در برنامه «هنگام درنگ» مطرح شد؛
به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، در برنامه «هنگام درنگ» این هفته موضوع قیام آیت الله حاج آقا نورالله نجفی اصفهانی، با حضور دکتر اصغر منتظرالقائم، مدیر گروه تاریخ دانشگاه اصفهان؛ یعقوب توکلی، استاد دانشگاه و دکتر موسی حقانی، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران مطرح شد.
حقانی: یکی از مسائلی که در هفته‌های گذشته به آن اشاره شد تهاجم غرب به کشور ما بود. در حوزه اقتصادی، غرب برای غارت به سرزمین های اسلامی هجوم آورد. اساساً غرب از دیرباز رقابت سختی با تجار مسلمان داشت و پایبند هیچ گونه اصول اخلاقی نبود.
تهاجم گسترده اقتصادی هم برای غارت منابع و هم برای نفوذ به بازار و به دست گرفتن آن صورت گرفت. در مقابل این تهاجمات از سوی مرجعیت شیعه شاهد مبارزه و تقابل هستیم. از یک سو جریان مقاومت در مقابل تهاجم اقتصادی بیگانه وجود دارد و از سوی دیگر جریانی معتقد است که اگر پیشرفت ایران را می‌خواهیم باید از دیگر کشورها برای سرمایه گذاری دعوت شود.
قرارداد رویتر کودتای اقتصادی تاجر انگلیسی علیه ایران بود
بحث این جلسه را حول تکاپوی مرجعیت شیعه برای دفع تهاجم بیگانگان و سلطه اقتصادی بیگانگان بر ایران قرار دهیم. از قرارداد رویتر و رد قرارداد توسط مرجعیت شیعه شروع می‌کنیم.
منتظرالقائم: قرارداد رویتر کودتای اقتصادی تاجر انگلیسی علیه ایران بود، ولی به گفته وزیر مختار انگلیس فراتر از اینها بود. به گفته وی چنین امری در تاریخ هیچ کشوری سابقه نداشته است. زمانی که علما می‌بینند حیات اقتصادی جامعه مسلمان در خطر است و همه بنده و برده کافر می‌شوند، فتوا صادر می کنند و در مقابل این قرارداد می ایستند.
اگر قرارداد رویتر تصویب می‌شد دیگر چیزی از ایران باقی نمی ماند
حقانی: انگلیسی ها با قراردادهایی کمتر از این، دو کودتا در ایران کردند و امان مردم ایران را بریدند. به نظر بنده اگر این قرارداد تصویب می‌شد دیگر چیزی از ایران باقی نمی ماند. با مخالفتی که علما انجام دادند در واقع از حیات ایران صیانت شد. در خصوص قرارداد تنباکو صحبتی دارید بفرمایید.
نباید اقدام علما را اقدامی احساسی و ناشی از حضور بیگانه و زنان بی حجاب دانست
توکلی: مرجعیت شیعه و علمای طراز دوم قابلیت علمی و آشنایی با واقعیت های جامعه را داشتند که درخور توجه است. نباید اقدام علما را اقدامی احساسی و ناشی از حضور بیگانه و زنان بی حجاب دانست. هم علما و هم مرجعیت شیعه به دلیل سروکار داشتن با دانش روز و درک اقتصادی و علمی – به جهت تاریخ نگاری ناآگاهانه تعبیر به درک احساسی شده است - چنین اقداماتی را انجام دادند.
قراردادها یک اشتباه نبود، بلکه سیاست بود
آنچه که در پس این قراردادها وجود داشت فقط استفاده یک تاجر از جهالت وزیر یا شاه نبود، بلکه تصمیمی بود که دولت انگلستان در پشت آن حضور داشت. در جریان سلطه بر کشورهای مختلف، ابتدا قراردادهایی این چنینی بسته می‌شد تا نفوذ اقتصادی انجام گیرد؛ چراکه دولت انگلیس به آن اندازه بزرگ نبود که نیروی نظامی وارد کشورها کند و آن را در اختیار بگیرد. اگر قدرت نظامی داشتند قطعاً این اقدام را انجام می دادند.
قراردادها، مقدمه ورود استعمار
برای جبران فقدان و ضعف نظامی خود با بستن قرارداد جلو می‌آمدند، لذا قراردادها مقدمه ورود استعمار بود و این چیزی است که علما و مراجع آن را درک می‌کردند. غرب نه تنها به ما جنس می فروخت، بلکه جنس ما را نیز ارزان می خرید، بنابراین کشور را به سوی تولید کالاهای ارزان و غیرضروری سوق می‌داد، در نتیجه مردم برای رفع نیاز مواد غذایی و کالاهای ضروری به غرب محتاج می شدند.
اقتصاد تک محصولی منجر به سیطره غرب بر کشورها شد
در نتیجه با مطالعات فراوان در ایران به تولید تنباکو می‌رسند. در بسیاری از کشورها مانند هند و کوبا، اقتصاد تک محصولی تحمیل شد و در نهایت تحت سیطره غرب قرار گرفتند، اما در ایران با وجود مرجعیت شیعی که به تحولات کشور به عالی ترین نحو اشراف داشتند، سیطره اقتصادی غرب اتفاق نیفتاد.
منتظرالقائم: علما شیعه می بینند کیان اسلامی در خطر است، بنابراین در جهت سلب قدرت اقتصادی غرب و ایجاد خودکفایی سعی می کنند. در نفی اقتصاد غرب نیز فتواهایی صادر می شود که در آن تحریم کالاهای غربی وجود دارد. این امر حتی به قبل از فتوای تحریم تنباکو برمی‌گردد.
توکلی: پروژه تنباکو امری بین المللی بود که در کشورهای دیگر به همین شیوه اجرایی شد.
حقانی: همان طور که جناب منتظرالقائم اشاره کردند تحریم کالاها فقط در مورد تحریم تنباکو نبود. یکی از کانون‌هایی که در ماجرای تحریم تنباکو ایستاد و بعد از آن در ترویج خودکفایی در ایران فعالیت نمود، اصفهان بود. اندکی درباره حاج آقا نجفی اصفهانی که کانون مبارزه علیه توتون و تنباکو در اصفهان هستند، صحبت کنیم.
وظیفه دینی و استقلال طلبی، علما را وارد صحنه مبارزه با تهاجم اقتصادی غرب نمود نه تجار
منتظرالقائم: در بخش سلبی، علمای اصفهان به دلیل شناختی که با هویت استعمار داشتند، پیشقدم هستند. در اصفهان تعدادی از علمای شیعه همچون مرحوم محمد علی اژه ای قبل از آقا نجفی فتوای تحریم کالاهای انگلیسی را می‌دهد.
باید توجه داشت که تجار، علما را به صحنه نیاوردند، بلکه وظیفه دینی و اسلامی و استقلال طلبی و مبارزه با استعمار است که علما را وارد صحنه می کند و مردم نیز از علما تبعیت می‌کنند.
علما برای اداره جامعه اسلامی طرح و برنامه داشتند. علما با کمک تجار متدین برای حفظ استقلال جامعه شیعه طرحی را تدوین می‌کنند و در نهایت شرکتی به نام شرکت اسلامیه در اصفهان پایه‌ریزی می‌شود. این شرکت 40 و چند بند داشت. این شرکت و قوانین آن نشان دهنده دید وسیع علما در حوزه ارزی (ارز ایران خارج نشود) و ورود شرکت اسلامیه به تمام عرصه ها بود. این شرکت نه تنها در شهرها و استان های ایران، بلکه در خارج از ایران نیز دفتری داشت.
سهم گذار این شرکت نیز یک نفر نبود. سرمایه اولیه را 12 نفر از اعضای انجمن مقدس اصفهان تامین کردند. مدیریت کارهای تجاری بر عهده تجار اصفهان همچون مرحوم کازرونی بود. اقبال در سراسر ایران و عتبات بسیار وسیع بود. اندک اندک تجار مختلف از این شرکت که مرجعیت در پشت آن بود، حمایت می کنند.
استبداد داخلی موجب سیطره استعمار و نفوذ اقتصادی غرب در ایران بود
حقانی: ماجرای شرکت اسلامیه در سال 1317 واقع می شود. ماجرای تحریم تنباکو در سال 1306-1309 اتفاق می افتد و بعد از این مشروطه می باشد. به نظر می رسد علما در حرکت اصلاحی که آغاز کردند، چه در حوزه فرهنگی و چه در حوزه سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، بحث نظام سازی اقتصادی را در اولویت قرار می‌دهند. به همین جهت فقط تشکیل یک شرکت یا کارخانه مد نظر نیست.
اندیشه واقع شده در پس این حرکت، کشور را به سوی خودکفایی و استقلال اقتصادی و نفی سلطه بیگانگان سوق می‌دهد. با توجه به خیز برداشته شده، به نقش حاج آقا نجفی در وقایع مشروطه بپردازیم.
توکلی: خیز برای اصلاح اقتصادی بر تحولات سیاسی مقدم بود؛ چراکه در این دوره ورود استعمار با چنگال‌های اقتصادی است. با گذر زمان هم علما و هم مردم پی می‌برند آنچه که موجب سیطره استعمار است حضور استبداد داخلی می باشد.
در این دوره آرام آرام ساختار نظامی کشور نیز از بین رفت. شاهد هستیم به مرور زمان حکومت در مقابل قراردادهای مختلف مقاومتی نمی‌کند؛ به عبارتی حاکمیت قدرت خود را از دست داده و عملاً کشور بی دفاع است. در این دوره باید به فکر نجات کشور باشند و نجات کشور از طریق تغییر حاکمیت اتفاق می‌افتد.
حقانی: تغییر حکومت مد نظر گروه های ساختارشکن و سکولار بوده است، در حالی که علما به فکر اصلاح حکومت بودند.
توکلی: تغییر حاکمیت از زمان مرحوم مراغه ای شکل گرفته است. اگر رقابت گروه های سکولار را نداشتیم شاید مرجعیت به این نتیجه می رسید. ابتدا مرجعیت گام اصلاحی برداشت، البته باید توجه داشت که کشور عملاً بی دفاع است.
روند ارتباط حاکمیت با علما را مشاهده کنید، می بینید از تعامل و درگیری به تخاصم و مبارزه تبدیل می‌شود. در زمان پهلوی دوم این رابطه به تخاصمی خونین منتهی می شود. حوزه اصلاحات گسترش می یابد به حدی که به حوزه اختیارات شاه مربوط می شود. عموم علما به گسترش حوزه اصلاح رسیدند، اما این گسترش حوزه اصلاح به معنای تغییر حاکمیت نیست، بلکه به معنای تغییر نوع حکومت است.
حضرت امام قیام حاج آقا نجفی را اصیل‌ترین قیام دوره پهلوی قلمداد می‌کنند
حقانی: مشروطه اصفهان با توجه به نقش آفرینی حاج آقا نجفی و اخوی ایشان و علمای دیگر یک رویکرد دینی و اصیل دارد. حضرت امام قیام حاج آقا نجفی را اصیل‌ترین قیام دوره پهلوی قلمداد می کنند. اندکی در باب ارزشی که امام به این قیام می دهند و تاثیری که این قیام بر شخصیت حضرت امام داشت، صحبت کنیم.
منتظرالقائم: اصالت قیام مورد توجه امام بود. حاج آقا نجفی و خانواده ایشان در اوج مراتب علمی و خانواده ای اصیل بودند. آنها پیشتاز مبارزه با استعمار و نیز پیشتاز در خودکفایی اقتصادی بودند. تمامی اقدامات حاج آقا نجفی اعم از تبادل میان ادیان، تاسیس چندین روزنامه، تاسیس مدرسه اسلامیه، تاسیس قرائت خانه و غیره نشان دهنده دید وسیع ایشان است.
در مشروطه، نهضت تنباکو و نیز مبارزه با تهاجمات اقتصادی، اصفهان و علمای اصفهان پیشتاز بودند
در مشروطه، نهضت تنباکو و نیز مبارزه با تهاجمات اقتصادی همواره اصفهان و علمای اصفهان پیشتاز بودند. لذا جریان مشروطه ای که از اصفهان، مشروطه تهران و به طور کل مشروطه را تایید می‌کند، مشروطه ای است که با مبانی دین اسلام هماهنگ باشد.
قیام حاج آقا نجفی با قلدری نظام سرکوب شد
حقانی: در قیام، حاج آقا نجفی با انگیزه اعاده مشروطه و جلوگیری از اعلام ممنوعیت امر به معروف و نهی از منکر وارد می‌شود. برخی از مشروطه طلبان که با نام غرب گرایان می شناسیم، در این دوره به دنبال دیکتاتوری منور هستند و جریان دینی به دنبال مشروطه (به طوری که اگر با رضا خان برخورد می‌کند یکی از دلایلش زیر پا گذاشتن اصول مشروطه است). اندکی در این باره توضیح دهید.
توکلی: در قیام حاج آقا نجفی چون اساس به دست کسان دیگری بود، به نتیجه نرسید و حاج آقا نیز از دنیا رفت و قیام سرکوب شد.
حقانی: امام درباره سرکوب این قیام می گویند که این قیام با قلدری و حیله شکست.
توکلی: امام به این نکته اشاره دارد که به دلیل اینکه حاکمیت به دست ما نیست، همه زحمات به نتیجه نمی رسد. در بحث اینکه روشنفکران به دنبال دیکتاتوری منور هستند، می‌توان گفت که این قشر به دنبال احیای ایران قبل از اسلام و نیز پادشاهانی که قدرت مطلق و دارای همه اختیارات باشند، هستند، بنابراین در قانون اساسی سال 1350 پادشاهی ترسیم شد که همه نیت های آنها را نمی تواند اجرا کند.
عموم اقداماتی که در دوره رضاخان انجام شد تصمیم جریانات منورالفکر بود. یکی از فریب هایی تاریخی ما این است که تمام اقدامات صورت گرفته در دوره رضا خان را بر گردن رضا خان بگذارند، لذا علما به دنبال مشروطه هستند تا کشور به نظام مسئولیت در کشور برگردد، مجلس با رأی مردم مشروعیت یابد و اختیارات مجلس را داشته باشد.
ارسال نظرات