آتش نشان‌ها چگونه آتش را خاموش می‌کنند؟ /آب یا کف؛ مساله این است!

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، سیدهادی حجازی- کارشناس ارشد HSE در یادداشتی نوشت: اخباری که به طور متناوب از رسانه های مختلف به گوش می رسند، حاکی از این هستند که آتش سوزی-های گاه و بیگاه در جای جای این کره خاکی رخ می دهند. اصولاً هرجایی که ماده سوختنی، اکسیژن و حرارت در کنار قرار گیرند، آغاز آتش سوزی را نباید دور از انتظار دانست. حریق های بسیاری در همین چند روز اخیر رخ داده اند که از مهمترین آن‌ها می توان به بروز آتش سوزی در یک موسسه تولید فیلم های انیمیشنی در کشور ژاپن اشاره کرد که بیش از ۳۰ کشته و تعداد بسیار زیادی مصدوم بر جای گذاشت. مطالعات و تجربیات کشور‌های پیشرو در کاهش مخاطرات حریق، بیانگر یک ضرب المثل ایرانی است؛ پیشگیری بهتر از درمان است! همین رویکرد باعث شده است که استاندارد‌های متعددی در خصوص الزامات پیشگیری از حریق تولید و عرضه شوند که بر اساس این الزامات، دولت ها، موسسات و افراد به لحاظ قانونی باید در حوزه پیشگیری و محافظت از حریق در اماکن مختلف، اقدامات موثری را صورت دهند. از جمله مهمترین این الزامات، می توان به رعایت اصل دوری مواد سوختنی از حرارت، کنترل رفتار‌ها و شرایط ناایمن، ایمن سازی سازه ای در حوزه حریق، نظارت و سرپرستی، نصب سیستم های خودکار کشف و اطفاء حریق و ... اشاره کرد. خوشبختانه در ایران نیز در خصوص تدوین و صدور آئین-نامه های حفاظت و پیشگیری از حریق اقداماتی مثبت انجام شده که رعایت آن‌ها قطعا در کاهش ریسک آتش سوزی تاثیرات مهمی خواهد داشت.
پس مشکل کجاست؟ این حریق ها از کجا می آیند؟

اگر صرفاً تدوین استاندارد، آئین نامه و دستورالعمل برای جلوگیری از بروز حوادث آتش سوزی کفایت می-کرد، احتمالا ما امروز هرگز شاهد بروز هیچگونه آتش سوزی در کشور ایالات متحده نبودیم. طبق گزارش انجمن ملی حفاظت از حریق ایالات متحده (NFPA)، در هر ۲۴ ثانیه یک تیم آتش نشانی به آتش سوزی-هایی که رخ می دهند واکنش نشان می دهند. طبق آمار همین موسسه در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱.۳۱۹.۵۰۰ مورد آتش سوزی در این کشور رخ داده است. آماری که بیانگر لزوم توجه بیشتر به رویکرد پیشگیری از حریق در کنار یک نگاه فعالانه در خصوص افزایش توانایی برای مقابله با شرایط اضطراری ناشی از حریق است. متاسفانه در کشور ما به دلیل وجود خلاء قانونی، فرهنگ ایمنی آنگونه که باید جدی گرفته نمی شود و همین امر موجب می شود که حریق های متعددی را، چه در صنعت، چه در شهر و چه در طبیعت شاهد باشیم. این شرایط جامعه را ناچار می سازد که با صرف هزینه های گزاف، توانایی انسانی و تجهیزاتی خود را برای مقابله با حریق ارتقاء دهد.

آتش نشان ها چگونه آتش را خاموش می کنند؟

روش کار آتش نشانان برای خاموش کردن آتش سوزی ها، همان چیزی است که شاید شما بار‌ها و بار‌ها آن را آموزش دیده باشید. آن ها یک کار بسیار دشوار را با استفاده از یک الگوی ساده و با تجهیزات و امکانات پیچیده خود انجام می دهند؛ در واقع آن‌ها مثلث حریق را از بین می برند. مثلث حریق یک مدل آموزشی برای تشریح نحوه آغاز فرآیند سوختن است. بر اساس این مدل ساده، آتش سوزی زمانی آغاز خواهد شد که این سه عامل اصلی در کنار هم قرار گیرند: ماده سوختنی، اکسیژن و حرارت. حال اگر آتش نشان ها بتوانند یکی از این اضلاع را از این مثلث فرضی بگیرند آتش خاموش خواهد شد؛ اما در واقع مساله به همین سادگی ها هم نیست. هنگامی که حریق در ساختمان ها به درجه حرارت بالا می رسد، بسیار مقاوم خواهد شد و اینجاست که آتش نشانها در ابتدا باید شرایط را برای ایجاد امکان اطفاء حریق تعدیل کنند تا بتوانند آتش مقاوم را اطفاء کنند. یکی از این کار‌های تعدیل کننده باز کردن خروجی هایی برای تخلیه حرارت موجود در ساختمان است. اینجاست که خطرات محیط حریق آتش نشان ها را تهدید می کند و پدیده های خطرناکی مانند انفجار یا شعله وری سریع جان آنها را تهدید می کند و موجب می شود که حرفه آتش نشانی به دلیل مواجهه با خطرات متعدد به یکی از سخت ترین مشاغل دنیا تبدیل شود. آتش نشانان همچنانکه به اطفاء حریق فکر می کنند، باید راه‌های پیشروی و توسعه آتش را نیز مدنظر قرار دهند و جلوی پیشرفت و گسترش آن را بگیرند. پیچیدگی های بسیاری در مدیریت و فرماندهی یک عملیات اطفاء حریق وجود دارد و به همین دلیل است که هرکسی نمی تواند این مسئولیت را عهده دار شود. یکی از مهارت هایی که آتش نشانان باید حائز آن باشند، نوع ماده اطفائی است که برای کنترل آتش و خاموش کردن آن مورد استفاده قرار می گیرد. به طور سنتی و از زمانی که بشر آتش را اختراع کرد، آب به عنوان مهمترین و کاربردی ترین ماده اطفائی مورد استفاده قرار می گیرد. آب ارزان است، نفوذپذیری بالایی دارد و به راحتی تبدیل به بخار می شود. البته همین ماده موثر، مشکلاتی را هم دارد، آب سنگین است، حمل و نقل آن هزینه بر است و مشکلات ایمنی در برخورد با جریان برق ایجاد می کند. اینجاست که یک فرمانده آتش نشانی باید بتواند بر اساس مزیت ها و محدودیت های موجود، بهترین ماده اطفائی را برای خاموش کردن آتش انتخاب کند. این مساله ای است که نیاز به دانش، تجربه تخصصی و مهارت دارد. انواع مختلف دیگری از مواد اطفائی نیز وجود دارند که در جای مناسب می توانند موثر واقع شوند. عمده ترین مواد اطفائی که برای اطفاء حریق بکار برده می شوند شامل موادی مانند گاز دی اکسیدکربن و پودر‌های اطفائی است. این مواد عموماً در خاموش کننده های دستی ذخیره می شوند و پرواضح است که کپسول‌های آتش-نشانی به هیچ عنوان برای مقابله با آتش سوزی های بزرگ کارآیی ندارند. ماده دیگری هم وجود دارد که عموم مردم آن را به نام کف آتش نشانی می شناسند. کف های آتش نشانی موادی بسیار موثر برای اطفاء آتش سوزی های مربوط به مایعات قابل اشتعال هستند.

پاسخ به این پرسش با یک جمله امکانپذیر نیست. برای این منظور باید ابتدا خواص فیزیکی و شیمیایی کف های آتش نشانی بررسی شوند و سپس نتایج حاصل را با خواص و ویژگی های آب مقایسه کنیم. امروزه مطالعات بسیاری برای گسترش دانش مورد نیاز بمنظور تولید‌های کف های باکیفیت و موثر آتش نشانی انجام شده است. در ساده ترین توضیح ممکن، کف از سه عامل اصلی تشکیل شده است: آب، مایع کف و هوا. کف در واقع از حباب¬های مقاومی تشکیل شده است که با گرفتن حرارت از حریق، شعله را از مواد سوختنی جدا می کند و ضمن اینکه از برخاستن بخار‌های قابل اشتعال از حریق جلوگیری می کند، دسترسی حریق به اکسیژن را محدود می کند. علی رغم اینکه کارشناسان کف را به عنوان یک ماده خاموشکننده موثر می شناسند، اما باید در نظر داشت که بکارگیری این ماده محدودیت هایی هم دارد. بسته به نوع کف، بیش از ۹۵ درصد از این ماده اطفائی را آب تشکیل داده است و ضمن اینکه همان مشکلات آب را در ایجاد خسارت¬های احتمالی به اماکن دارد، نسبت به آن نفوذپذیری کمتری دارد و کاربرد آن نیز متفاوت است؛ به همین دلیل است که در آتش سوزی های مربوط به مایعات سوختنی مانند حریق پمپ بنزین ها یا تانکر‌های سوخت از کف به عنوان موثرترین ماده اطفائی استفاده می شود؛ اما آب به دلیل اینکه نسبت به کف نفوذپذیری بالاتری دارد و می تواند عمق جامدات سوختنی را خیس و حریق آن را اطفاء نماید، در آتش سوزی مربوط به جامدات قابل اشتعال کاربرد بسیار مناسبی دارد. این موارد در کنار بسیاری از معیار‌های دیگر که در این مقاله به آن‌ها اشاره نشده است، بایستی توسط فرمانده عملیات آتش نشانی مورد بررسی قرار گیرد تا وی بتواند بهترین تصمیم را اتخاذ کند و با انتخاب بهترین ماده اطفائی حریق را تحت کنترل خویش درآورد. اگر آتش سوزی چندماه پیش در کلیسای تاریخی نوتردام را مورد توجه قرار دهید و به سوابق آن مراجعه کنید، ملاحظه خواهید کرد که آنچه توانست آن آتش سوزی بزرگ در آن ساختمان را که قدمتی حدود ۸۰۰ سال داشت از نابودی کامل نجات دهد، جریان پیوسته و مداوم آب نازل های آتش نشانی بوده است. بهرصورت این موضوع یک مساله کاملا تخصصی است و تصمیم گیری در خصوص اینکه برای اطفاء حریق، آب بهتر است یا کف باید از متخصصین حوزه ایمنی و آتش نشانی و با توجه به معیار‌ها و سناریو‌های مختلف نظرخواهی کرد.