راهبرد چین پس از تسلط طالبان بر افغانستان چیست؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو - احمد رضاپور؛  اندیشکده «بروکینگز» - برترین اندیشکده جهان در گزارشی با عنوان «راهبرد چین برای سودجویی از تسلط طالبان بر افغانستان چه خواهد بود؟» و به قلم «رایان هِس» نوشت: طی روزهای اخیر بسیاری از تحلیلگران دست به پیش بینی‌هایی با این عنوان زده‌اند که «خروج آمریکا از افغانستان چه تاثیری بر جایگاه منطقه‌ای و جهانی چین خواهد گذاشت.»

برخی معتقدند که عقب نشینی آمریکا از افغانستان موجب آزاد شدن منابع ایالات متحده جهت تمرکز بر چین و منطقه آسیا-پاسیفیک خواهد شد. برخی دیگر نیز معتقدند که خلاء حضور آمریکا فرصتی برای چین جهت استثمار افغانستان به وجود می آورد. افرادی نیز اظهار نظر قطعی می‌کنند که اکنون تایوان به شدت آسیب پذیرتر شده است، زیرا پکن میزان عزم و اراده آمریکا را صحت سنجی کرده و این نتیجه رسیده که آمریکا فاقد آن است. ارزیابی رهبران چین از تحولات افغانستان را نمی‌توان با قطعیت اعلام کرد امّا می‌توان به جمع بندی اوّلیه از آن رسید. اندیشکده بروکینگز آمریکا سوالات زیر را مطرح می‌کند:

چین عقب نشینی آمریکا را فرصتی برای بهره برداری از افغانستان می‌داند؟

چین هیچگونه جاه طلبی مبنی بر اجرای مدل حکمرانی پکن در افغانستان ندارد. پکن تنها متمرکز بر منافع خود در افغانستان است که عمدتاً ناشی از نگرانی‌های امنیتی می‌باشد. رهبران چین نگران سرایت بی ثباتیِ افغانستان به مناطق مجاور خود و مهمتر از همه سرریز آن به داخل چین هستند. پکن همچنین نگران است که وقایع افغانستان الهام بخش سایر گروه‌های شبه نظامی اسلامگرا شود. اگر چه رهبران چین مایل به تسلط طالبان بر افغانستان نبودند، امّا چین همانطور که سه هفته پیش با میزبانی وانگ یی - وزیر خارجه چین از ملا عبدالغنی برادر - رهبر طالبان در تیانجین نشان داد، هرگز اجازه نخواهد داد اصول جای عملگرایی را در سیاست خارجی بگیرد (ملابرادر نفر دوم طالبان بعد از مولوی هبت الله آخوندزاده است).

پکن طالبان را به رسمیت خواهد شناخت و بدنبال ترغیب آن برای توجه به نگرانی‌های امنیتی چین می‌باشد. پکن به طالبان اصرار می‌ورزد که پناهگاه جنگجویان اویغور و دیگر گروه‌ها نباشد؛ گروه‌هایی می‌توانند آسیای مرکزی را بی ثبات کنند یا به منافع چین در این منطقه ضربه بزنند. 

چین از فرصت استفاده از ذخایر معدنی غنی افغانستان و همکاری با این کشور در ابتکار یک کمربند - یک جاده استقبال می‌کند ولی احتمالا از تجربه آمریکا آموخته که انتظارات متوسط خود از افغانستان را هم حتی باید تعدیل کند. پکن احتمالاً قبل از پیگیری منافع خود در افغانستان، منتظر خواهد ماند تا از برآورده شدن ملزومات امنیتی/دفاعی مدنظر خود اطمینان حاصل کند. 

واکنش چین به عقب نشینی آمریکا چه خواهد بود؟

ابزار اصلی چین برای سودجویی از عقب نشینی ایالات متحده احتمالاً پیشبرد روایتی از افول آمریکا باشد. پروپاگاندای رسمی چین احتمالاً از تصاویر فاجعه بارِ رهاکردن شرکای افغانستانی آمریکا از سوی واشنگتن به عنوان اثبات غیرقابل اتکا بودن و بی کفایتی ایالات متحده بهره بردای خواهد کرد. این تلاش‌ها برای دو دسته از مخاطبان است: مخاطبان داخلی و مخاطبان بین المللی غیر از آمریکا. 

در رابطه با مخاطبان داخلی، پیام پکن این خواهد بود که آمریکا بت قابل پرستش نیست. پکن برخلاف واشنگتن در جنگ‌های داخلی کشورهای دیگر مداخله نظامی نخواهد کرد و پست سر خود درگیری و آشفتگی به جای نمی‌گذارد. در رابطه با مخاطبان بین المللی، پیام پکن احتمالاً این خواهد بود که روزهای خوش آمریکا به اتمام رسیده است. افغانستان ایستگاه دیگری از مسیر رو به زوال آمریکاست. خیزش چین داستان آینده جهان است. 

آیا تایوان به دلیل وقایع افغانستان در معرض خطر بزرگتری قرار گرفته است؟

بروکینگز معتقد است: هیچکدام از محدودیت‌های چین برای راه اندازی جنگ علیه تایوان کاهش نیافته است. تایوان، افغانستان نیست. تایوان یکی از حلقه‌های اتصال حیاتی در زنجیره تامین جهانی است و شریک نزدیک ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای منطقه شرق آسیا نظیر ژاپن و استرالیا است. اگرچه تایوان شریک رسمی ایالات متحده نیست ولی به این کشور به عنوان یک پیش آهنگ در اعتبارسنجی تعهدات امنیتی آمریکا نگریسته می‌شود. (چین منطقه تایپه را بخش لاینفک قلمرو خود می‌داند. آمریکا نیز دهه‌هاست برای مقابله با پکن به پشتیبانی نظامی گسترده از تایوان می‌پردازد که همین امر نقطه تشدید اختلافات میان پکن - واشنگتن است.)

احتمالا تمرکز تلاش‌های چین بر روی تضعیف اعتماد به نفس تایوان نسبت به آینده خود است. پکن مایل است این روایت را داخل تایوان پیش ببرد:

• آمریکا دور از تایوان و غیرقابل اتکاست.
• تایوان منزوی و تنهاست.
• تنها مسیر نیل به صلح و رفاه برای تایوان از پکن می‌گذرد.

پروپاگاندای چین قریب به یقین بدنبال بهره برداری از وقایع افغانستان است تا روایت ترجیحی خود را داخل تایوان جا بندازد. با توجه به خط مشی پکن نسبت به تایوان، وقایع چندی پیش هنگ کنگ و تسلط حزب مترقی دموکراتیک (D.P.P) بر قوه مجریه و مقننه  تایوان احتمال پایینی وجود دارد که فشار روانی پکن بر منطقه تایپه در کوتاه مدت برداشته شود. در صورتی که عنوان غیرقابل اتکا بودن آمریکا در میان محافل تایوانی افزایش یابد، می‌تواند تبدیل به عاملی تعیین کننده در انتخابات پیش روی تایوان و سیاست‌های ناشی از آن شود.