خزعلی: دانشگاه زنانه باید جنبه‌های مختلف زندگی زنان را پوشش بدهد

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ دانشگاه الزهرا آن قدر شناخته شده است که نیاز به توضیحاتی چون تنها دانشگاه دخترانه ایران نداشته باشد؛ از نظر علمی و تحصیلی نیز اعتبار دانشگاه الزهرا مشخص و روشن است و البته دلیلی که ما را به سمت مصاحبه با ریاست این دانشگاه یعنی دکتر انسیه خزعلی کشاند، همین بحث زنانه بودن دانشگاه مذکور و معروف است و پرسیدن نظر رئیس تنها دانشگاه دخترانه ایران درباره وضعیت تحصیلی زنان.

 

دکتر خزعلی وقت چندانی نداشت، به همین دلیل تنها نیم ساعت به ما وقت داد و ما هم 30 دقیقه مانده به اذان ظهر وارد دفتر کار وی شدیم که در محیطی دوستانه و با رویی باز به سوالات ما پاسخ گفت؛ وقتی بحث به جاهای اصلی خوبش نزدیک می شود، تنها وقت اذان است که می تواند یک خبرنگار را از میز طرف مصاحبه جدا کند.

 

در ادامه می توانید گفت‌وگوی «خبرگزاری دانشجو» با دکتر انسیه خزعلی، رئیس دانشگاه الزهرا را بخوانید. 

 

«خبرگزاری دانشجو» - ارزیابی شما از وضعیت تحصیلی زنان چیست؟

خزعلی: در اسلام امر تحصیل زنان به عنوان یک فریضه شناخته می شود و زنان باید به دنبال تحصیل باشند. حتی یکی از نمادهای آخرالزمان و آمادگی برای ظهور زنانی هستند که به علت موقعیت علمی بالا و آگاهی هایی که بدست آورده اند، می توانند در خانه به قضاوت و حکم کردن بپردازند و این نشان دهنده توانایی زنان برای رسیدن به مدارج عالی علمی است.

 

از سوی دیگر وضعیت علمی زنان در همه دنیا رو به رشد است، در ایران هم به دلیل شرایطی که بعد از انقلاب برای زنان پیش آمده، امکان تحصیل برای همه زنان فراهم شده است. شاید پیش از انقلاب تنها بخشی از زنان به تحصیل مشغول بودند و عده ای دیگر از تحصیلات و قرار گرفتن در این فضا به دلیل اینکه جو جامعه را نمی پسندیدند و مایل نبودند که دختران خود را وارد این محیط کنند، محروم بودند.

 

روشن است که بعد از انقلاب محیط مناسبی جهت تحصیل و رشد در جامعه ایجاد شده است، اگر چه هنوز ممکن است بعضی محیط ها آن گونه که باید به وجود نیامده باشد، اما محیط هایی هست که خانواده ها می توانند به آنها اعتماد کنند و دختران خود را به این فضاها مثل دانشگاه الزهرا و دیگر دانشگاه ها بفرستند.

 

«خبرگزاری دانشجو» - آیا دانشگاه های ما می توانند در شرایط فعلی آگاهی، دانش و حکمت مدنظر اسلام را به طلاب علم منتقل کنند؟

 

خزعلی: در دانشگاه های امروز ما علم وجود دارد، نمی توان به طور مطلق گفت علمی نداریم. حکمت، معرفت افزایی و بصیرت هم در محدوده هایی وسعت پیدا کرده است، ولی این رشد و توسعه به قدر وسعتی که علم و توانمندی های شناخت مادی ما پیدا کرده، نیست.

 

طبیعتاً معتقد نیستیم این علوم می تواند حکمت و معرفت حقیقی را به افراد عطا بکند، بخصوص که اکثر آنها از غرب وارد شده و متاثر از نگاه مادی است، ولی نفس بالا رفتن آگاهی و اطلاعات می تواند زمینه هایی را فراهم کند که به سمت معرفت و حکمت هم حرکت کنیم.

 

آموزش عالی و نظام آموزشی کشور باید در این راستا و با توجه به ابعاد مختلف این حوزه برنامه ریزی داشته باشد تا بتواند در برنامه های آتی به سمت تحول حرکت کند؛ البته کند پیش رفتیم، دیر شروع کردیم، ولی باید در پی برنامه تحول باشیم تا آن چیزی را که معتقدیم حقیقتاً در متون دینی و هویت اصیل ما وجود دارد و در علوم غربی نمی توانیم آن را پیدا کنیم، احیا شود.

 

«خبرگزاری دانشجو» - در سال های اخیر می بینیم که ورود زنان به داتشگاه ها به نسبت مردان بیشتر شده است و به نوعی با چرخش جمعیتی در این حوزه مواجه هستیم. علت این اتفاق را چه می دانید و فرصت ها و تهدیدهایش را چگونه ارزیابی می کنید؟

 

خزعلی: ما دارای شرایط خاصی در کشور هستیم و احکام اسلام بر زندگی مردم حاکم است؛ در این احکام بسیاری از مسئولیت ها بر عهده مرد است. از سوی دیگر قانونی به اسم سربازی وجود دارد که ویژه مردان است. این ابعاد فرصت های ویژه ای را برای زنان ایجاد کرده است.

 

به هر حال کسی که مسئولیت هزینه زندگی را ندارد و با دو سال سربازی نیز مواجه نیست، فرصتی خاص برایش ایجاد می شود تا در تحصیلات پیشرو باشد، بخصوص در مقطع کارشناسی که مقطعی است که پسرها اگر قبول نشوند با بحث سربازی مواجه می شوند.

 

بعد دیگر قضیه تلاش خود دختران است که متوجه شدند زمینه برای رشدشان فراهم است و البته پشتیبانی هایی نیز با تغییر فرهنگ خانواده ها از آنها صورت گرفته است؛ در سال های گذشته خانواده ها ضرورتی نمی دیدند که دختران تحصیلات عالی داشته باشند، اما می توان گفت در حال حاضر مسئله  تحصیلات زنان در کشور ما مسئله منحصر به فردی است؛ چرا که به ضرورتی غیرقابل انکار تبدیل شده است.

 

در کشورهای دیگر مسئله ای با عنوان ورود حتمی بچه ها به دانشگاه و گرفتن لیسانس وجود ندارد، به هر حال شاید این رقابت ها رقابت های صحیحی نباشد و اینکه فرد به هر قیمتی باید به دانشگاه برود و به هر شکلی لیسانس بگیرد، مسئله مناسبی نیست، ولی می توان گفت همین مسئله منجر به ایجاد فرهنگی مبتنی بر مهم بودن جایگاه علم شده است.

 

می بینید بعضی از خانواده ها حتی حاضرند از خوراک و پوشاکشان بزنند، ولی رتبه های علمی فرزندشان حفظ بشود؛ در حقیقت این چرخش جمعیتی زنان در دانشگاه نکات مثبت و منفی را با هم دارد که باید تلاش کنیم نکات مثبت جلوه بیشتری پیدا کند و تقویت شود و نکات منفی کمتر گردد.

 

«خبرگزاری دانشجو» - فکر می کنید این روند صعودی به همین شکل ادامه دارد یا در آینده کنترل می شود؟

 

خزعلی: بخشی از آن به سیاست ها بستگی دارد و بخشی هم به خانواده ها مربوط است و نوع فرهنگی که در جامعه ایجاد می کنیم؛ مثلاً یک فرهنگ  مهم در این راستا توجه به خانواده است، طبیعتاً در مسئله توجه به خانواده نقش خانم ها نقش پول آوری و ثروت آوری برای خانواده نیست، اما نقش مادری اگر پررنگ تر بشود، که با فرمایشات مقام معظم رهبری اخیراً این اتفاق صورت می گیرد، طبیعتاً این روند به این شدت پیش نمی رود.

 

در حال حاضر آن چیزی که به عنوان یک فرهنگ برای زنان ما جا افتاده این است که تحت هر شرایطی مدارج علمی را پشت سر بگذارند، حتی اگر نقش مادری شان به تاخیر بیفتد، اما اگر به این نکته توجه داشته باشند که می توانند نقش سازنده ای برای نسل آینده ایفا کنند و تاثیری ویژه در ساختن یک نسل از پایه و بنیان داشته باشند و از سوی دیگر برای زن روشن شود خانه داری شغلی مفید است و تربیت فرزند شغلی مقدس و از آن انبیاست، ممکن است بسیاری از خانم ها از حالت کاذبی که به وجود آمده و مسابقه مدرک گرایی موجود دست بردارند و بپذیرند که بخشی از وقتشان را به خانواده اختصاص بدهند.

 

«خبرگزاری دانشجو» - با توجه به سیاست سال های اخیر وزارت علوم مبنی بر توسعه کیفی دانشگاه ها و مواد و رشته های تحصیلی، فکر می کنید روند ورود زنان به دانشگاه دستخوش تغییر بشود؟

 

خزعلی: در سال های اخیر به دلیل اینکه افراد زیادی پشت درهای دانشگاه بودند، وزارت علوم تلاش خود را بر پذیرش این عده در دانشگاه ها متمرکز کرده بود و خب یکی از تلاش هایش این بود که تا جایی که ممکن است اینها را درون کشور جذب کند تا به خارج نروند و در کنار خانواده ها از آفت هایی که مسافرت به خارج برای آنها داشت، پیشگیری شود و به این ترتیب از خروج ارز و فکر جامعه نیز ممانعت کند.

 

در حال حاضر به مرحله ای رسیده ایم که با توجه به از بین رفتن پیک جمعیتی، در این بخش نیاز به عمق پیدا کردن داریم؛ البته در برخی مسائل دیگر هم مثل مقالات و دستاوردها و طرح های علمی قدری پیش رفتیم، چه اینکه می بینیم در این زمینه در منطقه رتبه اول را بدست آوردیم و در جهان 16ام شدیم.

 

یعنی نمی توان گفت طی این سال ها رشد کیفی نداشتیم، بلکه ما توقع بیشتری داشتیم. ما طی سال های اخیر در سطح حل مسائل بین المللی توانستیم مقام بدست بیاوریم، اما از این به بعد باید به نیازهای خودمان دقت کنیم و به خودکفایی داخلی و مسائلی که در داخل مطرح است، بپردازیم.

 

باید برای خودمان مشخص کنیم که چگونه می توانیم نظریات جدید مطرح کنیم، چگونه می توانیم برای جهان طرح بدهیم و چگونه می توانیم مسائل خودمان را حل کنیم. بسیاری مسائلی که ما را به درجه های بالای جهانی رسانده گره گشای مشکلات داخلی ما نیست. الان باید به این سمت بیاییم که بیشتر هویتی فکر کنیم که بحث تحول در علوم انسانی نیز همین را می خواهد؛ پس باید هم بومی فکر کنیم و هم اینکه بدانیم چگونه باید مسائل بومی خود را حل کنیم.

 

لازمه این امر این است که کار کیفی وسیعی در مسائل علمی صورت بگیرد و به مسائل علمی عمق داده شود و این مسائل تقلیدی و کپی نباشد؛ این، در راستای سیاست های وزارت علوم است، بنابراین وزارت علوم بر تعیین سرفصل های جدید، تغییر سرفصل ها و به روز شدن سرفصل ها تاکید می کند که در صورت موفقیت می تواند تحول بسیاری ایجاد کند.

 

در این حوزه بحثی که وزارت علوم مطرح می کند، این است که سرفصل ها نباید بیش از پنج سال در یک شکل بماند و به یک صورت و سرفصل و عنوان باشد. سرفصل ها باید مرتب به روز شود و مطابق با نیازها تغییر کند و نیز ارزش مدار و نیاز مدار باشد؛ اینها باعث می شود که حتی اگر علم را از غرب بگیریم، بتوانیم آن را ایرانیزه کنیم و مطابق با نیازها به کار بگیریم.

 

«خبرگزاری دانشجو» - فکر می کنید این عمق تاثیری بر تب مدرک گرایی دارد؟

 

خزعلی: طبیعتاً می تواند موثر باشد. در فضای موجود، دانشجو خیلی راحت می تواند با پاس کردن واحد، مدرک بگیرد، ولی اگر مسائل درسی بررسی کیفی شده و با توجه به کیفیت واحدهای درسی پاس بشود، در تب مدرک گرایی موثر واقع خواهد شد.

 

«خبرگزاری دانشجو» - ورود بی رویه و بی هدف بخشی از جامعه زنان به دانشگاه زنان چه تاثیری بر خانواده ها دارد؟

 

خزعلی: این ورود یک سری نتایج مثبت داشته و یک سری نتایج منفی؛ این که زنان وارد جامعه شده و با مسائل علمی دمخور شدند و از مسائل کوتاه و سطحی فاصله گرفتند، دارای بار مثبت است؛ به نحوی که زنان ما می توانند حتی در جنبه خانوادگی با بچه ها همراه باشند و آنها را درک کنند.

 

یکی از اثرات منفی این ورود نیز درس و مدارج علمی را هدف نهایی تلقی کردن است؛ این در حالی است که زن در بسیار یا بخشی از مقاطع عمرش وظیفه خاص تربیت فرزند را بر عهده دارد، حال اگر مسائل تحصیلی بخواهد هدف نهایی باشد، از هدف تربیت فرزندان و اداره خانواده و مسئولیت بزرگی چون تربیت نسل و فرزند که خداوند آن را به عهده زن نهاده است، فاصله می گیرد.

 

در حقیقت وظیفه تربیت فرزند از پیش از تولد و دوران حمل بر عهده زن است، ندیده گرفتن این وظایف، نادیده گرفتن بخشی از وجود خود زن است، بنابراین زنها با این حرکت بی هدف، از هویت خود فاصله گرفتند و این یکی از نکات منفی است که موجبه شده زن از چیزی که خلقت برای او در نظر گرفته و جامعه به آن نیاز دارد، فاصله بگیرد.

 

ما ماشین نیستیم که همه چیز را به صورت ماشینی حل کنیم و مسائل را به صورت برنامه ها و داده های کامپیوتری تعریف نماییم و بعد به دنبال خروجی باشیم، مسائل و امورات ما نیاز به عاطفه، مهر و محبت دارد که در وجود زن به ودیعه نهاده شده، بنابراین در صورتی که زن از آنها فاصله بگیرد، خودش دچار خلا می شود، هر چند به مدارج بالای علمی هم رسیده باشد.

  

این از آفت های بزرگی است که علم گرایی مطلق ایجاد کرده و اگر به این شکل پیش برود به جاهایی می رسیم که زنان غربی به آن رسیدند و احساس پشیمانی می کنند؛ چرا که احساس می کنند هیچ چیزی ندارند؛ آنها حتی اگر به مدارج عالی علمی هم رسیده و موقعیت های مناسب اجتماعی داشته باشند، ولی باز هم احساس می کنند چیزی که می تواند آنها را تامین کند بحث خانواده، فرزندان و همسری است که با آنها همدل و همدم باشد.

 

باید توازن بین این دو کار را حتماً رعایت کرد، حتی در مقاطعی شاید زن مجبور بشود بخشی از وجودش را به خانواده اختصاص بدهد و این ایثار را داشته باشد، به این دلیل که اصل مهمتر و ارزشی تری را بتواند حفظ کند.

 

«خبرگزاری دانشجو» - در حوزه تربیت زنان آیا تمهید خاصی در دانشگاه های خاص دخترانه مثل دانشگاه الزهرا وجود دارد؟

 

خزعلی: نکته ای که مهم به نظر می رسد، این است که دانشگاه های ویژه زنان را به گونه ای تعریف کنیم که بتواند جنبه های مختلف زندگی زنان را پوشش بدهد؛ یعنی واحدهایی که در رشته ها مطرح می شود، بتواند دیگر نیازهای زنان که غیر از نیازهای علمی و آگاهی است را تامین کند.

 

باید ساعات و برنامه های این دانشگاه ها به گونه ای تعریف بشود که یک زن بتواند با حفظ خانواده، نیازهای علمی را نیز تامین کند؛ همچون حضور نیمه وقت در دانشگاه، ارائه واحدهای مجازی و از این قبیل که ما در دانشگاه الزهرا به دنبال این موضوع هستیم، یعنی در پی این هستیم که دانشگاه را با یک جهت دهی به نفع خانم ها جلو ببریم.

 

در این راستا موفق شدیم موافقت هایی را از وزارت علوم و سازمان برنامه و بودجه کسب کنیم تا آن نیازها و زیرساخت ها تامین بشود و بتوانیم زنان را، هم در مرحله تحصیل و هم در مرحله شغل، از تامین خانوادگی دور نکنیم. در این راستا باید نگاه دانشگاه زنانه باشد.

 

«خبرگزاری دانشجو» - نکته اصلی همین جاست که در حالی که ما تفکیک جنسیتی و حفظ خانواده را مطرح می کنیم، ولی دانشگاه های دخترانه مثل الزهرا هیچ فرقی با بقیه دانشگاه ها ندارند و هیچ سرویس خاصی در راستای شرایط ویژه زنان در نظر نگرفته اند.

 

خزعلی: بحث چشم انداز ما و برنامه دراز مدت و میان مدت ما همین است که به نقطه ای برسیم که زنان و شرایط آنها در نظر گرفته شود؛ یعنی رشته ها مطابق با فیزیک بانوان تعریف شود، ما نیازی نداریم که در همه چیز رقابت باشد؛ به طور مثال رشته هایی هست که خاص خانم هاست و آقایان اصلاً نمی توانند در آنها آن گونه که باید موفق باشند؛ این رشته ها باید تقویت شوند.

 

از سوی دیگر رشته هایی که می تواند برای دانشگاه های مختلف تدریس شود با نگاه خاص زنانه در این دانشگاه ها تدریس و با نیازهای خانم ها هماهنگ شود، رشته هایی که بتواند کارآفرینی مناسب با خانم ها را داشته باشد؛ حتی درس هایی که به صورت جانبی در کنار رشته های مختلف تدریس می شود مثل درس معارف، می تواند در این حوزه باشد یا درسی مثل مدیریت خانواده داشته باشیم و واحدهایی از دروس به چیزهایی که زن ها نیاز دارند و بخشی از زندگی آنهاست، اختصاص پیدا کند.

 

در حقیقت باید کاربردی به علم نگریست و از نگاه تک بعدی که نسبت به علم وجود دارد، پرهیز کرد.

 

«خبرگزاری دانشجو» - با توجه به مباحث تفکیک جنسیتی فکر می کنید تک جنسیتی بودن دانشگاه الزهرا چه نتایجی را در پی داشته است؟

 

خزعلی: تفکیک جنسیتی شاید با مشکلات عدیده ای اعم از مشکلات مادی و اداری تا مشکلات روانی مواجه بشود؛ چرا که اختلاط در دانشگاه ها همیشه بوده و به یک عادت تبدیل شده است و این تغییر ناگهانی و دفعی ممکن است مشکلات روانی خاصی را ایجاد کند، ولی وقتی دانشگاه تک جنسیتی که سیاست اخیر وزارت علوم مبتنی بر توسعه اینهاست و فرصتی است برای خانم ها از لحاظ تحصیلی، توسعه پیدا کند تاثیر بهتری خواهد داشت.

 

طبیعتاً این قابل انکار نیست که وقتی محیط تحریک پذیری کمتری داشته و اضطراب و تنش آن کمتر باشد، آرامش فکری برای درس خواندن بیشتر است؛ به طور مثال در شورای کمیته انضباطی دانشگاه های تهران که نماینده ما در آن حضور پیدا می کند، کمترین مورد کمیته انضباطی مسائل روانی در دانشگاه الزهراست.

 

یعنی تنش‌هایی که بر اثر ارتباطات ایجاد می‌شود و از نظر روانی استرس ایجاد می‌کند و منجر به اختلال می‌شود، در این دانشگاه کمتر وجود دارد؛ به دلیل اینکه دانشگاه الزهرا محیط بدون تحریکی است و تمرکز دانشجویان بیشتر است؛ به طور مثال می‌توان گفت با وجود اینکه ورودی‌های دانشگاه الزهرا رتبه‌های خیلی عالی کنکور نیستند، ولی دانشجویان ما در این محیط، بسیار قوی و علمی ظاهر شده و از نظر پژوهشی در بسیاری از مؤسسات علمی و فرهنگی مورد تایید هستند.