به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، در آستانه اربعین حسینی نشست بررسی سینمای «محرم و عاشورا» با حضور حسن جلایر تهیه کننده سینما، داریوش یاری کارگردان سینما، سعید الهی تهیه کننده و کارشناس فرهنگی، هادی مقدم دوست کارگردان سینما، مسعود سخاوت آهنگساز و موسیقیدان و محمدرضا ورزی کارگردان به میزبانی مجید اسماعیلی مدیرعامل موزه سینما برگزار شد.
باید نسل جدید را با واقعه عاشورا آشنا کنیم
مجید اسماعیلی مدیرعامل موزه سینما در ابتدای این نشست گفت: قصد داریم در این نشست به موضوع سینما و ارتباط آن با واقعه عاشورا و حضرت سیدالشهدا بپردازیم. امروز در دورانی به سر می‌بریم که فرآیند‌های یادگیری به شکل فزاینده‌ای در حال تصویری شدن است. زمانی در این کشور امر یادگیری از طریق طبیعت، بزرگان و... اتفاق می‌افتاد، اما امروزه بیش از ۸۳ درصد از یادگیری از طریق تصاویر دراماتیزه شده و به صورت غیرمستقیم اتفاق می‌افتد. در این دوران بحران‌های متفاوتی نیز وجود دارد که ایران نیز مانند هر کشور دیگری با آن درگیر است.
وی افزود: اگر کشوری بخواهد به سمت حل چنین بحران‌هایی حرکت کند، ناگریز است تا بر داشته‌های خود تکیه کند. جامعه ایرانی از ظرفیت بزرگ اسلام تشیع بهره‌مند است و موضوع سید الشهدا می‌تواند عصاره اسلام ناب به شمار رود. فیلم‌های مرتبط با سیدالشهدا با شرایط بسیاری دشواری به سرانجام می‌رسند، اما چرخه تولید، توزیع و مصرف ناکارآمد بوده و متاسفانه چنین آثاری فروش مناسبی را تجربه نمی‌کنند. کشوری که مبانی اعتقادی آن متکی به آموزه‌های سیدالشهدا است متاسفانه تعداد فیلم‌های آن در ارتباط با این شخصیت بزرگوار به ۱۰ عدد نمی‌رسد. حتی مفاهیمی که سیدالشهدا برای برپایی آن قیام کردند نیز چندان در سینمای ایران مورد پرداخت قرار نگرفته است.
اسماعیلی خاطرنشان کرد: دوستان متولی امر فرهنگ به سریال‌های تلویزیونی تاکید دارند، اما به نظر من در این مدیوم نیز اتفاق خاصی به جز چند اثر محدود رخ نداده است. فضای دانش آموزی و دانشجویی ثابت می‌کند که نسل جدید از موضوعات مربوط به اهل بیت و تاریخی تهی شده است و برخی خانواده‌ها از اینکه ارتباط فرزندانشان با موضوع سیدالشهدا کم‌رنگ شده، بسیار گله‌مند هستند.
مدیرعامل موزه سینما با بیان اینکه در پرداخت حماسه عاشورا خلا بزرگی وجود دارد و به همین دلیل اتفاق‌هایی به وقوع پیوسته است، بیان داشت: باید دید چه کنیم تا مشکلات تولیدات مربوط به امام حسین (ع) به عنوان موضوعی راه‌گشا در ارتباط با هویت و فطرت انسان، مرتفع شود؟ موضوع اصلی حیات امام حسین (ع) عزت‌مندی است و زمانی که ایشان از مدینه خارج می‌شوند، مهم‌ترین مسئله برای ایشان بی‌تفاوت نبودن است. اگر از امروز سینمای ایران تا زمانی که این هنر وجود دارد، به موضوع و عصاره این مرد تاریخی بپردازد، می‌تواند هزاران اثر به وجود بیاورد.
اسماعیلی خاطرنشان کرد: زمانی که به موضوع عاشورا نزدیک می‌شویم تازه به گستردگی این حوزه پی برده و می‌فهمیم باید به چه عناوین دیگری نیز پرداخته شود. اگر تعریف ما از دین صحیح باشد، آن وقت تعریف ما از سیدالشهدا در حوزه دین نیز درست خواهد بود.
وی ادامه داد: نمی‌توان سینما را به سینمای دینی و غیردینی تقسیم کنیم، زیرا سینمای غیردینی یعنی سینمای بد و باید بپذیریم که عاشورا یک روز نیست که تمام شده باشد، عاشورا هر روز شروع می‌شود و با رفتاری که ما انجام می‌دهیم یک بخشی از آن کامل می‌شود. ما با یک مواجهه تمدنی بزرگی سر و کار داریم که یک طرف آن پروردگار، انباء و اولیاء هستند و یک طرف دیگر جریانی است که با آن مخالفت دارد و نقطه اوج این دو تمدن عاشورا است. اینکه ما امروز به زبان رایج تصویر نمی‌توانیم تصویر‌های بیشتری را تولید کنیم نکته‌ای است که باید مورد توجه قراردهیم.
اسماعیلی بیان داشت: نکته مهم این است که با چه مخاطب، بیان و رویکری باید به موضوع سیدالشهدا بپردازیم تا نسل‌های امروز که از این موضوع فاصله گرفته‌اند بتوانند آشنایی بیشتری پیدا کنند و بتوانیم از این مواجهه تمدنی عظیمی که در عالم شکل گرفته در سمت درستی قرار بگیریم و آنچه در تاریخ قرار گرفته را به نسل جدید نشان بدهیم.
باید حکمت و اخلاق در جامعه ایرانی جاری شود
داریوش یاری، نویسنده و کارگردان سینما نیز گفت: چیزی که داستان حسین بن علی (ع) به ما می‌گوید ماجرای ظلم ستیزی است، ایستادن در برابر ظلم و ظالم است. با این تعریف وقتی ماجرای حسین بن علی (ع) را ببینید متوجه می‌شوید که به واسطه همتی که حضرت زینب (س) از پس واقعه انجام می‌دهد، شخصیت به اسطوره و ماجرا به حماسه تبدیل می‌شود، زیرا ما باید آن را در تاریخ نگه داریم.
وی خاطرنشان کرد: من به عنوان کارگردان و نویسنده‌ای که دوست دارم در این زمینه فیلم بسازم بخش زیاد و جدی آن را از منبر و زبان مداح‌ها یاد گرفتم. خیال‌سازی که در منبر‌ها کردم من را شیفه کرد تا آرام آرام بیایم و از زبان و ادبیات تصویری استفاده کنم و تجربیاتم را با مخاطب به اشتراک بگذارم.
کارگردان «شورعاشقی» ادامه داد: از دورانی در تاریخ این کشور یک طیف با اندیشه به خصوصی، فکر کردند که باید این واقعه را تعریف کنند و به خود اجازه می‌دهد تا خود به روایت این واقعه بپردازد و به همین دلیل یک سینماگر را برای مطرح کردن شکل ارائه پیام‌های عاشورایی بنا به مصلحت‌هایی تحت فشار قرار می‌دهند درحالیکه باید به هنرمندان اعتماد شود تا آنها بتوانند کار خود را به درستی به تصویر بکشند. جامعه می‌داند که چرا باید به سراغ حسین بن علی (ع) برود و نیاز و طلب خود را از این واقعه طلب کند. باید فکر را به میدان آورد و از کم‌کاری و ادعا در این زمینه پرهیز کرد.
این سینماگر افزود: واقعه کربلا تنها نبردی میان شخص عمرسعد و حسین بن علی (ع) نیست بلکه نبرد میان بخشش و حرص و طمع و بی وفایی و وفای به عهد است. باید بستری از اندیشه در جامعه شکل بگیرد، سوالاتی ایجاد شود، بحرانی در جامعه افتاده باشد تا روشنفکران و صاحبان اندیشه بتواند به آن پاسخ بدهد و در جامعه گسترش پیدا کند. در جا‌هایی لازم است گفتمان شکل بگیرد و مفاهیمی از آن بیرون بیاد تا هنرمند را متوجه ساخت فیلمی درباره آن کند.
سینمای عاشورایی باید گره خورده با سینمای روشنفکری و اجتماعی باشد
سعید الهی تهیه کننده و کارشناس سینما نیز گفت: در بحث یادگیری، موضوع انتقال پیام مطرح می‌شود که چگونه باید یک پیام برای اثربخشی بهتر در اختیار مخاطب قرار گیرد؟ ابزاری به نام رسانه این روز‌ها در حوزه سینما تمرکز بیشتری پیدا کرده است. امروزه درحوزه سینما و پلتفرم‌ها، این ابزار تعریف شده و بسیار اثر بخش است. ممکن است در آینده ابزار دیگری نیز تعریف شود که سینما و تلویزیون را محدودتر کند و ما باید برای آن آمادگی داشته باشیم.
وی ادامه داد: در حوزه علوم انسانی، زمانی که صحبت از پیام می‌شود، باید درباره بسیاری از موضوعات دیگر نظیر مخاطب، ابزار، لحن و... صحبت شود. درباره فیلم‌های تاریخی و مذهبی، من این دغدغه را دارم که آیا جامعه سینما باید به مناسک و شعایر بپردازد و اصرار جمهوری اسلامی برای تولید این آثار چیست. چرا تعداد چنین فیلم‌هایی افزایش پیدا نمی‌کند؟ آیا مشکل از ظرفیت موضوع یا بضاعت سینما و سینماگران ایرانی است؟ سینما یک ابزار تکنولوژیکی است و اینکه بخواهیم مفهوم را از طریق این رسانه انتقال دهیم، کاری بسیار سخت و دشوار محسوب می‌شود. مفاهیمی که در بخش مهندسی فرهنگی کشور تعریف می‌شود، گاهی برای سینماگران غیرقابل ملموس است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال، از بصیرت و معرفت افزایی صحبت می‌شود، در حالی که در میان سینماگران ایرانی تعریف دقیقی از این واژه‌ها وجود ندارد. ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا برای انتقال مفاهیم عاشورایی به جامعه راه درستی را طی می‌کنیم؟ ما در سینما نتیجه نگرفتیم و گاهی فکر می‌کنم که شاید نیاز است تا بر منابع سنتی خود تاکید داشته باشیم. شاید راه را به صورت اشتباه طی می‌کنیم و مدیران فرهنگی به این درک نرسیدند که پرداختن به سینمای عاشورایی نیاز به یکسری پیش نیاز دارد که حتما باید رعایت شوند.
این کارشناس سینما بیان داشت: اگر انقلاب و نظام سیاسی ایران متکی برفرهنگ است بنابراین باید سینمای اندیشه ورز ما با مقوله عاشورا گره خورده باشد. اولین آسیب این است که سینمای عاشورا را تفکیک می‌کنیم و آن را تنها مختص به افراد محدودی که دغدغه مند می‌دانیم قرار می‌دهیم. سینمای عاشورایی باید گره خورده با سینمای آزاد، تجاری، روشنفکری و اجتماعی باشد. همانگونه که شرع عین عقل است و عقل عین شرع، نباید میان این دو نیز تفکیکی صورت گیرد.
الهی یادآور شد: باید در ابتدا موضوع به درستی سنجیده شده و به این سوال پاسخ داده شود که آیا زمانی که فیلمی دینی ساخته می‌شود، باید سازنده اثر فردی مذهبی و قائل به شعایر مذهب شیعه باشد یا خیر؟ مسئولیت پاسخ به این پرسش‌ها برعهده سیاست‌گذاران و مدیران فرهنگی است. بخش خصوصی علاقه‌مند به تولید این آثار نیست و به عقیده من دولت باید در زمینه تولید آثار استراتژیک اینچنینی حضور فعالی داشته باشد. تولید فیلم تاریخی سختی‌های بسیاری دارد و در جمهوری اسلامی، همه دستگاه‌های اجرایی در این امر ثابت قدم نیستند و فیلمسازان گاهی نیز برای پیشرفت تولید یک فیلم، وابسته به روابط شخصی خود هستند.
الهی با طرح این پرسش که آیا در یک فیلم ۹۰ دقیقه‌ای می‌توانیم به تمام وجوه تاریخی اشاره کنیم، بیان داشت: باید دید آیا می‌توان سلیقه تمام طیف‌ها را در خصوص مسائل مذهبی جلب کرد؟ این مسئله نیاز به پژوهشی گسترده و هنر بسیاری دارد تا تمام نظرات
تجمیع شده و باید منابع تحقیقی و پژوهشی به صورت دقیق مشخص شود. از سویی دیگر متاسفانه بسیاری از فیلمسازان به خودسانسوری روی می‌آورند که این موضوع به آسیبی جدی بدل شده است و باعث می‌شود تا فیلم‌های کاملی ساخته نشود.
«سفیر» اثری بدون تاریخ مصرف است
محمدرضا ورزی، نویسنده و کارگردان سینما نیز گفت: من همیشه با برخورد مناسبتی با واقعه عاشورا در سینما و تلویزیون مشکل داشتم و عقیده ندارم آثار اینچنینی مانند «شور عاشقی» فقط در ماه محرم اکران شود. اتفاقا باید در فصل مدارس و فعالیت دانشگاه چنین آثاری نمایش داده شوند تا حمایت بیشتری صورت گیرد همانطور که حمایت آموزش و پرورش باعث تکان خوردن گیشه فیلم «ابراهیم خلیل الله» در سال ۸۳ شد.
وی با بیان اینکه فیلم‌ها با موضوع عاشورا تاثیر گذار هستند، افزود: من در دوران نوجوانی پس از تماشای فیلم «سفیر»، نمایشنامه‌ای برای حضرت مسلم نوشتم و از موسیقی آن فیلم برای اجرای نمایشنامه استفاده کردم. به عقیده من فیلم «سفیر» اثری بدون تاریخ مصرف است.
ورزی با بیان اینکه موسیقی در آثار عاشورایی دارای نقش بسیار زیادی است، ادامه داد: متاسفانه بیشتر به دنبال قصه عاشورا بودیم و کمتر در مسیر دست یافتن و بیان کردن اهداف عاشورایی حرکت کردیم. یکی از ویژگی‌های مجموعه «مختارنامه» این بود که به شدت به دنبال ارسال پیام‌های این واقعه بود و مخاطب بهره‌برداری به روزی هم از مفاهیم دریافتی و طبق شرایط روزمره جامعه انجام می‌داد. مجموعه «ولایت عشق» نیز دارای کارکردی مشابه بود. نباید واقعه عاشورا را تنها به لحاظ تاریخی در سینما بررسی کرد بلکه باید تبیین دقیقی از محتوای این واقعه صورت بگیرد.
وی یادآور شد: فیلمساز باید در این زمنیه دغدغه‌مند باشد، اما این مسئله نیز کافی نیست و باید برنامه‌ریزی‌های پیرامونی در جهت خلق پروپاگاندا و تبلیغات صورت بگیرد؛ اقدامی که برای فیلم «محمد» (ص) اثر مجید مجیدی رخ داد و تمام بیلبورد‌های شهری درگیر این فیلم شدند. مهم‌تر از فرآیند تولید چنین فیلم‌هایی، بحث تبلیغات برای جذب مخاطب است.
ورزی همچنین بیان داشت: در حاشیه واقعه عاشورا اتفاقاتی رخ داده است که اهمیت آن کمتر از واقعه اصلی نیست. باید پیرامون حادثه عاشورا نیز تحقیق شود و داستان‌های جانبی آن نیز مورد توجه قرار بگیرد، زیرا لایه‌های نادیده‌ای هنوز هم میان صفحات تاریخ اسلام وجود دارد.
باید از ساحت اسطوره به ساحت عقلانیت حرکت کنیم
در ادامه این نشست مسعود سخاوت دوست، آهنگساز فیلم‌های شور عاشقی و هیهات نیز گفت: باید در ابتدا ببینیم که در چه دورانی زیست می‌کنیم. در دوره کنونی بسیاری از وقایع واررونه شده و استحاله یافته‌اند. باید به دنبال بازآفریدن ارزش‌ها باشیم و یکی از ارزش‌ها مربوط به واقعه عاشورا است. در دوران جدید و با ظهور پرسش‌های متفاوت با بحران ارزش گذاری صحیح و استدلال رو به رو هستیم. جامعه ایرانی یک جامعه اسطوره‌ای است. اساطیر ایران تغییر شکل و هویت داده‌اند و در دوران کنونی، باز هم شاهد تغییرات دوباره در ارزش‌ها هستیم. برای مثال، شخصیت‌ها به سوپرمن و اسپایدرمن تغییر پیدا کرده‌اند و کودکان دیگر نمی‌خواهند تا شمایل خود را تبدیل به شبیه خوان تکیه‌ها کنند. اگر نتوانیم ساحت اسطوره‌ای را به سمت ساحت عقلانی سازماندهی کنیم به زودی شاهد عدم پذیرش از نسل جوان خواهیم بود و این امر در ادامه به نابودی موضوع منجر خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: امروزه در مساجد و تکیه‌ها افرادی حضور پیدا می‌کنند که میانگین سنی آنها بالای شصت سال است، زیرا این تغییر رویه خود را به شکل دیگری در ساحت اسطوره‌ای جدید نشان می‌دهد. ما از ساحت اسطوره به ساحت عقلانیت حرکت نکردیم.
سخاوت دوست با بیان اینکه امروز ارزش‌ها برای فرزندان تغییر کرده است، بیان داشت: «باز این چه شورش است» تصویر من از امام حسین (ع) است، اما برای فرزندان که تصویر عزاداری به شکل دیگری نشان داده شده قابل مقایسه با گذشته نیست.
وی در ادامه گفت: در گذشته تنها روایت از طریق دو کانال تلویزیونی و منبر منتقل می‌شد، اما امروز دیگر اینگونه نیست و روایت‌های مختلفی از مدیوم‌های گوناگون به مخاطبان منتقل می‌شود و هر مدیا می‌تواند روایت جدیدی را ارائه کند.
این آهنگساز خاطرنشان کرد: اگر توجه کرده باشید فیلم «روز واقعه» تنها با بیان یک پاراگراف از واقعه عاشورا موفق می‌شود مخاطبان خود را تحت تاثیر قرار دهد. در این فیلم ما با سیر سلوک یک انسان باورپذیر و عاشق رو به رو هستیم که به دیگران کمک می‌کند و دارای شک شده است. در این فیلم جلوه‌های مختلف و دیالوگ‌هایی وجود دارد که هر کدام همین الان قابلیت تفسیر دارد. به نظرم زیبایی شناسی عاشورا نجات دهنده سینمای امروز است. واقعه عاشورا در اندیشه مردم شکل خاصی پیدا کرده و می‌تواند جلوه‌های عقلانی پیدا کند و جلوه‌های فلسفی آن نمایان شود و با فرم و بیان امروزی بیان شود. حقیقت این است که جوان امروز از اینکه درباره واقعه عاشورا همه چیز را می‌داند باید با یک مبهم روبرو شود، زیرا حقیقت به هیچ عنوان برملا نیست و هیچ فردی مالک حقیقت نیست و یک سری ابهامات در هر واقعه تاریخی می‌تواند وجود داشته باشد.
با یک جریان منظم سینمای عاشورایی به سرانجام می‌رسد
هادی مقدم دوست، نویسنده و کارگردان سینما نیز گفت: بی انضباطی در پژوهش باعث می‌شود تا فعالیت‌های صورت گرفته در این زمینه به نتیجه لازم دست پیدا نکند. به نظرم نوعی هجمه و دستپاچگی در این زمینه وجود دارد که کار را دشوار می‌کند. باید در نظر داشت که با یک جریان منظم، سینمای عاشورایی به سرانجام می‌رسد. اگر کاستی‌ها و موانع موجود در روندی منظم شناسایی می‌شدند، سیاست گذار، سینماگر و مخاطب نفع خود را از این موضوع دریافت می‌کردند.
وی با بیان اینکه متاسفانه درحال حاضر شرایط به گونه‌ای است که می‌خواهند تقصیر‌ها را به گردن یکدیگر بیاندازند، بیان داشت: درحالیکه تسهیل این موضوع به یک پژوهش جدی نیاز دارد، اما بیش از هر چیز به دنبال شناسایی سهم تقصیر در یکدیگر هستیم. بع نظرم بهتر است مسائل باید با صراحت مطرح شوند و باید در این باره نیز توجه جدی صورت بگیرد.
مقدم دوست با بیان اینکه حوزه شناخت زبان به صورت جدی قابل مطالعه است، گفت: زبان از لفظ و معنی تشکیل شده و دارای آداب مخصوص به خود است و عملکرد شخصی که با زبان کار می‌کند، بسیار قابل ملاحظه است. در سینما واژگان و قالب زبان به شکلی دیگر رقم می‌خورد و پرداختن به این موضوع بسیار راه‌گشا خواهد بود. باید درباره معضلات و مشکلات سخن گفته شود و مصائب موجود با صراحت مورد توجه قرار بگیرند. تامل بر روی موضوعات زبانی باعث می‌شود تا شبهات و غفلت‌ها در کانون توجهات باشند.
نقطه شروع هنرمند باید تسلط بر تاریخ دین باشد
حسن جلایر تهیه کننده «سفیر» با بیان اینکه همه می‌دانیم تا زمانی که عقب نشینی کنیم، دشمن هجوم می‌آورد، نیز گفت: در کشور ما هیچ وقت هیچ چیز در جای خود قرار نداشته است و هر فردی اندیشه‌ای داشته در تنهایی خود کاری را صورت داده است. علمای ما یک حُسن بزرگ دارند، آنها معمایی را طرح می‌کنند و کتاب‌های متعددی را در پاسخ به این معما به رشته تحریر درمی‌آورند. باید بررسی شود که ما پیرو چه کسانی هستیم؟ اگر ما خود را مسلمان شیعه می‌دانیم باید تلاش کنیم تا به چنین جایگاهی نیز دست پیدا کنیم. اگر این اتفاق رخ دهد، فرهنگ ما صورتی مطلوب به خود خواهد گرفت.
وی ادامه داد: مسئولین مربوطه باید از فرهنگ دینی و حقیقت عاشورا کاملا آگاهی داشته باشد تا بتواند موضوع را پرورش دهد. هنر از مفهوم والایی برخوردار است و تنها در قالب آن است که می‌توان انسانی را شکل داد و ساخت. امام حسین (ع) فردی ظلم ستیز بودند و یک هنرمند باید نقطه شروع خود را تسلط بر تاریخ دین قرار دهد.
جلایر بیان داشت: باید دید ما به عنوان مسلمان تا چه اندازه از دین و فرهنگ تشیع آگاهی داریم و به زعم من افرادی که قصد انجام کار فرهنگی دارند، باید شایسته این مقام نیز باشند.