فرصت‌شناسی از نگاه امیرالمومنین(ع)/ چه کارهایی را نباید به تأخیر انداخت؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، راحیل طهوری؛ بسیاری اوقات خواسته یا ناخواسته کارهایمان را به تأخیر می اندازیم. گاهی اوقات از به تأخیر افتادن برنامه‌هایمان ناراحت می‌شویم و گاهی اوقات حتی متوجه به تأخیر افتادن بسیاری از امور سرنوشت‌ساز زندگی‌مان نمی‌شویم. برای مثال ما هیچ‌گاه متوجه این کشمکش درونی مان نمی‌شویم که شیطان همیشه ما را به داشتن فرصت بیشتر و بهتر برای توبه در آینده امیدوار می‌کند و ما نیز دائما به تبعیت از شیطان استغفار و طلب توبه را به تأخیر می‌اندازیم.

نمی توان به طور مطلق گفت که نباید کارهایمان را به تأخیر بیاندازیم؛ چرا که لزوما تأخیر در همه کارها ناپسند نیست؛ حتی در برخی امور به عقب انداختن کارها و تأخیر در آنها سفارش شده است.

ضرورت شناخت موقعیت هایی که باید یا نباید در آنها تأخیر کنیم!

حضرت علی (ع) فرمود: «نادان شما آنچه را نباید زیاد مى‏کند و آگاه شما آنچه را باید (انجام دهد )به تأخیر مى‏اندازد».(1) این بیان حضرت نشانگر ضرورت توجه به اهمیت تأخیر یا عدم تأخیر در برخی امورات زندگی انسان است. بسیاری از امور در جایگاه‌‎ها و موقعیت‌های خاصی ضرورت پیدا می‌کنند که شاید در سایر موقعیت‌ها اصلا نیازی به آنها نباشد. عقب انداختن کارها نیز از این امور است که در برخی موقعیت‌ها پسندیده و در برخی دیگر ناپسند است. ما باید با شناخت موقعیت‌ها و کارهایی که ائمه به تأخیر در آنها سفارش و یا از آن نهی کرده اند، درصدد به کارگیری سفارش ایشان در زندگی روزمره خود باشیم.

چه کارهایی را به تأخیر بیاندازیم؟

-تأخیر در آغاز نبرد به طمع هدایت مردم

حضرت امیر می فرمایند: «اما کلام شما که تأخیرم در نبرد، تردید نسبت به شامیان است، به خدا سوگند یک روز جنگ را به تأخیر نینداختم، جز به طمع اینکه گروهى از این مردم به من ملحق شوند و به وسیله من هدایت یابند و با آن دید ضعیفى که دارند از نورم بهره‏مند گردند، این تأخیر با این نظرى که دارم برایم از اینکه گمراهان را با شمشیر درو کنم محبوب‌تر است، هر چند که کیفر گناهانشان به گردن خودشان است‏».(2)

- علت تأخیر در اجابت دعا

حضرت در جایی دیگر می‌فرمایند: «خداوند کلیدهاى خزائن خود را در اختیار تو گذاشته به دلیل آنکه به تو اجازه درخواست از خودش را داده، پس هرگاه بخواهى مى‏توانى درهاى نعمتش را با دعا باز کنى و باران رحمتش ‏را بخواهى. پس تأخیر در اجابت دعا نا امیدت نکند؛ زیرا عطا و بخشش به اندازه نیّت است، چه بسا که اجابت دعایت به تأخیر افتد تا پاداش دعا کننده بیشتر و عطاى امیدوار فراوان‏تر گردد. (چون هر چند در اجابت تأخیر شود درخواست بیشتر گردد و راز و نیاز بهتر کند، پس بیشتر سزاوار عطاء و بخشش شود.)

و چه بسا چیزى را بخواهى و به تو داده نشود، ولى بهتر از آن در دنیا یا آخرت به تو عنایت گردد، یا به خاطر برنامه نیکوترى این دعایت مستجاب نشود و چه بسا چیزى را مى‏خواهى که اگر اجابت گردد دینت را تباه کند. روى این حساب باید چیزى را بطلبى که زیباییش براى تو برقرار و وبالش از تو برکنار باشد که ثروت براى تو باقى نیست و تو هم براى آن باقى نخواهى بود».(3)

- بدى را به تأخیر انداز

امیرالمومنین (ع) فرمودند: «بدى را به تأخیر انداز؛ زیرا که هر گاه بخواهى مى‏توان به سوى آن شتافت». (4)

- به تأخیر انداختن خشم و غضب و حمله

حضرت در جایی می‌فرمایند: «خشم و شدّت و غضب و سرکشى و قدرت و تیزى زبانت را در اختیار گیر و از تمام این امور به باز داشتن خود از شتاب در انتقام و تأخیر انداختن حمله و سطوت خود را حفظ کن، تا خشمت آرام گردد و عنان اختیارت را مالک شوى و هرگز حاکم و مسلط بر خود نخواهى شد تا اینکه بسیار به یاد بازگشت به خداوند افتى».(5)

- به عقب انداختن کیفر

علی (ع) در بیانی دیگر توصیه به عقب انداختن کیفر می‌نمایند و می‌فرمایند: «من کمال الحلم تأخیر العقوبة»؛ به عقب انداختن کیفر نشانه حلم و بردباری است».(6)

چه کارهایی را نباید به تأخیر انداخت؟

-توبه

حضرت در جایی به مکر شیطان اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «شیطان موکّل آدمى است که معصیتش را در نظرش مى‏آراید تا مرتکب آن شود و توبه را به صورت آرزو براى آینده جلوه مى‏دهد تا آن را به تأخیر افکند، تا مرگ بر آدمى بتازد زمانى که نسبت به آن غافل‏تر از هر چیز باشد».(7)

و آن حضرت به مردى که از او درخواست موعظه کرد، فرمود: «از آنانى مباش که بدون عمل امید به آخرت دارد و به آرزوى طولانى توبه را به تأخیر مى‏اندازد».(8)

-نماز اول وقت

حضرت نماز را از اموری برمی‌شمرند که نباید به تأخیر افتد و می‌فرمایند: «نماز را در وقت معیّنش بخوان و به خاطر بیکارى پیش از وقت اقامه نکن و به علّت کار داشتن از وقت مقرّرش تأخیر مینداز و معلومت باد که هر چیزى از عملت تابع نماز است».(9)

-احقاق حقوق

و آن حضرت فرمود: «مرد را به تأخیر حقّش سرزنش نکنند،(بلکه) او را براى ستاندن چیزى که حق او نیست ملامت نمایند».(10)

-کمک به فقرا

امیرالمومنین می‌فرمایند: «لا تؤخر انالة المحتاج الى غد فانک لا تدرى ما یعرض لک و له فى غد»؛ عطا کردن به نیازمند را به فردا مینداز و همین امروز انجام بده؛ چون نمیدانی فردا بر سر تو و او چه خواهد آمد و چه بسا موفق به این کار نشوی.(11)

-انعام و بخشش

علی (ع) در بیانی در توصیه به عدم تأخیر در انعام و بخشش می‌فرمایند: «لیس من عادة الکرام تأخیر الانعام»؛ رسم بزرگان نیست که انعام و بخشش را به تأخیر اندازند .(12)

در واقع بر اساس کلام خود حضرت، آگاه کسی است که متناسب با موقعیت‌ها کارها را به تأخیر اندازد. از بررسی احادیث می‌توان یک قاعده کلی استخراج کرد. در انجام کار خیر تأخیر روا نیست؛ زیرا هیچ کس از آینده خود با خبر نیست، از کجا معلوم در آینده بتوان آن کار خیر را انجام داد و یا اصلا توفیق انجام کار خیر از ما صلب نشود! در حالی که باید کار شر را به تأخیر بیاندازیم تا مگر این که به واسطه تأخیر انداختن آن، از انجامش صرف نظر کنیم و رحمت الهی شامل حال ما نیز بشود.

پی نوشت ها:

1. نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص 840
2. نهج البلاغه / ترجمه انصاریان   ص129
3. نهج البلاغه / ترجمه انصاریان  ص632
4. نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص641
5.نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص708
6. شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، الفهرست‏ج‏7، ص: 4
7.نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص137
8.نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص 795
9.نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص610
10.نهج البلاغه / ترجمه انصاریان ص  800
11. شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، الفهرست‏ج‏7، ص: 4
12. شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم، الفهرست‏ج‏7، ص: 4