چای آخر در مهمانی «مامان‌ها» / ۵۰ قسمت با دغدغه‌های خالص مادرانه

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو؛ بی‌وقفه و ابدی. مادری از آن مسئولیت‌های همیشگی و تمام نشدنی در دنیاست. مسئولیتی پر چالش و حساس که علی رغم ارزش و اهمیت بی اندازه‌اش، آنچنان که باید در جامعه ما دیده نشده و همین ویژگی بی‌وقفه بودن باعث شده تا چالش‌ها و مسائلی که هر مادری ممکن است با آن‌ها رو به رو شود، زیر پوشش روزمرگی به چشم نیایند. علاوه بر این مادری کردن در عصر تکنولوژی و جهان مدرن، دنیایی است پر فراز و نشیب‌تر از گذشته که با هجوم گسترده‌ای از تکنولوژی و فضا‌های مجازی، محتوا‌های رسانه‌ای، مسائل پیچیده روانشناختی و حتی ویروس کرونا رو به رو شده. مسائلی که هر کدام می‌توانند اثرات ویژه‌ای روی آینده کودکان داشته باشند.

«مامان‌ها» ویژه برنامه شبکه سوم سیما بود که تلاش می‌کرد گرد و غبار فراموشی را از روی دغدغه‌های هر روزه و جدی مادر‌های دهه نودی بردارد و به چالش‌هایی بپردازد که تربیت فرزند در این روز‌ها با آن‌ها روبه روست. مامان‌ها که با اجرای منصوره مصطفی زاده در ۵۱ قسمت روی آنتن شبکه سه رفت حاصل گفتگوی مادرانی بود که از تجربیاتشان در مواجهه با چالش‌های تربیتی و پاسخ‌هایی که برای سوالات رایج همه مادر‌ها پیدا کرده بودند، می‌گفتند.

«مامان‌ها» تلاش کرده بود که با ایجاد فضایی صمیمی از کلیشه‌های همیشگی برنامه سازی درباره تربیت فرزند رها شود. سادگی، کارشناس محور نبودن برنامه، اجرا و پوشش مصطفی زاده و خارج شدن فضای برنامه از شکل و شمایل استودیو و شکل گرفتن گفتگو‌ها در محیط خانه همگی دست به دست هم داده بود تا مامان‌ها به زندگی روزمره مادران ایرانی نزدیک‌تر شود و تلاش کند در این فضا به سوالات ذهنی آن‌ها پاسخ بدهد.

منصوره مصطفی‌زاده مجری این برنامه پیش از این به عنوان کارشناس کتاب کودک در آیتم‌های هفتگی برنامه کتاب‌باز دیده شده و تجربه اجرا ندارد، اما اهل رسانه است و سال‌ها در حوزه جوان و کودک از جمله در دوهفته‌نامه همشهری بچه‌ها قلم زده است. سیدمیلاد ناظمی سردبیر مامان‌ها نیز سابقه کار در رسانه‌های مکتوبی، چون همشهری جوان و جام‌جم و برنامه‌های تلویزیونی مختلف را دارد. کارگردان مامان‌ها در برنامه‌هایی مانند جیوگی، دورت بگردم ایران، فاز و... نیز تجربه حضور دارد.

 

سیدمیلاد ناظمی در مورد روند شکل‌گیری طرح اولیه مامان‌ها می‌گوید: «ما از حدود اواسط سال ۹۷ در مورد جای خالی بعضی مباحث در تلویزیون هم‌نظر بودیم و همین امر باعث شد فکر کنیم آیا می‌شود این مباحث را که دغدغه‌های جدی مادران امروز هست در تلویزیون مطرح کرد و شروع به طراحی کردیم؛ تا اینکه در سال ۹۸ و بعد از رایزنی‌ها و مشورت‌های زیاد به فرم و محتوای کلی این برنامه رسیدیم و ساخت آن را در سال ۹۹ شروع کردیم.»

 

او درباره موضوعاتی که «مامان‌ها» به آن‌ها می‌پردازد هم می‌گوید: «در جلسات اولیه وقتی موضوعات را رده‌بندی کردیم سراغ چالش‌های موجود در خانواده‌های فعلی رفتیم، برای طرح این چالش‌ها سعی کردیم افرادی را انتخاب کنیم که محتوا را درست و دقیق منتقل کنند. زیرا خانواده و بچه ارزش برنامه ما است، ولی قرار نیست که این ارزش‌ها باعث شود صورت مسئله‌ها را پاک کنیم. اتفاقا معتقد هستیم عنوان کردن سختی‌ها و راه‌حل‌هایش باعث می‌شود مادر‌ها با توانمندی بیشتری با مسائلشان مواجه شون. در این مسیر انتخاب مهمان‌ها که محتوا توسط آن‌ها به مخاطب منتقل شود بسیار اهمیت پیدا می‌کند و ما با حساسیت زیاد مهمان‌ها را از بین آدم‌های معمولی که به ما درخواست داده‌اند انتخاب کرده‌ایم.

ناظمی در مورد استفاده نکردن از یک کارشناس روانشناسی کودک در این برنامه‌ها برای اینکه در پایان اظهار نظر را در مورد موضوع برنامه مطرح کند گفت: «ما سراغ موضوعاتی رفتیم که پیچیدگی‌های خاص خود را دارند مثل اینکه تصاویر فرزندان مان را با چه قاعده و چه تعدادی در شبکه‌های مجازی منتشر کنیم. از آن جا که این موضوعات جدید هستند، معمولا جواب قطعی در مورد آن‌ها وجود ندارد و ما این‌ها را در پژوهش‌ها مفصلی که توسط تیم سردبیری انجام شده بررسی کرده‌ایم. به همین خاطر حضور کارشناس در بخش قابل توجهی از قسمت‌های مامان‌ها بلا وجه است، زیرا در این موضوعات نظر قطعی وجود ندارد یا بین متخصصان حوزه مربوطه نیز اختلاف‌نظر‌های زیادی وجود دارد. ما قسمت به قسمت در مورد حضور کارشناس تصمیم گرفتیم و مثلا در قسمت‌هایی مثل «اختلاف نظر پدر و مادر در تربیت»، «آداب تماشا»، «بازی‌های کامپیوتری»، «کتاب»، «هوش و استعدادیابی فرزندان» و... از حضور کارشناس بهره بردیم، اما در موارد دیگر بیشتر روی کلان‌تجربه‌ها و مادر‌های عادی تمرکز کردیم.»
‌

منصوره مصطفی زاده درباره رویکرد «مامان‌ها» به مهر می‌گوید: «یک نکته برای ما مهم بود و زمانیکه به دنبال ویژگی‌هایی برای مهمان برنامه بودیم در جستجوی «مادر باکیفیت» بودیم و از مهد و مدرسه و… می‌خواستیم چنین مادرانی را به ما معرفی کنند. مادر باکیفیت یکی از اهدافی است که ما در برنامه به دنبالش هستیم؛ کسی که وقتی به مسأله‌ای بر می‌خورد فکر می‌کند که برای حل این مساله چند راه وجود دارد و اهل جستجو و تحقیق است.

 

ممکن است فقط در یکی از موضوعات مورد نظر برنامه ما چنین راه‌هایی را هم رفته باشد، اما نسبت به مساله خود در نهایت چنین تجربه‌ای را پیش رفته است؛ تست می‌کند شکست می‌خورد و باز کار دیگری را امتحان می‌کند و این روندی است که به نظرم هر مادر دیگری هم ناچار است طی کند. چالشی که در رسانه‌های ما وجود دارد این است که به راحتی نسخه می‌پیچند مثلاً وقتی سوال می‌شود که به کودک در چه سنی باید گوشی تلفن همراه داده شود، پاسخ می‌دهند ۵ سالگی و کاری ندارند فرد در چه محیطی و چه شرایطی بزرگ شده است.»

میزبان «مامان‌ها» درباره کارشناس محور نبودن برنامه هم معتقد است: «من هم مثل همه مادران هستم. نظری برای خودم دارم. شاید در یک حوزه کارشناس باشم. مثلاً درباره همین که چه زمانی می‌توان به فرزند موبایل داد، تصمیم شخصی خود را گرفته‌ام و خدا می‌داند درست بوده است یا غلط و حتی شاید این تصمیم برای فرزندان اول و دوم خودم هم متفاوت باشد.

مادرانی هم که در برنامه حضور می‌یابند مسیر‌های متفاوتی طی کرده‌اند و برای ما این مهم است که مخاطب برنامه هم بیاموزد که می‌تواند مسیر‌های متفاوتی را امتحان کند و می‌توانم با ضریب بالایی از اطمینان بگویم که تا حدی به چنین هدفی هم رسیده‌ایم. نشانه‌اش هم این است که در اوایل بازخورد زیادی از مخاطبان داشتیم که سوال می‌کردند چرا برنامه کارشناس ندارد؟ چرا بدون نکته نهایی تمام شد و یا چرا آخر برنامه هیچ‌کس نگفت کدام مورد درست است؟ حتی می‌گفتند چرا برنامه شما مثل فیلم‌های اصغر فرهادی تمام می‌شود؟ و به این ترتیب منتظر بودند به طور مثال نسخه نهایی بدهیم و بگوییم از میان سه نفر، نفر اول یا خانم فلانی درست گفتند.»

سید میلاد ناظمی سردبیر «مامان‌ها» هم در این باره می‌گوید: «در وقت لزوم کارشناس هم داریم و این کارشناس‌ها نیز همگی مادر هستند و صحبت‌های کارشناسی شان را در قالب خاطرات و تجربه تعامل با فرزندشان بیان می‌کنند. علاوه بر این ما حس می‌کردیم باید غریزه مادری را میان مادر‌های نسل جدید تقویت کرد. مادری کردن بر اساس حرف کارشناس، کتاب و فیلم‌های آموزشی می‌تواند مادر‌ها را توامندتر کند، اما نباید غریزه مادری را دور انداخت چرا که هیچ مادر و کودکی شبیه هم نیستند و نسخه‌های واحد به درد همه مادرهانمی‌خورد. پس هر مادری باید با غریزه‌اش تصمیم بگیرد. دلیلی هم که در اکثر مواقع خبری از کارشناس در جمع مادر‌های ما نیست همین است.»

در ۵۰ قسمتی که از «مامان‌ها» روی انتن شبکه سوم سیما رفت درباره موضوعات مختلفی صحبت شد. مشکلات ماندن در خانه برای بچه‌ها در دوران کرونایی، خوب و بد سپردن موبایل به بچه‌ها، چالش‌های آموزش مجازی، مشکلات بچه‌های تک فرزند، چالش‌های مامان‌ها با شیطنت بچه‌ها، تربیت مالی فرزند، خطرات بازی بچه‌ها با تلفن همراه، کودکان کار اینستاگرامی و حتی ناگفته‌هایی مثل سختی‌های مادری و تک والد‌ها از چالش‌هایی بود که در دورهمی مامان‌ها به آن‌ها پرداخته شد.

منصوره مصطفی زاده درباره سختی‌های برنامه‌ای که با حضور مادران طلاق گرفته روی آنتن رفت در گفتگو با مهر می‌گوید: «من با پایان هر قسمت از این برنامه‌ها احساس می‌کردم کتک خورده‌ام آنقدر که به شکل ذهنی خسته می‌شدم و از من انرژی گرفت.

نمایش این تصویر با سختی‌هایی مواجه است از طرفی قرار نیست او را قهرمان کنیم، چون طبیعتاً خانواده برای ما اولویت اصلی و جدی را دارد و فردی ممکن است به ناچار این مسیر را انتخاب کرده باشد. در عین حال هم نمی‌خواهیم چنین فردی را تحقیر هم بکنیم، چون هر دو این نگاه‌ها در جامعه وجود دارد.

اجرای برنامه با در نظر داشتن همین ملاحظات بسیار برای من دشوار شده بود و در انتخاب هر کلمه‌ای که می‌گفتم باید تأمل می‌کردم، فکر می‌کنم بیشترین مکث را هم برای انتخاب واژگان در برنامه داشتم. این برنامه‌ها را هم با دقت بالا بعداً در هنگام پخش می‌بینم، چون اهمیت زیادی دارند. برنامه «زندگی پس از مادری صورتی نمی‌شود» نیز از همین برنامه‌ها بود و بعد از آن‌ها عده‌ای انتقاد می‌کردند که چرا دارید مادری را تخریب می‌کنید؟ درحالیکه ما تخریب نکردیم و فقط حقیقت را گفتیم و می‌گوئیم. زمانیکه شما حقیقت را بدانید ماجرا برایتان پذیرفتنی‌تر می‌شود و بیان این‌ها سختی‌هایی دارد که باید راهی باریک مثل لبه تیغ را طی کنید.»

 

یکی از مسائلی که نسبت به «مامان‌ها» مطرح می‌شود معمولی نبودن مهمانان برنامه است. برخی معتقدند که مامان‌ها از فضای مادران روزمره جامعه دور است و افراد خاصی به برنامه دعوت شده‌اند که دغدغه‌های روزمره ندارند یا از جایگاه‌های ویژه اجتماعی برخوردار اند.

با این حال ابراهیمی کارگردان «مامان‌ها» معتقد است: ««مامان‌ها» برنامه‌ای گفتگومحور است و ضرورت داشت که این افراد از ویژگی فن بیان و گفتگو برخوردار باشند تا مخاطب دریافت درستی نسبت به این گفتگو‌ها داشته باشد. شعار ما «دورهمی مامان‌های معمولی» است، اما در عین حال ما می‌خواهیم این آدم‌های معمولی را از حالت توده بودن به شخصیت‌هایی خاص‌تر در فریم تلویزیونی دربیاوریم تا براساس قصه‌ای که روایت می‌شود از خود بگویند.

یکی از بخش‌هایی هم که ممکن است برخی فکر کنند این افراد از دهک خاصی هستند آیتم‌های برنامه است. خود من سعی کردم در آیتم‌ها با تکنیک‌های ساده‌ای مثل نورپردازی یا تغییرات و جا به جایی در دکور و وسایل منزل تا حدی که واقعیت آن خانه به هم نریزد نوعی زیبایی و جذابیت به آن خانه بدهیم. گاهی ممکن است به خانه‌ای در خارج تهران و یا حتی در جنوب شهر برویم، اما با تغییر لنز یا کمی نور و رنگ ویژگی‌هایی به خانه داده می‌شود که برای مخاطب جذابیت پیدا می‌کند و فکر کنند آن منزل به طبقه اقتصادی بالایی تعلق دارد.»

دورهمی «مامان‌ها» سه‌شنبه 23 دی در پنجاه و یکمین قسمت با گفتگو درباره نقد برنامه به پایان رسید و باید منتظر بمانیم تا ببینیم سازندگان خوش فکر این برنامه در فصل‌های آینده هم همراه مادران ایرانی خواهند بود یا خیر.