مرتفع سازی سدها بدون توجه به میزان بارش/ توضیحات وزیر نیرو درباره انتقال آب دریای خزر

 به گزارش خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»‌ برنامه ثریا در ادامه برنامه هفته گذشته خود به موضوع بحران آب و سوء مدیریت آن پرداخت. در این برنامه مهندس حمید چیت چیان، وزیر نیرو به موضوعات این حوزه پرداخت و راهکارهایی برای مدیریت منابع آب ارائه داد.

 

مهندس حمید چیت چیان در این برنامه با تاکید بر اهمیت بحران آب در کشور، گفت: میزان آب تجدید شونده کشور 130 میلیارد متر مکعب بود و اکنون با توجه به کاهش بارش‌ها این میزان به 120 میلیارد متر مکعب رسیده است علاوه براین میزان آب در دسترس ما کاهش و با افزایش جمعیت، رشد و توسعه در حوزه‌های کشاورزی و صنعت مصارف آب بسیار افزایش یافته است به طوری که در اوایل انقلاب به ازای هر فرد ایرانی حدود 4 هزار متر مکعب آب تجدید شونده داشتیم که این میزان به کمتر از 1600 متر مکعب رسیده است.

 

وزیر نیرو، با تاکید بر اینکه میزان مصرف آب تجدید شونده در هر منطقه یا ناحیه از اهمیت خاصی برخوردار است، افزود: اگر کشوری تا 40 درصد از منابع آب‌های تجدید شونده خود استفاده کند قابل قبول است ولی اگر این میزان بیشتر از 60 درصد شود وضعیت آب در آن کشور بحرانی خواهد شد. این در حالی است که در ایران به میزان 80 درصد از آب‌های تجدید پذیر خود را مصرف می‌کنیم.

 

وی با اشاره به چند علائم بحران آب در کشور، اظهار داشت: یکی از علائم بحران آب در ایران خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌های موجود در کشور است؛ با توجه به وجود 609 دشت در کشور، در 298 دشت با بیلان منفی آب زیرزمینی مواجه هستیم. به عبارتی میزان آبی که از بارش برف و باران وارد سفره‌های آب‌های زیر زمینی می‌شود از میزان آبی که ما توسط چاه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها برداشت می‌کنیم کمتر است.

 

چیت چیان، علامت دیگر بحران آب در کشور را کاهش جریان آب بسیاری از رودخانه‌ها دانست و ادامه داد: از نظر مقدار آب مصرفی سرانه در وضعیت «تنش آبی» و از نظر میزان استفاده از آب تجدید شونده در مرحله «بحرانی» قرار داریم که این امر بیشتر ناشی از شرایط طبیعی کشور است.

 

 

وزیرنیرو با بیان اینکه در سال‌های گذشته وزارت نیرو و مجموعه صنعت آب کشور یک کارنامه درخشانی از حیث ایجاد تاسیسات استحصال آب و مدیریت آب دارد، خاطر نشان کرد: قریب به 690 سد در کشور احداث شد که بالغ بر 39 میلیارد متر مکعب آب را سالانه تنظیم می‌کند.

 

وی میزان ذخیره آب در این سدها را بالغ بر 49 میلیارد متر مکعب ذکر کرد و ادامه داد: این تعداد سد باعث شده آب در پشت این سدها نگهداری شود و اجازه داده نشد تا در فصولی برای کشاورزی و شرب در دسترس قرار گیرد.

 

چیت چیان در عینحال با بیان اینکه در سدسازی اندکی افراط کردیم، یادآور شد: سدهایی که ساخته شده و سدهایی که در حال احداث است جمعا بالغ بر 76 میلیارد متر مکعب آب را می‌تواند تنظیم کند در حالی که ما بیشتر از 46 میلیارد متر مکعب آب برای تنظیم نداریم.به عبارت دیگر سدهایی ساخته شده است که ارتفاع آنها بیش از حدی است که باید می‌بود.

 

وزیر نیرو با اشاره به وضعیت سد ساخته شده ساوه، خاطر نشان کرد: این سد برای ذخیره سازی آب تا 130 میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده است در حالی که تاکنون در طول عمر خود بیشتر از 30 میلیون متر مکعب آب نتوانسته است در خود جای دهد.

 

این مقام مسئول سد کرخه را نمونه دیگری از این نوع سدها نام برد که این سد برای ذخیره سازی 7 میلیارد متر مکعب ساخته شد ولی بیش از 2.7 میلیارد متر مکعب آب در آن جمع نشده است.

 

چیت چیان با بیان اینکه چنین عملکردی تنها ناشی از عدم مدیریت مدیران گذشته نیست، اضافه کرد: علاوه بر آن میزان بارش و در نتیجه میزان روان آب رودخانه‌ها در گذشته بیشتر بود ولی در سال‌های اخیر در اثر خشکسالی‌های پی در پی و در نتیجه تغییرات اقلیمی، میزان روان آب رودخانه‌ها کاهش یافته است در حالی که محاسبات سدهای ساخته بر اساس آمارهای گذشته بوده است.

 

وزیر نیرو با تاکید بر اینکه در صورتی که هزینه‌های سد سازی در بخش کشاورزی صرف می‌شد نتایج بهتری کسب می‌شد، ادامه داد: بخشی از افراط صورت گرفته در حوزه سد سازی در نتیجه تغییر در میزان بارش و روان آب‌های رودخانه‌ها بوده است و بخش دیگر آن مربوط به زیاده روی‌های انجام شده  بوده است که از این نمونه سدها می توان سد «گتوند» را نام برد.

 

 

چیت چیان، 96 میلیارد متر مکعبی که کشور از آب‌های تجدیدشونده استفاده می‌کند را خطرناک توصیف کرد و یاداور شد: این میزان استفاده از آب‌های تجدیدپذیر باید به 72 میلیارد متر مکعب کاهش یابد؛ در این صورت دریاچه‌ها به حیات طبیعی خود باز می‌گردند، رودخانه‌ها جریان طبیعی خود را خواهند داشت و محیط زیست و حیات رودخانه‌ها میزان حداقل آبی که نیاز دارند را به خود خواهند دید.

 

وی با تاکید بر اینکه بیش از 92 درصد از منابع آب کشور در حوزه کشاورزی استفاده می‌شود، اظهار داشت: اولین و مهمترین راهکار مدیریت، مصرف در بخش کشاورزی است؛ چرا که در بخش صنعت و شرب 8 درصد از آب استفاده می‌شود و اگر بتوانیم در بخش کشاورزی 10 درصد مصارف آب خود را کاهش دهیم، بیش از کل مصارف آب شرب و آب مورد نیاز صنعت، آب ذخیره خواهیم کرد.

 

 

وزیر نیرو، بازده آبیاری در ایران را 33 درصد عنوان کرد و گفت: سطح دانش و فناوری در ایران قطعا از کشور لیبی به مراتب جلوتر است ولی میزان بازده آبیاری در لیبی بیشتر از ایران است. برای اینکه بتوان راندمان آبیاری را بالا ببریم لازم به آگاهی دادن و ارائه آموزش به کشاورزان و سرمایه گذاری در این بخش است.

 

وی میزان آبیاری یک هکتار مزرعه برنج در ایران را 25 هزار متر مکعب آب در سال ذکر کرد و افزود: این میزان در دنیا 15 هزار متر مکعب است؛ این نشان می‌دهد از متوسط دنیا به مراتب بدتر عمل می‌شود که این قابل اصلاح است. در ایران یک متر مکعب آبی که در بخش کشاورزی استفاده می‌شود حداکثر تا یک کیلوگرم محصول می‌توانیم برداشت کنیم در حالی که با این میزان آب در دنیا حدود 2.5 کیلوگرم است.

 

چیت چیان با تاکید بر اینکه مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی به معنای تعطیلی کشاورزی، کاهش تولید محصول و کاهش درآمد کشاورزان نیست، ادامه داد:، با کاهش مصرف آب افزایش محصول و در آمد زارعین را به همراه خواهد داشت که این امر با سه راهکار امکان پذیر است.

 

وی بالا بردن راندمان آبیاری توسط شیوه‌های آبیاری تحت فشار، تغییر نوع کشت و تغییر شیوه کشت وحرکت به سمت کشت صنعتی را از جمله راهکارهای مدیریت منابع آب نام برد و یادآور شد: در روش کشت صنعتی به دلیل کاهش میزان تبخیر می‌توانیم با کاهش مصرف آب و زیر کشت بردن مساحت کمتری از زمین زراعی، تولید بیشتر و مرغوب‌تر و درآمد بیشتر را به دست آوریم.

 

 

وزیر نیرو در خصوص انتقال آب از شمال و جنوب ایران به مناطق مرکزی، با تاکید بر اینکه برای تمام موارد جواب واحدی نداریم  و باید مورد به مورد کار کارشناسی انجام شود، خاطر نشان کرد: این مساله باید از جهات فنی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی سنجیده شود و در نهایت بتوان به نتیجه درست دست یافت.

 

وی ادامه داد: هم‌اکنون کارشناسان مدیریت آب منابع آب در دنیا به این نتیجه رسیدند که انتقال آب یک راه حل اساسی نیست بلکه راه حلی اضطراری است؛ باید با توجه به طرح‌های آمایش سرزمین و ظرفیت‌های آب هر منطقه با اتکا به منابع موجود در همان منطقه راه حل پیدا کرد.

 

چیت چیان اظهار داشت: وقتی کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و در شمال و جنوب سواحل ممتد داریم، نباید خود را از مصرف آب دریا محروم کرد ولی از سوی دیگر باید توجه داشت که شیرین کردن آب دریا هزینه‌های زیادی به دنبال دارد و هزینه‌های انتقال آب نیز به این امر اضافه می‌شود.

وی در عین حال خاطر نشان کرد: باید از آب دریا تنها در مصارف آب شرب و صنعت استفاده شود و  استفاده از آب دریا برای کشاورزی مخصوصا در فواصل دور مطلقا مقرون به صرفه نیست.

 

وزیر نیرو با بیان اینکه در انتقال آب باید به مسائل زیست محیطی و اجتماعی توجه شود، گفت: دریای عمان و خلیج فارس وضعیت متفاوتی نسبت به دریای دارد؛ چراکه دریای خزر دریای محدودی است در حالی که دریای عمان و خلیج فارس این گونه نیستند. وقتی کار شیرین سازی انجام می‌شود و پساب این تاسیسات وارد دریا می‌شود موجب به خطر افتادن حیات حیوانات آبزی خواهد شد.

 

وی با اشاره بهنظر کارشناسان افزود: کارشناسان به این نتیجه رسیدند که دستکاری زیاد در طبیعت بر خلاف ظاهر آن، ممکن است تبعات بسیار بد زیست محیطی برجای بگذارد که نمی‌توان با هزینه کردن این آثار بد را از بین برد. از این رو طرح‌هایی که نیاز به دستکاری زیاد در طبیعت است، نوعا به نتیجه نرسیده است.

 

 

وزیر نیرو در پاسخ به این سوال که وزارت نیرو پاسخگوی مصرف آبی است که 90 درصد آن در بخش کشاورزی است، آیا باید در مدیریت آب کشور از جهت ساختاری تغییراتی ایجاد شود یا نه، توضیح داد: گاهی در جایی از کشور که مشکلاتی وجود دارد به سراغ تغییرات تشکیلاتی می‌رویم در حالی که مشکل اصلی این مساله نیست.

 

وی از ایجاد «اتاق فکر آب» در وزارت نیرو خبر داد و یادآور شد: در این اتاق فکر اساتید برجسته دانشگاه‌ها، کارشناسان و صاحب نظران برجسته صنعت آب و تعدادی از وزرای سابق حضور دارند تا درباره مسائل راهبردی آب اظهار نظر کنند که در این راستا به نتایج خوبی نیز دست پیدا کردیم.

 

چیت چیان به بیان نتایج به دست آمده از جلسات اتاق فکر آب پرداخت و اظهار داشت: بر اساس نتایج به دست آمده اینکه اجازه دهیم هر کسی هر میزان آب که می‌خواهد مصرف کند، روش درستی نیست و از سوی دیگر در دشت‌های کشور باید میزان قابل استفاده در بخش کشاورزی، شرب و صنعت و همچنین میزان آب مورد نیاز برای پاسخگویی به نیاز محیط زیست تعیین شود و به بخش مورد نظر نیز ابلاغ شود تا برداشت آب در هر حوزه بر اساس ظرفیت‌های همان حوزه باشد.

 

وزیر نیرو با تاکید بر اینکه برای مدیریت مصرف آب نیازمند همکاری بسیار نزدیک بین سازمان‌های ذیربط هستیم، اضافه کرد: در سال‌های اخیر شورای عالی آب با ریاست رئیس جمهور یا معاون اول وی تشکیل شده که هماهنگی بین بخش‌های مرتبط از وظایف این شورا است.

 

 

چیت چیان با اشاره به اجرای طرح جداسازی شبکه آب شرب و بهداشت، خاطر نشان کرد: در شهر قم قبلا یک شبکه ویژه آب شرب ایجاد شد و ایستگاه‌های برداشت در شهر قم وجود داشت که مردم آب را در آن ایستگاه‌ها خریداری می‌کردند و شبکه‌های دیگر تنها عهده‌دار تامین آب بهداشتی بود؛ این طرح وابسته به محلی است که قرار است طرح در آن اجرا شود؛ در برخی مناطق کشور چاره‌ای جز این نداریم.

 

وی ادامه داد: فاضلاب از طریق چاه‌ها وارد سفره‌های آب‌های زیرزمینی می‌شود که این موجب افزایش مواد سمی چون نیترات در آب‌های زیرزمینی افزایش می‌شود. این امر هزینه‌های تصیفه آب شرب افزایش خواهد داد ولی برای آب بهداشتی می‌توان این نوع آب‌ها را به سادگی تصفیه کرد.

 

چیت چیان جداسازی شبکه آب شرب از بهداشتی را یکی از راهکارهای مدیریت مصرف آب دانست که در سال‌های آینده عملی خواهد شد و افزود: علاوه بر این، بازچراخانی فاضلاب برای مصرف در فضای سبز یکی از سیاست‌های اصلی وزارت نیرو است. زمانی که در شهرها آب مورد استفاده قرار می‌گیرد، فاضلاب را می‌توان جمع آوری و پس از تصفیه در حوزه‌های دیگر مورد استفاده داد.

 

 

چیت چیان در ادامه با اشاره به تصمیمات اتخاذ شده در شورای عالی آب، اظهار داشت: در منطقه اصفهان حدود 237 میلیون متر مکعب از آب زاینده رود یا آب چاه‌ها به صنایع آن منطقه اختصاص پیدا کرده است؛ بر اساس پیشنهاد وزارت نیرو و تصویب شورای عالی آب قرار شد این آب به مصارف شرب و کشاورزی اختصاص یابد و آب مورد نیاز صنایع صرفا از محل پساب تصفیه خانه‌های شهرهای منطقه اصفهان تامین شود.

 

وی خاطر نشان کرد: در اسفند ماه سال گذشته در وزارت نیرو تصمیم گرفته شد مرکز ویژه در مرکز تحقیقات آب برای اقتصاد آب ایجاد شود؛ وزارت نیرو در مذاکره با مدیر کل یونسکو، همکاری یونسکو را برای ایجاد دانشگاه و موسسه علمی مشابه با «آی اچ ایی» در ایران خواستار شد؛ تا بتوان رشته‌هایی و مواردی که مربوط به مدیریت و حکمرانی آب می‌شود را با استفاده از تجربیات آنها و بهره گرفتن از اساتیدی که در کشور وجود دارند، در کشور شکل دهیم.