اصول سبک زندگی ایرانی- اسلامی
حجت‌الاسلام یحیی صالح‌نیا در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، در خصوص نقاط ضعف و قوت سبک زندگی ایرانی و راهکارهای ارتقای سبک زندگی ایرانی به سوی یک زندگی شاد، متعالی و پیش رونده با خبرنگار این خبرگزاری به گفت و گو پرداخت.
«خبرگزاری دانشجو»- هدف از طرح بحث سبک زندگی توسط رهبر معظم انقلاب چیست؟ آیا به این معناست که سبک زندگی ما در حال حاضر اشتباه است؟
صالح نیا: هدف از طرح این بحث به این معنا نیست که سبک زندگی ما لزوما غلط است، بلکه هدف این است که بینش‌ها، منش‌ها و رفتارهایی وجود دارد که می‌تواند ما را برای یک زندگی بهتر، با کیفیت‌تر و شادتر آماده کند.
در سبک زندگی ایرانی– اسلامی استانداردهای برای زندگی ایرانی اسلامی وجود دارد که اگر این استانداردها رعایت نشود، عملا از آن فرهنگ غنی ایرانی اسلامیمان فاصله گرفته‌ایم.
همان‌گونه که رسول اکرم می‌فرمایند: «المسلم من سلم المسلمون من لسانهی و یدهی»؛ یعنی مسلمان کسی است که مردم از دست و زبان او در امان باشند، بر این اساس اگر مسلمانی استانداردهای زندگی اسلامی را مراعات نمی‌کند یعنی از سبک زندگی اسلامی فاصله گرفته؛ مثلا در سبک زندگی آپارتمان‌نشینی اگر فردی با رفت‌وآمدها و سروصدایش همسایه‌ها را آزار دهد، چنین فردی از سبک زندگی اسلامی بسیار دور است و
یا در مورد سبک زندگی ایرانی‌ها که در همه جای دنیا به نوعدوستی و مهربانی معروفند و در مواردی همچون سیل و زلزله به یاری هم می‌شتابند علی‌رغم اینکه در هنگام زلزله در بسیاری از کشورهای دنیا فروشگاه‌ها غارت می‌شود، ولی در ایران این‌گونه نیست و مردم منتظر پلیس و اورژانس نمی‌ماند بلکه خود به کمک هم می‌شتابند و این نشان می‌دهد که حس نوعدوستی در سبک زندگی ایرانی بسیار پررنگ است، حالا اگر یک ایرانی چنین احساس و عملکردی نداشته باشد باید بگوییم که او از سبک زندگی ایرانی فاصله گرفته است.
«خبرگزاری دانشجو»- جزئیات سبک زندگی اسلامی چگونه در زندگی ما نمود پیدا می‌کند؟
صالح نیا: در این مورد می‌توانیم از یک مثال آخرتی مانند دعا و یک مثال دنیوی مانند خواب استفاده کنیم؛ اسلام در مورد هر کدام از این موارد سبک کاملی را با همه فروعات و جزئیاتش مطرح کرده است، مثلا راجع به دعا می‌گوید: «حتما دعا را با حمد و ثنا شروع کنید، با صلوات همراه کنید و یقین به استجابت دعا داشته باشید» یا در مورد مسئله دنیوی مانند خواب توصیه‌هایی دارد مانند اینکه رو به قبله بخوابید، قبل از خواب ذکر بخوانید و به پهلوی راست خود بخوابید و بسیاری دستورات دیگر که نشان می دهد سبک زندگی مسئله‌ای فراگیر است که از کلیات شروع می‌شود و به تک تک زوایایی زندگی ما وارد می‌شود.
«خبرگزاری دانشجو»- علت ورود دانشمندان غربی به مباحث سبک زندگی چیست؟
صالح نیا: متأسفانه بعضی‌ها به خاطر جوزدگی که حاصل از ورود غربی‌ها به مباحث سبک زندگی است از زاویه دید غرب سبک زندگی را مورد توجه قرار می‌دهند و تمام مباحثی را که در غرب بعنوان سبک زندگی بیان می‌شود را در جامعه ایرانی اسلامی هم مطرح می‌کنند، در حالی که چنین ورودی به مباحث سبک زندگی یک اشتباه تاکتیکی بزرگ دارد.
تبعات منفی زندگی مدرنیته در غرب باعث شده است تا بسیاری از متفکران غربی برای کاهش چنین تبعات منفی به مباحث سبک زندگی روی بیاورند؛ مثلا در غرب بحث فروپاشی خانواده همواره وجود داشته، به‌خاطر همین غرب مباحث سبک زندگی را برای حل مسائلی همچون گسترش زنان سرپرست خانواده، مردان معتاد و کودکان بی‌سرپرست مورد توجه قرار داده است، در حالی که جوامع شرقی هنوز گرفتار تبعات منفی زندگی مدرنیته نشده‌اند؛ بنابراین در جوامع شرقی نمی‌توان از زاویه دید غرب به سبک زندگی پرداخت.
«خبرگزاری دانشجو»- زوایه دید ما بعنوان یک ایرانی مسلمان در مباحث سبک زندگی چگونه باید باشد؟
صالح نیا: علاوه بر زاویه دید دانشمندان غربی دانشمندان اسلامی نیز از حدود هزار سال پیش مباحث سبک زندگی را با‌عنوان باب العشره مطرح کرده‌اند و بسیاری از دانشمندان مسلمان ما کتاب‌های را با عنوان کتاب العشره تدوین کرده‌اند که در این کتاب‌ها سبک زندگی اسلامی توضیح داده شده است، از طرفی بزرگان دینی ما کتاب‌هایی را بعنوان سیر تدوین کردند که سیره پیامبر، امیرالمومنین علی (ع) و ائمه اطهار که همان سبک زندگی بزرگان دینی ما می باشد، در این کتاب توضیح داده شده است.
همه این فعالیت‌ها نشانگر آن است که زاویه ورود دانشمندان مسلمان به مباحث سبک زندگی با سابقه بیش از هزار سال زاویه دید عمیق و مبنایی است که تمام جنبه‌های زندگی یک مسلمان را در بر می‌گیرد، نه مانند غرب که به‌خاطر حل مشکلات مدرنیته در دهه‌های اخیر تنها در دهه اخیر به مسائل سبک زندگی پرداخته شده است.
«خبرگزاری دانشجو»- علت بدبینی تاریخی مسلمانان و اندیشمندان اسلامی نسبت به غرب چیست؟
صالح نیا: اندیشمندان ما باید نسبت به غرب بدبین باشند؛ چرا که هر بحثی که در آنجا مطرح می‌شود و آنها قصد دارند این بحث را به شرق نسبت دهند، حتما نوعی دروغگویی در آن وجود دارد.
فوائد سزکین در کتاب تاریخ «علوم و تکنولوژی در اسلام» می‌گوید: «مسلمانان با صداقت برخی آثار محدود علمی در یونان را ترجمه کردند و در همان ترجمه‌های محدود انصاف را رعایت کردند؛ مثلا ارسطو را معلم اول نامیدند و از بقراط و جالینوس با عنوان فاضل یاد کردند، در حالی که بسیاری از مترجمان غربی کتاب‌های مسلمانان نه تنها نامی از دانشمندان ایرانی مانند ابن‌سینا، ابوریحان بیرونی و زکریایی رازی نبرده‌اند بلکه در بسیاری از ترجمه‌هایشان حتی به ارجاعات و مصادر ترجمه‌های علمی‌شان هم اشاره نکردند که این دروغگویی فرهنگی که از دوران رنسانس در غرب رایج شده و تا کنون ادامه داشته، در بحث سبک زندگی هم وجود دارد؛ بنابراین نباید فکر کنیم هدف آنان از طرح بحث زندگی خدمت به شرق است.»
«خبرگزاری دانشجو»- مبانی سبک زندگی ایرانی اسلامی چیست؟
صالح نیا: حضرت آیت الله بهجت در اینخصوص می فرمودند: «سیره متشرعه که همان سبک زندگی مسلمین در تاریخ است در کنار قرآن، سنت، عقل و اجماع می تواند یکی از منابع و مصادر احکام دینی باشد»؛ این جمله آیت الله بهجت نشان می‌دهد که سبک زندگی مسلمانان آنقدر منظم و با تعالی بود که می‌توانیم احکام خدا را از آن استخراج کنیم؛ یعنی می‌توانیم دستورات خدای متعال را از سبک زندگی متشرعی درآوریم.
در این راستا دو مبنای اساسی برای سبک زندگی در ایران وجود دارد که اولین مبنا تحول است؛ دنیا بر اساس تحول بنیان نهاد شده، بنابراین اگر فرد یا جامعه‌ای بخواهد به رشد برسد باید تحول را بپذیرد؛ دانشگاه و حوزه‌ای که هیچ تحولی پیدا نکند عقب می‌ماند.
خداوند متعال نیز برای اینکه کلیت طبیعت و فیزیک همواره پایدار بماند، تحولات گوناگونی مانند تحول فصل‌ها را در طبیعت قرار داده است که انسان و جامعه نیز از این امر مستثنی نیستند و انسانی که می‌خواهد رشد کند باید پیوسته در حال تحول باشد.
«خبرگزاری دانشجو»- چه مسائلی از سبک زندگی ایرانی کنونی ما باید متحول شود؟
صالح نیا: سبک ازدواج در ایران، سبک مشکل‌سازی است که با انواع آداب و رسوم دست و پاگیر همراه شده و باید متحول شود، همچنین سبک ارتباطات زن و شوهر، سبک سرمایه‌گذاری مردم، سبک مصرف و کسب و کار مردم باید دچار تحول اساسی شود تا در زندگی رشد پیدا کنیم.
متاسفانه سبک ارتباطات زن و مرد در ایران به گونه‌ای شده که مردان معمولا دو شغله هستند و همسران آنها نیز بیرون از خانه کار می‌کنند؛ بنابراین نه تنها در طول روز زن و مرد همدیگر را نمی‌بینند، بلکه حتی تربیت فرزندان‌شان را هم به دیگران می‌سپارند که این سبک غلط در تعاملات زن و شوهر باید متحول شود.
تحول در بحث مسکن و سرمایه‌گذاری نیز از دیگر مسائلی است که باید در جامعه اسلامی ما به آن توجه شود، متاسفانه برخی مردم سرمایه‌هایشان را در زمین و مسکن قرار می‌دهند و به جای اینکه با سرمایه‌گذاری در صنعت و کشاورزی به پیشرفت زندگی خود کمک کنند، باعث رکود سرمایه‌هایشان در زمین و خانه می‌شوند.
در خصوص سبک کسب و کار در زندگی نیز باید بگوییم وقتی امیرالمومنین علی (ع) مهمترین تفریح را کار می‌دانند، بدین معناست که باید سبک کار و تفریح‌مان متحول شود؛ وقتی کار تفریح شود یعنی مردم با کار تفریح کنند، راندمان کاری بالا می‌رود برخلاف الان که ساعت کاری مفید در ایران بسیار پایین است.
«خبرگزاری دانشجو»- آیا نوع درکی که انسان‌ها از خود دارند، در سبک زندگی‌شان موثر است؟
صالح نیا: دقیقا همین طور است، دومین مبنای سبک زندگی عوض کردن تلقی انسان‌ها از خودشان است؛ یعنی تا تلقی انسان از خودشان عوض نشود تحولی در سبک زندگی آنها بوجود نمی‌آید.
استاد علی صفایی حائری راجع به حجاب می‌گفتند: «دختری که پوشش و حجاب نامناسبی دارد، تنها زمانی می‌تواند حجاب خود را تغییر دهد که تلقی خودش از خود را عوض کند»؛ این مسئله در مورد سبک و شیوه زندگی نیز وجود دارد و تا تلقی انسان از خودش عوض نشود، بسیاری از روش‌های اشتباه و سبک‌های نادرست زندگی‌اش تغییر پیدا نمی‌کند.
اگر تلقی ما از انسان یک انسان بی‌نهایت است که مسیرش به آخرت منجر می‌شود، بسیاری از رفتارهای انسان تحت تاثیر چنین تلقی‌ای قرار می‌گیرد و چنین فردی قطعا همسایه‌اش را آزار نمی‌دهد؛ چون می‌داند اگر سبک همسایه‌داری‌اش نادرست باشد در آخرت دچار مشکل می‌شود.
بنابراین عوض کردن تلقی انسان از خودش یک فرهنگ‌سازی اساسی در مسیر تغییر سبک زندگی است، حتی شعرا و ادیبان ما نیز به بحث تلقی انسان از خود توجه کرده‌اند؛ به طوری که حافظ می‌گوید:
تو را ز کنگره عرش می‌زنند سفیر ندانمت که در این جایگه چه افتاده است
اگر انسان آن شناختی که خداوند از او دارد را داشته باشد، فضای گسترده‌ای برای رشد و پیشرفت پیدا می‌کند، تا اینکه خود را با دید ناقص خود بشناسد.
قرآن کریم وقتی از بشر یاد می‌کند، تعبیر لجن گندیده را به کار می‌برد خداوند می‌فرمایند: ما انسان را از گل خشکیده‌ای که از لجن گندیده بود ساختیم و حالا انسانی که از لجن گندیده ساخته شده وقتی روح خداوند در او دمیده می‌شود به یکباره آنقدر ارزش پیدا می‌کند که مسجود فرشتگان می‌شود؛ بنابراین ارزش انسان تنها به روح خدایی است که در او دمیده شده.
فرهنگ‌ها و سبک‌ها مبتنی بر یکی از این دو تلقی است، بعضی فرهنگ ها مبتنی بر این است که انسان همین پوسته و همین بشر است.
به تعبیر استاد علی صفایی حائری چنین تلقی‌ای از انسان در واقع نوعی راه‌اندازی دامپروری مدرن است که تنها به جسم انسان توجه کرده است، ولی تصور اگر تصور انسان از خودش انسانی باشد که روح خدا در او دمیده شده و مسجود ملائکه است، اوضاع متفاوت می‌شود؛ اول اینکه انسان‌ها به کم قائل نمی‌شوند چون جسم نیستند بلکه خود را روحی می‌دانند که باید به بالاترین درجه تعالی برسد و در اینجاست که دانشمندان مسلمان بحث رسالت روح را مطرح می‌کنند.
وقتی انسان برای خود ارزش و کرامت نفس قائل باشد، نه تنها در حضور دیگران بلکه در خلوت هم گناه نمی‌کند؛ یعنی آنقدر برای خودش ارزش قائل است که در خلوت از خودش خجالت می‌کشد و آلوده گناه نمی‌شود؛ بنابراین بالابردن تلقی انسان از خودش می‌تواند نسخه اصلاح‌کننده سبک زندگی بسیاری از ما باشد.
«خبرگزاری دانشجو»- نقاط ضعف و قوت سبک زندگی ایرانی چیست؟
صالح نیا: همیاری و همدلی مردم ایران در حل مشکلات هم‌نوعان خود یکی از مهمترین نقاط مثبت سبک زندگی ایرانی است مردم ایران مردم فهیمی هستند که اگر با صداقت و راستی با آنها رفتار شود آنها نیز این گونه رفتار می‌کنند.
دین‌مداری نقطه مثبت دیگری در سبک زندگی ایرانی است که اگر این را خوب به مردم معرفی کنیم، خودشان را با اصول دینی وقف می‌دهند و شجاعت و صلابت و از طرفی صبر و تحمل در مقابل بحران‌های اقتصادی از دیگر ویژگی‌های مثبت مردم ایران است؛ به طوری که مردم ایران صبورانه بسیاری از مشکلات اقتصادی دولت را تحمل می‌کنند.
اما سبک زندگی ایرانی نقاط ضعفی هم دارد که باید برطرف شود، متاسفانه تولید محوری در ایران جای خود را به سرمایه‌محوری داده است؛ یعنی افراد بیشتر به دنبال ایجاد سرمایه هستند تا تولید و اشتغال که نمونه آن سرمایه‌هایی است که در زمین و مسکن صرف می شود به جای اینکه در سرمایه‌گذاری‌هایی که منجر به تولید می‌شود، فعال شود.
سبک تشکیل خانواده نیز در ایران با مراسمات دست و پاگیری همراه شده که اجرای این سنت حسنه را برای جوانان مشکل ایجاد کرده است، در حالی که در دین ما ازدواج چهار شرط مختصر دارد؛ ایجاب، قبول، تعیین مهریه و رضایت دختر و پدر دختر.
متاسفانه مراسمات طولانی مانند عقد، عروسی، بله‌برون، جهازبرون، نامزدی و ... باعث شده هدف اصلی ازدواج گم شود، در حالی که دختر و پسر باید برای رسیدن به آرامش و رشد دینی و معنوی در کنار هم زندگی کنند.
ضعف نقدپذیری از دیگر نقاط ضعف سبک زندگی ایرانی می باشد، این در حالی است که در دین ما امام صادق (ع) می‌فرمایند: «محبوب‌ترین برادرمان کسانی هستند که عیوب من را به من هدیه دهند»، ولی در جامعه ایران اگر از فرد یا مسئولی انتقاد کنیم تصورات منفی در ذهن افراد ایجاد می‌شود و این نشان می‌دهد که فرهنگ نقدپذیری هنوز در جامعه ما جای خود را پیدا نکرده است.
تعهد پایین نسبت به مسئولیت‌های جمعی از دیگر نقاط ضعف سبک زندگی ایرانی است؛ بعنوان مثال در بازی ایران و کره تماشاگران کره‌ای اگر چه تعداد محدودی بودند، اما بعد از بازی شروع به جمع کردن آشغال‌های اطراف میز و صندلی خود کردند، در حالی که چنین رفتاری در تماشاگران ایرانی دیده نمی‌شود؛ متاسفانه تعهد ما نسبت به برخی مسئولیت‌های جمعی پایین است.
ارسال نظرات