علت بالاگرفتن تنش بین ایران و ترکیه چیست؟/ اردوغانِ ناسپاس

گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو/ ترکیه و ایران در چند سال گذشته شاهد نوعی زورآزمایی در پرونده های سوریه و عراق بوده اند. تقابل دو قدرت منطقه ای در پرونده سوریه و عراق به زیان آنکارا رقم خورده است همین مسئله باعث هجمه و اتهام زنی از سوی دولت اردوغان به ایران شده است. به نظر می رسد بتوان این نوع موضع گیری های ترکیه به ایران را ناشی از نوعی حسادت دانست. در واقع اردوغان که تکه های پازل دیکتاتوری خود را چیده و تنها به یک همه پرسی در بهار آینده نیاز دارد با آمدن دونالد ترامپ که مشهور به مواضع ضد ایرانی است سعی دارد تا خود را وارد نوعی ائتلاف ضد ایرانی در منطقه کند. به هیمن دلیل نیاز اولیه این امر حملات شدید به ایران و اتهام زنی به تهران است. امری که مقامات ترکیه در چند روز گذشته به صورت شدید انجام داده اند و با واکنش شدید وزارت خارجه ایران نیز مواجه شده است. اما ترکیه چرا دست به این اقدامات زده است؟

اتهامات ترکیه به ایران

اتهام زنی های مقامات ترکیه به ایران در چند هفتنه اخیر باعث به وجود آمدن مجادله ای لفظی بین ایران و ترکیه شده است. بعد از آنکه سخنگوي وزارت خارجه ايران به اظهارات رئيس‌جمهور و وزير خارجه ترکيه پاسخ داد، سخنگوي وزارت خارجه ترکيه هم به تهران پاسخ داده است. اين بار سخنگوي وزارت خارجه ترکيه گفته: «غيرقابل‌درک و غيرقابل‌قبول است، کشوري که ابايي از فرستادن پناه‌جويان به ميدان جنگ ندارد، ديگران را به بي‌ثباتي و نقش‌آفريني در منطقه متهم کند!» «حسين مفت اوغلو» سخنگوي وزارت امور خارجه ترکيه تاکید کرد:" اظهارات سخنگوي وزارت خارجه ايران مبني بر اينکه سياست‌هاي منطقه‌اي اين کشور مورد ستايش و عادلانه است، به‌شدت با نگراني‌ها و شکايات نهادهاي بين‌المللي مانند سازمان ملل و سازمان همکاري‌هاي اسلامي در تضاد است." در حاشيه کنفرانس امنيتي مونيخ وزير خارجه ترکيه مدعي شده بود ايران به دنبال گسترش شيعه‌گري در منطقه است.

 هفته گذشته هم اردوغان در بحرين ادعاهايي مشابه عليه ايران مطرح کرده بود. سخنگوي وزارت خارجه ايران در پاسخ به اين اظهارات گفت: ترکيه يکي از کشورهاي مهم همسايه ماست که از کمک‌هاي زيادي از جانب ايران به‌خصوص پس از وقوع کودتا در اين کشور برخوردار بوده است. اما وضعيت آشفته، بي‌سامان و نگران‌کننده ترکيه باعث شده است برخي سياست‌مداران اين کشور در گفتار و رفتار خود ناهنجاري‌هايي داشته باشند، مواضع غيرسازنده‌اي مطرح کنند و احتمالا به عواقب آنچه بيان مي‌کنند، فکر نکنند.

همچنين قاسمي با تأكيد بر اينکه آنها بايد در بيان مواضع خود دقت بيشتري بکنند، ادامه داد: ما علاقه‌مند نيستيم چنين گفتماني بين ما و ترکيه وجود داشته باشد. ما صبوري مي‌کنيم ولي اين صبوري حدي دارد و ما اميدواريم آنها در بيان سخنان خود با ذکاوت و هوشياري بيشتري عمل کنند. اميدواريم اين‌گونه سخنان ديگر تکرار نشود و اگر قرار باشد دوستان در ترکيه چنين رويه‌اي را ادامه دهند ما نيز سکوت نمي‌کنيم و پاسخ چنين اظهاراتي را خواهيم داد. عصر روز دوشنبه گذشته  در واکنش به اظهارات مقامات ترکیه عليه ايران، سفير اين کشور در ايران به وزارت خارجه فراخوانده شدو مراتب نارضايتي ايران به دولت ترکيه منتقل شد.

این در حالی است که در ترکیه اخیرا نشست «ایران به دنبال چیست؟» در چارچوب سلسله نشست‌های هزاره دوم، از سوی مرکز «تحقیقات و مطالعات جهانی» (GLOBAL RESEARCH THINKING CENTER) با حضور اساتید، پژوهشگران و کارشناسان حوزه خاورمیانه و ایران در استانبول برگزار شد. در این نشست ادعا شده که ایران به سه دلیل عمده خواهان افزایش نفوذ و تاثیرگذاری در خاورمیانه است. اول به خاطر خنثی کردن محاصره غرب است. به همین دلیل نیز به جنگ در بیرون از خاک خود در یمن، سوریه و عراق روی آورده است. دوم؛ خواست این کشور برای گسترش توانایی‌های جبهه مقاومت علیه غرب با استفاده از عنصر «ملی‌گرایی فارسی» و دولت- ملت است. سومین مورد نیز ایجاد فرصت اجرای استراتژی ایران به منظور گسترش به سوی غرب و صدور جریان شیعی‌ سازمان یافته و انقلاب اسلامی است

.

تاثیر ترامپ در جنگ لفظی ایران  وترکیه

پیروزی دونالد ترامپ در آمریکا با توجه به اظهارات ضد ایرانی وی باعث شده است تا برخی از کشورهای منطقه ای به دنبال ایجاد نوعی ائتلاف علیه ایران با توجه به تمایلات ترامپ باشند. به همین دلیل در یک هفته اخیر شاهد، اظهارات تند و تیز وزیر خارجه رژیم صهیونیستی علیه ایران در اجلاس امنیتی مونیخ، ادعاهای عادل جبیر وزیر خارجه عربستان در این نشست و همچنین  موضع تند وزیر خارجه ترکیه در مونیخ علیه ایران بوده ایم.  این مهم زمانی قابل درک است که به این نکته توجه داشت که پیش از نشست مونیخ  رییس جمهور ترکیه به عربستان، بحرین و قطر سفر کرد و با رهبران این سه کشور درباره وضعیت منطقه به مذاکره پرداخت و حتی در بحرین ایران را متهم به فرقه گرایی کرد.

جنگ لفظی قدرت های منطقه در حالی رخ داده است که به نظر می رسد اتفاقاتی در تقویت اتحاد محور عربی- غربی خاورمیانه در حال رخ دادن است.  وال استریت ژورنال چندی پیش در گزارشی به نقل از چندین مقام خاورمیانه‌ای نوشت: دولت ترامپ در حال انجام  مذاکرات با متحدان عربی آمریکا  است تا آنها یک ائتلاف نظامی تشکیل دهند؛ ائتلافی که برای مقابله با ایران با اسرائیل تبادل اطلاعاتی خواهد داشت.  به نظر مقامات غربی ائتلاف مذکور برای کشورهای عربی، شبیه به ناتو یک مولفه دفاع متقابل خواهد داشت که بر مبنای آن، با حمله به یک کشور عضو، به مثابه حمله به همه اعضا تلقی خواهد شد. به این ترتیب به نظر می رسد دولت آمریکا به دنبال بر هم زدن توازن قوا در خاورمیانه و ایجاد وضعیت جدید است. وضعیتی که در آن ایران به شدت تضعیف شده باشد. مقامات دولت جدید آمریکا تاکنون بارها ایران را مورد انتقاد شدید قرار داده اند. دولت ترامپ ایران را "بزرگترین حامی تروریسم" و "عامل بی ثباتی" در منطقه  می داند.

 به نظر می رسد برنامه ضد ایرانی ترامپ برخی قدرت های منطقه و رقیب ایران را به تکاپوی انداخته است تا روند بازی را در جهت مناقع خود تغییر دهند.  در شرایط کنونی ترکیه، کشور دو و سه هفته پیش نیست و ترکیه جدیدی است که می‌خواهد بازی را با عربستان و اسرائیل از نو شروع بکند، تا شاید بتواند بازی باخته را به بازی برنده تبدیل بکند.

 ترکیه، عربستان و قطر در آغاز نارضایتی های سال 2011 در سوریه به حمایت از مخالفان سوریه پرداختند و با تجهیز آن ها به سلاح و باز کردن مرزها برای ورود تندروها و تروریست ها به سوریه تلاش کردند دولت اسد را ساقط کنند، اما سیاست این سه کشور با حمایت ایران و روسیه از سوریه شکست خورد. در همین حال با روی کارآمدن ترامپ و مطرح شدن ایده  تازه او درباره ایجاد منطقه امن در سوریه اوضاع تغییر کرده است. ترامپ معتقد است: ما مناطق امنی در سوریه ایجاد می‌کنیم که به مردم آن کشور فرصت زندگی بدهد. رویترز به سندی دست یافته که نشان می‌دهد قرار است ترامپ به وزارت امور خارجه و وزارت دفاع آمریکا دستور دهد که ظرف ۹۰ روز طرح ایجاد یک منطقه امن در سوریه را فراهم کنند.   این منطقه امن باید در شمال سوریه ایجاد شود. منطقه امن چیزی فراتر از منطقه پرواز ممنوع است. این به معنی ایجاد منطقه پروازممنوع بر فراز بخشی از سوریه و همچنین ممانعت از  ایجاد درگیری نظامی روی زمین در این منطقه است. دولت اردوغان معتقد است با این اقدام نه تنها دولت اسد و داعش تحت فشار قرار می گیرند بلکه کردهای سوریه را نیز کنترل می کند.

پایان سخن

ترکیه در حالی در روزهای اخیر به صورت عیان و آشکارا به ایران حمله می کند که شاید بتوان گفت که اردوغان رئیس جمهور این کشور بقای خود را تا حدودی مدیون ایران باشد.  وزیر خارجه ایران در این مورد اعلام کرد:  در دوران شکل‌گیری سیاست‌های ترامپ همه دارند تلاش می‌کنند خودشان مشکل اصلی نباشند و اگر بتوانند دیگران را به‌عنوان مشکل اصلی معرفی کنند. بعضی از کنشگران در منطقه ما احساس ناکامی می‌کنند به همین دلیل دوست دارند که نه تنها خودشان موضوع دعوا نباشند بلکه رقیبی که از آن شکست خورده‌اند را در جایگاه موضوع دعوا قرار دهند. این ها کار خوبی نیست اما طبیعی است. البته رژیم صهیونیستی، وضعیت خاص خودش را دارد اما ما از همسایگان‌مان توقع چنین رفتاری نداشتیم و یقین داریم از این حرکت‌شان متضرر می‌شوند. همان‌طور که تاکنون هم منفعتی نکرده‌اند. شما ترکیه را ببینید به کجا رسیده است؟ در حالی که ما دلسوز دولت ترکیه هستیم. دوستان مثل اینکه کم حافظه‌اند. ایران را متهم به فرقه‌گرایی می‌کنند اما به یاد نمی‌آورند ما برای حکومت آنها- که حتی شیعه نیست- شب کودتا تا صبح نخوابیدیم. هم کم حافظه هستند و هم در قبال کسانی که به آنها محبت و همراهی کرده‌اند، قدرناشناسند.

در واقع  اردوغان که در برابر ایران شکست های متعددی را متحمل شده است روی کار آمدن ترامپ را فرصتی بی نظیر برای ایجاد ائتلافی با مشارکت کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی می داند تا از این طریق بتواند شکست های خود را در برابر تهران جبران کند. اما این نکته را باید اردوغان به خوبی دریابد که آمریکا که در چشم امثال اردوغان هژمونی منطقه ای را دارد در 3 دهه گذشته نتوانسته است که با ایران زورآزمایی کند و به طریق اولی ترکیه قطعا نخواهد توانست در برابر ایران موفقیتی به دست بیاورد. اردوغان باید از شکست های خود در عراق و سوریه در برابر ایران عبرت بگیرد نه اینکه با تحریک شیوخ خلیج فارس بخواهد روابط تهران- آنکارا را وارد مرحله خصومت کند.