چگونه علم کوچ می‌کند؟/ تیر انداز بدون کمان از نگاه علی(ع)

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، راحیل طهوری؛ جوامع از نظر رشد علم و تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت هستند. لحظه و دقیقه ای نیست که افراد در موج جدیدی از اطلاعات قرار نگیرند و خود را در این دریای خروشان ناچیز و بی مقدار ببینند. جهل انسان در برابر دنیای وسیع اطلاعات امری تازه نیست، بلکه انسان‌ها از دورترین زمان‌ها به حقارت خود در برابر دنیای عجایب و اعجازهای هستی پی برده بودند. اما امروزه و بعد از تحولات عمیق و وسیع علم و فناوری سرعت علم و تکنولوژی به گونه‌ای افزایش یافته است که نمی‌توان پا به پای آن پیش رفت.

بسیاری اوقات، این سرعت برای انسان‌ها مایه سردرگمی و حیرت می شود. انسان‌ها تا سعی می کنند با چیزی اخت شده و با آن زندگی کنند؛ می‌بینند که دیگر آن تکنولوژی و یا وسیله ارتباطی و .... از میدان رقابت حذف شده و باید وسیله ای دیگر برای مثال موبایلی مدرن‌تر و به روزتر را به عرصه زندگی روزمره خود وارد کنند.

اما واقعیت امر این است که تا چه میزان می‌توان با روزآمد و کارآمدتر شدن وسایل ارتباطی و ... پیش رفت! آیا می‌توان همیشه خود را در مسیر قطار تکنولوژی قرار داد تا از آن جا نماند؟ آیا جایگاه تکنولوژی و فناوری‌های جدید باید مسئله اصلی و دغدغه همیشگی ما باشد؟

البته نباید از این نکته غفلت کنیم که ما هیچ گاه نباید در علوم فنی و مهندسی و پزشکی و ... از تکنولوژی‌های جدید و مدرن عقب بمانیم؛ نه تنها نباید عقب بمانیم، بلکه باید خود، مولد و مبدع آنها باشیم و از مسیر پیروی و دنباله‌روی صرف دوری کنیم. اما در زندگی روزمره ماجرا بسیار فرق می کند انسانها می‌توانند و باید از امکانات فراهم شده در دنیای جدید برای سهولت در کارها و امورات خود استفاده کنند، اما این موضوع با این امر که امور اینچنینی دغدغه انسان شوند بسیار متفاوت است!

حضرت در جایی می‌فرمایند: «علم و عمل پیوندى نزدیک دارند. کسى که دانست باید به آن عمل کند؛ چرا که علم، عمل را می‌خواند، اگر پاسخش داد مى‏ماند وگرنه کوچ مى‏کند».(1)

و در جایی دیگر می‌فرمایند: «دعوت کننده بى‏عمل، چون تیر انداز بدون کمان است». (2)

اگر ما بخواهیم در دنیای جدید حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشیم و یا در همه عرصه ها حرف اول را بزنیم باید نه تنها این علوم را یاد بگیریم، بلکه باید آنها را به کار ببندیم. امروز جمع آوری اطلاعات و کسب دانش دغدغه همه جوامع شده است و این موضوع بسیار مطلوب است؛ کسب علم یک مرحله و به کارگیری و عمل به علم مرحله بالاتری است. ما باید سعی کنیم از نیروی تحصیل کرده خود برای اجرای علوم استفاده کنیم.

صرف نظر از به‌کارگیری و کاربرد علوم یک مرحله بالاتر و ارزشمندتر نیز وجود دارد که شاید ایراد اساسی بسیاری از ما مسلمانان باشد. مسلمانان و به خصوص شیعیان از گنجینه های عظیم روایات برخوردار هستند اما عدم اجرا و کاربست این پندهای عظیم زمینه عقب ماندگی در بسیاری از مسلمانان را فراهم کرده است.

ضرورت عمل‏ کردن به روایات

‏
امیر مومنان، علی(ع) فرمود: «چون روایتى را شنیدید، آن را بفهمید عمل کنید، نه بشنوید و نقل کنید، زیرا راویان علم فراوان، و عمل کنندگان آن اندکند».(3)

برای مثال همه ما میدانیم که بر نماز شب و بیدار ماندن در بین الطلوعین بسیار تاکید شده است. اما واقعا ما چه قدر پایبند به این موضوع هستیم؟ در صورتی که شاید این مسئله در بین غیرمسلمانان شیوع بیشتری داشته باشد. آنها با اختصاص بین الطلوعین به ورزش و سحرخیزی خود را به سخت کوشی عادت می‌دهند، اما ما با خواب در این زمان ارزشمند نه تنها رزق و روزی مادی و معنوی خود را کم می کنیم، بلکه روح کسالت و تنبلی را نیز در فضای خانه و خانواده و جامعه گسترش می‌دهیم.

اى مردم چون دانا شدید به آن عمل کنید!

امیر المؤمنین (ع) در سخنانی فرمود: «اى مردم چون دانا شدید به آن عمل کنید شاید هدایت شوید. عالمى که بر خلاف علمش عمل کند چون جاهل سرگردانى است که از نادانى به هوش نیاید بلکه حجت بر او تمامتر و حسرت این عالمى که از علم خویش جدا شده بیشتر است از حسرت جاهل سرگردان در جهالت؛ و هر دو سرگردان و خوابند. تردید و دو دلى به خود راه ندهید تا به شک افتید و شک نکنید تا کافر شوید و به خود اجازه ندهید (از خود سلب مسئولیت نکنید) تا سست شوید و در راه حق سست نشویدتا زیان یابید.

دین را بفهمید و فریب نخورید

از جمله حق اینست که دین را بفهمید و از فهمیدن است که فریب نخورید. همانا خیرخواه‌ترین شما نسبت به خود مطیع‌ترین شماست خدا را و خائن‏ترین شما با خود نافرمانترین شماست خدا را، کسى که اطاعت خدا کند ایمن گردد و مژده یابد و آنکه نافرمانى خدا کند نومید گردد و پشیمان شود».(4)

تردید و شک از جمله حیله‌های شیطان است تا مومنان را از راه حق منحرف کرده و استواری و ثبات قدم آنها را سلب کند. باید همواره این موضوع را نصب العین کرد که شک  مایه سستی و کاهلی است. شک انسان را متزلزل می‌کند و صلابت در عمل را از او  سلب می‌کند.

تا بدان چه دانسته‏اید عمل نکرده‏اید از آنچه نمی‌دانید نپرسید

مردى خدمت امام چهارم (ع) آمد و از او مسائلى پرسید و آن حضرت جواب داد سپس بازگشت تا همچنان بپرسد حضرت فرمود: «در انجیل نوشته است که: تا بدان چه دانسته‏اید عمل نکرده‏اید از آنچه نمی‌دانید نپرسید، همانا علمى که به آن عمل نشود جز کفر [ناسپاسى‏] داننده و دورى او را از خدا نیفزاید».(5)

انجام واجبات و ترک محرمات

واقعیت امر این است که اکنون اطلاعات دینی ما بسیار زیاد است. ما از بسیاری از مستحبات و مکروهات و واجبات و محرمات اطلاع داریم. اما متاسفانه به آنها عمل نمی کنیم. همه ما این سخن آیت‌الله بهجت رضوان الله علیه را شنیده ایم که در جواب کسانی که دستورالعمل برای زندگی خود و کسب اخلاقیات می‌خواستند، انجام واجبات و ترک محرمات را سفارش می‌کردند.

چرا چیزى را مى‌گویید که عمل نمى‌کنید؟

خداوند در قرآن این آیه را به عنوان ملامت و سرزنش کسانى که به گفته‏هاى خود عمل نمى‏کنند، مى‏فرماید:
«یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ. کَبُرَ ‌مَقْتًا عِندَ اللَّـهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ»؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! چرا چیزى را مى‌گویید که عمل نمى‌کنید. نزد خدا سخت مبغوض است که چیزى را بگویید که عمل نمى‌کنید. (6)

جمعى از مؤمنان پیش از آن که حکم جهاد نازل شود، مى‏گفتند: اى کاش خداوند بهترین اعمال را به ما نشان مى‏داد تا عمل کنیم، چیزى نگذشت که خداوند به آنها خبر داد که «افضل اعمال، ایمان خالص و جهاد است» اما این خبر آنها را ناخوشایند آمد و تعلل ورزیدند، آیه نازل شد و آنها را ملامت کرد. (7)

بیش از مقدار عمل‏ سخن نگویید

امیر المؤمنین (ع) فرمود: «نشانه ایمان آن است که راست بگویى، آنگاه که تو را زیان رساند، و دروغ نگویى که تو را سود رساند و آن که بیش از مقدار عمل‏ سخن نگویى، و چون از دیگران سخن گویى از خدا بترسى».(8)

نه تنها رمز پیشرفت اخلاقی و درونی افراد، عمل به گفتار و روایات معصومین و عمل به معلومات است، بلکه رمز پیشرفت کشور در تمامی ابعاد هم در گرو عمل و به کارگیری سفارشات ائمه است. مهم‌ترین و اساسی‌ترین نکته در هماهنگی میان علم و عمل است. علم و عمل باید با یکدیگر هماهنگ باشند. در غیر این صورت نتیجه خاصی نمی توان انتظار داشت. با هماهنگی میان علم و عمل در تمامی افراد و ارکان جامعه پیشرفت حقیقی محقق خواهد شد و ما باید خود را ملتزم به عمل به معلومات کنیم تا شاهد پیشرفت فردی و اجتماعی باشیم.

پی نوشت ها:
1.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى، ص 717
2.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى، ص709
3. نهج البلاغة/ ترجمه دشتى، ص645
4.أصول الکافی/ ترجمه مصطفوى، ج‏1، ص: 57
5. أصول الکافی/ ترجمه مصطفوى، ج‏1، ص: 56
6. آیه 2 و3 سوره صف
7.برگزیده تفسیرنمونه/ ج‏5، ص:171
8.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ نشانه‏هاى ایمان، ص: 739