نامه‌ اعتراض‌آمیز کاردار انگلیس و درخواست مؤاخذه علما!/ انجمني كه با هدف رفع احتیاج به کالاهای فرنگی تاسيس شد/ بر کسی که کفنش از پارچه ایرانی نباشد، نماز نمی‌خوانیم

نمونه دیگر از تحریم ها که توسط علما اعمال شد، تحریم قرارداد «رژی» و «تنباکو» است که با فتواي مرحوم میرزای شیرازی به وقوع پیوست. این حکم درحالی بود که استفاده از كالاي فرنگی و آداب آن در بین افراد ضعیف‌الایمان و ضعیف‌الرأی نوعی افتخار محسوب می‌شد. از محتواي رساله‌ای كه پيرامون تحریم تنباکو به نام «تحریم دخانیه» وجود دارد، این چنین برداشت می شود که تسلط و قدرت کمپانی بیگانه بیش از پیش بوده است.

پس از تحریم تنباکو، زمانی که مرحوم مدرس به خدمت آیت الله میرزای شیرازی به عراق رفته و پیروزی تحریم تنباکو را به وی گزارش داد، میرزا دیده‌اش پر از اشک شد و علتش را چنین بازگو کرد: «حالا حکومت‌های قاهره فهمیدند قدرت اصلی یک ملت و نقطه تحرک شیعیان کجاست. حالا تصمیم می‌گیرند این نقطه و این مرکز ثقل را نابود کنند.»

در تحریم تنباکو ما شاهد رهبری بلامنازع و مسلم مرجعیت شیعه بودیم و در تمامی این برهه هیچ نقش و تصویری از روشنفکران دیده نمی‌شود. همچنین در این جنبش، همه عوامل تقریباً در جای خود قرار داشتند و توانستند در زمان کمی به عالی‌ترین اهداف ملی و اسلامی برسند. در این ماجرا روحانیت، مردم عادی، تجار و... به خوبی نقش خود را ایفا کردند؛ بدون اینکه نیازی به عنصر روشنفکرانه و روشنفکران باشد.

نمونه دیگر تحریم بدین قرار است که مجد‌الاسلام کرمانی به یاری سيد‌جمال واعظ‌ اصفهانی و ملک‌المتکلمین و میرزا‌علی‌ جناب «انجمن شرقی» را با هدف رفع احتیاج به کالاهای فرنگی ایجاد کردند و از علما و خطبا خواستند در ماه مبارک رمضان مردم را به استفاده از کالاهای داخلی ترغیب کنند. بر همین اساس آقا نجفی، فقیه صاحب نفوذ عصر قاجار در اصفهان، حکم تحریم کالاهای فرنگی را صادر کرد.

نشریه حبل‌المتین با استفتا از برخی علمای بزرگ نجف مانند سید‌اسماعیل صدر و سید‌محمد‌کاظم طباطبایی و شیخ‌الشریعه اصفهانی و ملا‌محمد‌کاظم خراسانی در خصوص استفاده نکردن از کالاهای فرنگی و درج فتواهای آنان به پیشبرد این جنبش کمک موثری کرد.

علما بویژه حاج آقا نور‌الله اصفهانی، تحریم کالاهای خارجی را ادامه داد، طوری‌که موجب ناراحتی چارلز مارلینگ، کاردار انگلیس در تهران شد. مارلینگ در 1325 نامه‌ای اعتراض‌آمیز به نصراللّه مشیرالدوله، وزیر خارجة وقت نوشت و خواستار مؤاخذه و تنبیه علما شد.

بر کسی که کفنش از پارچه ایرانی باشد، نماز نمی‌خوانیم

 

نمونه دیگر تحریم در خصوص حمایت 12 نفر از علمای اصفهان می باشد که در سال 1324 ه.ق از تولی داخلی و تحریم مصرف کالاهای خارجی حکایت می کند که در قالب بیانیه‌ای منتشر شده بود. علما در این بیانیه اعلام کرده بودند که

«بعد از تسبیح و تحمید؛ این خدام شریعت مطهره با همراهی جناب رکن الملک متعهد و ملتزم شرعی شده‌ایم که مهما امکن (تا حد امکان) بعد ذلک تخلف ننمايیم، فعلا پنج فقره است:

اولا: قبالجات و احکام شرعیه، از شنبه به بعد باید روی کاغذ ایرانی بدون آهار نوشته شود. اگر بر کاغذ‌های دیگر نویسند، مهر ننموده و اعتراف نمی‌نویسیم. قباله و حکمی هم که روی کاغذ دیگر نوشته بیاورند و تاریخ آن بعد از این قرارداد باشد، امضا نمی‌نماییم. حرام نیست کاغذ غیرایرانی و کسی را مانع نمی‌شویم، ماها با این روش متعهدیم.

ثانیا: کفن اموات اگر غیر از کرباس و پارچه اردستانی یا پارچه دیگر ایرانی باشد، متعهد شده‌ایم، بر آن میت ماها نماز نخوانیم. دیگری را برای اقامه صلوة بر آن میت بخواهند، ماها را معاف دارند.

ثالثا: ملبوس مردانه جدید که از این تاریخ به بعد دوخته و پوشیده می‌شود، قرار دادیم مهما امکن هر چه بدلی آن در ایران یافت نمی‌کنیم و حرام نمی‌دانیم لباس‌های غیر ایرانی را، اما ماها ملتزم شده‌ایم حتی‌المقدور بعد از این تاریخ ملبوس خود را از نسج ایرانی بنماییم تا بعین ماها نیز کذلک و متخلف توقع احترام از ماها نداشته باشد. آنچه از سابق پوشیده داریم و دوخته، ممنوع نیست استعمال آن.

 

رابعا: میهمانی‌ها بعد ذلک، ولو اعیانی باشد، چه عامه چه خاصه، باید مختصر باشد؛ یک پلو و یک چلو و یک خورش و یک افشره. اگر زائد بر این کسی تکلف دهد، ما را به محضر خود وعده نگیرد. خودمان نیز به همین روش میهمانی می‌نمايیم؛ هر چه کمتر و مختصرتر از این تکلف کردند، موجب مزید امتنان ماها خواهد بود.

خامسا:‌ وافوری و اهل وافور را احترام نمی‌کنیم و به منزل او نمی‌رویم؛ زیرا که آیات باهره (ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین - و لاتسرفوا ان الله لایحب المسرفین - و لاتلقوا بایدیکم الی التهلکه) و حدیث (لا ضرر و لاضرار) ضرر مالی و جانی و عمری و نسلی و دینی و عرضی و شغلی آن محسوس و مُسری است و خانواده‌ها و ممالک را به باد داده. بعد از این هر که را فهمیدیم وافوری است، به نظر توهین و خفت می‌نگیریم.

امضای آقایان کرام و علما‌ي فخام کثرالله امثالهم: 1- ثقة‌الاسلام آقای حاج‌آقا نورالله 2 - حسین بن جعفر الفشارکی 3 - حجةالاسلام آقانجفی 4- شیخ مرتضی اژه 5 - آقا میرزا محمدتقی مدرس 6- حاجی سیدمحمد باقر بروجردی و...»

بي شك یکی از ابزارهای هویت در کشور، اقتصاد پویا و سالم است و اینکه کالاهایی مطابق با آداب و رسوم آن کشور تولید و عرضه شود و این نیاز به فرهنگ سازی دارد. وقتی می‌بینیم کالایی ساخت ایران بوده ولی آرم خارجی می‌خورد، نشان دهنده این است که فرهنگ غلطی بر اقتصاد کشور حاکم مي باشد و این فرهنگ باید عوض شود.

هر حرکت و نهضت اجتماعی و سیاسی، به هر حال دو رکن اساسی دارد: رهبری و مردم. باید بدانیم که یک جنبش و نهضت در مدت کوتاه نمی‌تواند تمام اساس ظلم و سیاست فاسد را به یکباره نابود کند؛ مگر اینکه مردم، رهبران خود را در آن نهضت همراهی کنند و در راه تحریم کالای خارجی (که مورد مثال ما بود) مانند رهبران خود عمل کنند.

برای مثال می توان به خصوصیات عملی آیت الله مرعشی نجفی اشاره کرد که هیچ وقت از لباس‌های خارجی استفاده نکردند و این روش را، راهِ مبارزه با استکبار در بُعد اقتصادی می‌دانستند؛ برای نمونه ایشان حتی موقعی که خیاط می‌خواست از دکمه خارجی برای لباسشان استفاده کند، اجازه ندادند و از قیطان بجای دکمه در لباس استفاده کردند.

امام خمینی (ره) هم به نفوذ بیگانگان در زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... سخت معترض بودند و رویه ایشان هم مثل علمای بزرگ گذشته این بود که مصرف کالای داخلی را ترویج کنند:

«اقتصاد مملکت در معرض قبضه صهیونیست‌هاست که در ایران به ضرب بهایی شدند و مدتی نخواهد گذشت که با این سکوت مسلمین، تمام این مملکت را با تأیید عمال خود قبضه می‌کنند و ملت مسلمان را از هستی و تمامی شئون ساقط می‌کنند.»

ایشان حتی حاضر نمی شدند برای درمانشان، به پزشك خارجي مراجعه كنند. با اینکه مسئله جان ایشان مطرح بود، اما امام گفتند حاضر نیستم پزشكان خودمان تحقیر شوند.

پس از پیروزی انقلاب هم با توجه به اینکه حاکمیت مستقل و دینی شکل گرفت و باید از نفوذ بیگانگان جلوگیری می شد، ما شاهد اقدامات و تدابیر گسترده ای در این زمینه بوده ایم و در سال های اخیر هدایت کننده اصلی آن مقام معظم رهبری بوده اند و به طور مکرر این مسئله از سوی ایشان پیگیری شده است تا آنجا كه امسال را به نام «توليد ملي، حمايت از كار و سرمايه ايراني» قرار داده‌اند.

 

 

1- اندیشه تحریم و گوشه ای از مبارزات ملت، مجله 15 خرداد، دوره سوم، شماره 6، زمستان 84.

2- جریان‌شناسی تحریم در تاریخ فکری سیاسی ایران، موسی نجفی، مجله حکومت اسلامی، شماره 9، سال 1377.

3- مرکز اسناد انقلاب اسلامی

4- موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی