیم که وظیفه خبررسانی انجام می دهد، می توانیم بگوییم اولین خبرنگار همان جارچی ها هستند. جارچی ها در کوچه ها و محله ها می گشتند و با صدای بلند توجه مردم را به خود جلب می کردند و خبر یا کاری را که در شهر یا کاخ های حکومتی انجام شده بود، به اطلاع مردم می رساندند.
پیشینه خبرنگاری مربوط می شود به عصر تمدن؛ یعنی زمانی که خط اختراع شد و کتابت به میان آمد. البته در این عصر هم خبرنگاری آنقدر فراگیر نبود، یعنی در این دوره خبرها را روی پوست نوشته می کردند و آن را در چهار راه ها قرار می دادند تا مردم از رویدادهایی که اتفاق افتاده است باخبر شوند. از سویی این کار مشکلاتی را هم در خود داشت و آن اینکه اخبار دیرتر به اطلاع مردم می رسید و دیگر اینکه نوشتن خبر زمان زیادی را صرف می کرد. خبر اول را به صورت مهر می کندند و سپس آن را بر روی پوست یا چیزهای مروج دیگر می زدند و در اختیار مردم قرار می دادند. در این عصر، رسانه ای که فعالیت می کرد در اختیار حکومت بود و اخبار دولتی را به نشر می رساند.
نخستین خبرنامه یا مجله خبری در عصر ژولیوس سزار (امپراتور نامدار روم) به نام اکتاتسفاتوس بوجود آمد. این خبرنامه در حدود سال 60 قبل از میلاد منتشر شد. این رسانه به دولت مربوط بود و از طرف دولت حمایت می شد. این خبرنامه که اولین خبرنامه در جهان به شمار می رود، اخبار مربوط به دولت را به نشر می رساند.
خبرنامه اکتاتسفاتوس بسیار ابتدایی بود و توسط دست نوشته می شد. این خبرنامه بر روی پوست، خبرهای مربوط به مجلس سنای روم را بازتاب می داد و به اطلاع مردم می رساند؛ یعنی کارکردهای مجلس سنا را روی پوست نوشته و در چهارراه های عامه نصب می کردند تا مردم مطلع شوند.
اولین خبرنامه ایران که سومین خبرنامه جهان بود، در حدود سده سوم میلادی در ایران کهن (ایران باستان) در عهد فرمانروایی بابک، با عنوان روزنامک به چاپ رسید. این خبرنامه اخبار مربوط به دولت و موبدان کیش زردشتی را به نشر می رساند. این خبرنامه دست نویس بوده و روی پوست نوشته می شد.
دوره جدید از سال 1605 میلادی شروع می شود. در همین سال اولین خبرنامه در شهر استراسبورگ آلمان توسط شخصی به نام جون کاروس یا جون چاروس با نام ریله شن (گزارش دادن در لاتین) به نشر می رسید. این خبرنامه اولین خبرنامه مدرن به شمار می رود. این خبرنامه در عصرِی به نشر می رسید که گوتنبرک ماشین چاپ را اختراع کرد. این خبرنامه موضوعات ملی و مردمی را به نشر می رساند و به صورت هفتگی چاپ می شد؛ این خبرنامه حدوداً 70 سال فعالیت کرد. در این خبرنامه ویرایش و بازخوانی صورت نمی گرفت و خبر توسط پوستچی ها جمع آوری می شد.
سال ها گذشت تا این که در سال 1838میلادی روزنامه ای به نام اخبار برای نخستین بار در زمان محمدشاه قاجار منتشر شد. مدیرمسئول این روزنامه شخصی به نام محمدصالح شیرازی بود.
اولین خبرنگار زن در ایران
برخی محققان مطبوعاتی معتقدند که عزت ملک‌خانم یا همان اشرف‌السلطنه نخستین زن مطبوعاتی تاریخ ایران است.
سید فرید قاسمی، پژوهشگر تاریخ مطبوعات ایران در کتاب مطبوعات ایرانی خود درباره این زن سخن می‌گوید و او را اولین روزنامه‌نگار زن ایران می‌نامد: «اولین زن مطبوعات ایران عزت ملک‌خانم دختر امامقلی میرزای عماد الدوله دولتشاهی است که در سال 1288ه.ق به عقد محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتماد السلطنه) درآمد و از سال 1306 ملقب به اشرف السلطنه شد.
همسر اشرف السلطنه در دوران 25 سال زندگی مشترک با او عهده دار امور مطبوعاتی بود و 9 نشریه انتشار داد و نامش به عنوان نخستین وزیر انطباعات در تاریخ به ثبت رسید، در این مدت اشرف السلطنه صمیمانه با او همکاری کرد و حتی بیشتر آنچه که به عنوان روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه بر جای مانده، تقریر اعتماد السلطنه و تحریر اشرف السلطنه است و دور نیست که آثار دیگری نیز تحریر او باشد.»
نقش این زن همچنین در تاریخ عکاسی ایران انکارناپذیر است و او را به عنوان اولین عکاس زن ایران هم می‌شناسند. اعتمادالسلطنه، همسر او، در کتاب خود (روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه) که شامل وقایع چهل سال زندگی پر ماجرای وی در دربار ناصرالدین شاه است، بارها به عکاسی وی اشاره کرده است. شرح روشنگری را نیز یکی از بستگان اشرف السلطنه در مقدمه چاپ‌های بعدی این کتاب در معرفی اشرف السلطنه و فعالیت‌های او از جمله عکاسی نوشته است.
درباره زندگی شخصی اشرف السلطنه که برخی محققان او را نخستین روزنامه نگار زن ایران می‌دانند، این گونه می‌نویسند: «وی در زمان حکمرانی پدرش در کرمانشاهان متولد شد و در جوانی به اعتمادالسلطنه که در آن هنگام میرزاحسن خان پیشخدمت شاه بود، شوهر کرد و به تهران آمد. چون اولاد نداشت عمر خود را بیشتر به مطالعه کتب میگذرانید. به تاریخ و طب خیلی مایل بود. به علت زندگی با اعتمادالسلطنه از سیاست دربار ایران و اتفاقات مملکت و روابط با خارجه خوب مطلع بود.
در هنرهای زنانه و کارهای خانه از طباخی و خیاطی و غیره استاد و صاحب سلیقه بود. در حرمخانه ناصرالدین شاه و در خدمت شاه رفتاری تا حدی گستاخانه داشت. زبان فرانسه را قدری نزد شوهرش آموخته بود. به سفر میل نداشت. به ساز و آواز مطلقاً مایل نبود، ولی شطرنج و نرد را خوب بازی میکرد. عکس‌های قشنگ برمیداشت. عکاسی را نزد مرحوم شاهزاده سلطان محمد میرزا والد کمترین [یُمنالدوله] آموخته بود. دو مرتبه به عتبات عالیات مشرف گردیده، در اواخر عمر از راه اسلامبول به مکه معظمه مشرف شد و جمعی را همراه برده و قریب دو هزار تومان خرج کرد.»
این زن که پس از 25 سال دوشادوش شوهرش گرداننده مطبوعات عهد ناصری بود، در سال 1313 به علت فوت شوهرش از تهران رفت. او همه املاک شوهرش به جز کتاب‌های خطی اعتماد السلطنه در تهران را فروخت و راهی مشهد شد. او این کتاب‌ها را به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا کرد و به عقد حاج سید حسین، نایب التولیه آستان قدس رضوی درآمد. چندی نیز با او زندگی کرد و آن‌گونه که مورخان می‌گویند در سن 53 سالگی از دنیا رفت.
ویژگی‌های یک خبرنگار
یک خبرنگار خوب، اگر می خواهد در این شغل ماندگار شود و پیشرفت کند، باید چند ویژگی داشته باشد که بعضی از این ویژگی ها اکتسابی است و چندتایی هم ذاتی.
اولین و مهمترین ویژگی یک خبرنگار، ذوق و استعداد است. کسی که وارد عرصه جذاب و در عین حال پر مخاطره روزنامه نگاری می شود باید ضمن دارا بودن این استعداد ذاتی، از هنر واژه گزینی، شم خبری، نگاه موشکافانه و دقیق برخوردار باشد و با پرهیز از احساسات سعی کند رویدادها را همان طور که اتفاق افتاده، منتشر کند.
دومین ویژگی یک خبرنگار، سرعت اوست. اگر یک خبرنگار این ویژگی را نداشته باشد، باید این شغل را ببوسد و کنار بگذارد. حساسیت کار اطلاع رسانی، نیاز مخاطبان به دانستن سریع اطلاعات برای اتخاذ تصمیم درست و همچنین رقابت با رسانه ها و بسیاری از موارد دیگر، ضرورت سرعت در کار خبر رسانی را مشخص می کند.
داشتن روابط عمومی بالا و اطلاعات گسترده را هم می توان یکی از ویژگی های خبرنگار برشمرد. یک خبرنگار خوب باید مطالعه مستمر و دقیق از وقایع داشته باشد تا بتواند در نگارش و تنظیم خبر موفق تر باشد.
یکی دیگر از ویژگی های مهم یک خبرنگار موفق نگارش ساده خبرهاست. اگر شما خبرنگار نشریات تخصصی از جمله حقوقی، پزشکی یا سایر نشریات تخصصی دیگر باشید یا برای بخش های خبری علمی، فرهنگی یا اقتصادی رادیو و تلویزیون خبر یا گزارش تهیه می کنید، می توانید از واژه ها و عبارات تخصصی همان رشته استفاده کنید، اما ممکن است مخاطبان رسانه ای که شما در آن کار می کنید مردم عادی و اقشار مختلف - از کم سوادترین تا باسوادترین - باشند، پس باید طوری خبر را بنویسید که برای تمام افراد جامعه قابل درک باشد.
در اصول اخلاق خبرنگاری جامعه خبرنگاران حرفه‌ای به خبرنگاران توصیه شده که این مسائل را رعایت کنند:
صحت اطلاعات را از تمام منابع کنترل کنید و احتیاط به خرج دهد تا از بروز خطاهای سهوی جلوگیری کنید. تحریف عمدی هیچ گاه قابل قبول نیست.
سعی کنید افرادی که از آنها در خبرها اسم آورده شده را پیدا کرده و برای آنها نیز فرصت اظهارنظر و پاسخ فراهم کنید.
تا جایی که امکان دارد از منابع متعدد استفاده کنید. مردم بیشتر به دنبال اطلاعاتی هستند که دارای منبع مشخص باشد.
قبل از اینکه به منابع خود قول بدهید که نامشان را محفوظ نگه می‌دارید، از هدف آنها در ارائه خبر مطمئن شوید. بوضوح مشخص کنید که این منابع در برابر اطلاعاتی که در اختیارتان قرار می دهند، چه انتظاری دارند.
مطمئن شوید که تیترها، آگهی‌ها، عکس‌ها، ویدئوها، پادکست‌ها و نقل قول‌ها گمراه کننده نیستند و منظور را به خوبی می‌رسانند. این‌ها نباید به گونه‌ای استفاده شوند که واقعیتی را کوچک جلوه دهند و یا در مسئله ای اغراق داشته باشند.
هیچ گاه نباید محتوای خبر، عکس و یا ویدئو را تحریف کنید. ویرایش عکس ها به دلایل فنی برای استفاده در رسانه مورد نظر، اشکالی ایجاد نمی کند. فیلم ها و عکس هایی که مونتاژ شده اند را باید به گونه‌ای مشخص کرد.
از انتشار اخبار قدیمی امتناع کنید. در صورت نیاز، قدیمی بودن خبر را به گونه‌ای مشخص کنید.
از جمع آوری اطلاعات به صورت محرمانه و پنهانی خودداری کنید، مگر اینکه از راه های معمول نتوانید به اطلاعات مورد نیاز دست پیدا کنید و ضرورت داشته باشد که افکار عمومی را از آنها مطلع کنید. در صورتی که از این روش ها استفاده می کنید، در جایی از گزارش باید به آن اشاره کنید.
در این آیین نامه موارد دیگری هم آمده که همگی با این که باعث می شود کار حرفه ای خبرنگار بهتر انجام شود، اما بر سختی کار او اضافه می کند.
خبرنگار، چشم و گوش یک جامعه!
فلسفه خبرنگاری در کشورهای پیشرفته دفاع و صیانت از مردم سالاری و حقوق شهروندی از جمله آزادی بیان، آزادی اندیشه، آزادی احزاب و نظارت همه جانبه بر اصحاب قدرت است.
چون مردم نمی توانند خود شاهد تمام رخدادها از نزدیک باشند؛ بنابراین خبرنگاران گوش و چشم جامعه خود هستند. گوش و چشم شهروندان هستند. به نمایندگی از آنان در صحنه های رخدادها و وقایع حاضر می شوند، به جای شهروندان می بینند، به جای آنها می شنوند و براساس اصول دقت، صحت، سرعت و انصاف جوانب رخدادها را برای افکار عمومی گزارش می کنند و آنان را از نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصت های داخلی و خارجی آگاه می کنند.
از این رو حرفه خبرنگاری، حرفه ای حساس، مهم و تعیین کننده در جوامع امروزی است، پس باید حقوق خبرنگاران و وظایف ذاتی آنها را به رسمیت شناخت؛ این مهم مستلزم صبر و بردباری و تحمل نظرات گوناگون و مختلف استف بنابراین باید فرصتی ایجاد شود که نظرات مختلف موافق و مخالف منعکس شود.
در این زمینه، همواره مشکلاتی برای خبرنگار پیش آمده و می آید و خواهد آمد که باعث می شود این شغل در زمره مشاغل سخت قرار بگیرد. حالا این که این کار چه جذابیت هایی دارد و چرا کسانی که در این عرصه فعالیت می کنند، هنوز به کارشان عشق دارند را باید رفت از خودشان پرسید!
با تمام این تفاسیر، متاسفانه خبرنگار در ایران از جایگاه خوبی برخوردار نیست. نگاه مسئولان و حتی مردم به خبرنگارها نگاه درستی نیست و خیلی ها سعی می کنند تا جایی که می توانند خودشان را از این قشر دور نگه دارند. این وسط خبرنگار می ماند و یک شغل سخت و کم درآمد و جایگاهی که نیست و آرزویی با این تعبیر که: «یکی بیاید ما را تحویل بگیرد لطفاً!»
ارسال نظرات