استرس را بیشتر بشناسیم/ مصرف الکل و درگیری با رفتارهای پرخطر از عوامل استرس

گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ استرس،‌ عاملی که گاهی باعث اختلال در امورات زندگی ما می شود،‌ عاملی که زنان بیشتر از مردان از آن صدمه می بینند،‌ عاملی که بر روح و روان ما تاثیرات منفی فراوانی می گذارد و حتی تاثیرات مثبت! نیز.   

 

چقدر آن را می شناسیم؟ به اندازه کافی از راه های کنترل آن آگاهیم؟ به همین منظور سراغ دکتر غلامحسین قایِدی، دانشیار روانپزشکی دانشگاه شاهد رفتیم و با وی گفت و گوی مفصلی انجام دادیم که شرح آن در ادامه می آید:‌

قایِدی- استرس را می توان از 3 منظر تعریف و بررسی کرد: در رویکرد اول، تمرکز بر محیط است و استرس به عنوان یک محرک محیطی یا مجموعه ای از شرایط تعریف می شود مانند زمانی که می گوییم«شغلمان پراسترس است»، یعنی در شغل ما شرایطی وجود دارد که برایمان استرس زا است و ما آن را به عنوان تهدید یا آسیب در نظر می گیرم، رویکرد دوم استرس، استرس را به عنوان پاسخ یا واکنشی به عوامل و شرایط استرس زا تعریف می کند؛ مانند زمانی که ارایه یک کنفرانس برایمان استرس زا می شود، این تعریف از استرس شامل دو بخش می شود؛ بخش اول که مسائل روانشناختی یعنی احساسات، هیجانات، فکر و رفتار ما را در برمی گیرد و بخش دوم مسائل فیزیولوژیکی که مثلا با افزایش تعریق، تغییر رنگ، افزایش ضربان قلب، خشکی دهان و نظایر آن شناخته می شود.

 

 رویکرد سوم شامل دو رویکرد قبلی بوده و مولفه سومی با عنوان رابطه بین فرد و محیط را نیز به مساله می افزاید، در واقع تعاملات و تاثیر و تاثری که فرد و محیط بر یکدیگر دارند در این رویکرد بررسی می شود.

 بنابراین استرس صرفا یک واکنش به عوامل استرس زا محسوب نمی شود، بلکه شامل فرآیندی متشکل از ابعاد رفتاری، شناختی، احساسی و ... بوده که می تواند ماهیت و شدت استرس را تغییر دهد؛ برای مثال نوع واکنش های ما به شرایط فرق می کند؛ مانند زمانی که در ترافیک گیرافتاده ایم، یکی ممکن است عصبانی شود، دیگری مطالعه کند.

 

 

باید بگوییم که استرس شرایطی است که ماحصل تعامل بین فرد و محیط بوده و باعث ایجاد ناهماهنگی بین شرایط محیطی و شرایط فرد (شرایط زیستی، روانی و اجتماعی) می شود.   

قایِدی- با توجه به تعریفی که از استرس شد نمی توان به طور دقیق مرزبندی مشخصی انجام داده و انواع استرس را بیان کرد؛ با این حال همگی ما در طول زندگی استرس را در مراحل و شرایط مختلفی که عموما از آن به عنوان مراحل گذار زندگی یاد می شود تجربه کرده ایم و شاید بتوان از این منظر استرس را به انواع مختلفی تقسیم کرد؛ رفتن به مدرسه، دوران بلوغ، مهاجرت، رفتن با دانشگاه، از دست دادن عزیزی، شاغل شدن، ازدواج یا طلاق، پدر یا مادر شدن، از دست دادن شغل، پیر شدن و... مراحل گذاری هستند که با استرس و فشار روانی همراه هستند.  

 

قایِدی- واقعیت این است که دچار شدن به استرس می تواند تحت تاثیر جنسیت و عوامل فرهنگی و اجتماعی باشد، آنگونه که پژوهش ها نشان می دهد زنان میزان بیشتری از استرس را تجربه می کنند؛ برای مثال در خانواده ای که زن و مرد هر دو شاغل هستند زنان استرس بیشتری دارند، شاید به دلیل جنسیت، شاید به دلیل اینکه علاوه بر شغل وظایف مهمی هم در منزل دارند و ... . از عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز می توان به فقر، تعلق داشتن به گروه های اقلیت و... نیز اشاره کرد که باعث ایجاد استرس بیشتر در فرد می شود.  

 

قایِدی- استرس و فشار روانی تاثیر عمیقی بر سلامت ما دارد و سلامت فیزیکی و روانی ما تحت تاثیر استرس قرار می گیرد؛ افرادی که نسبت به استرس واکنش پذیر تر و حساس تر هستند، احتمالا زودتر دچار بیماری می شوند، به علاوه استرس بر نوع رفتارهای ما تاثیرگذار خواهد بود، استرس باعث کاهش عمیق عملکرد ما خواهد شد، به ویژه اگر شرایط استرس زایی که تجربه کرده باشیم، شرایط خاصی باشد، مانند از دست دادن رابطه ای یا فردی.

 

 

قایِدی- نوع رفتارهای ما در برابر شرایط استرس زا، ما را مستعد بیماری و آسیب می کند؛ مصرف سیگار، مشروبات الکلی، درگیر شدن در رفتارهای پرخطر، آشفتگی ذهنی می تواند در نتیجه استرس به وجود آید و در نتیجه ما را به سمت آسیب سوق دهد، معده درد، افزایش ضربان قلب، مشکلات غددی، ضعیف شدن سیستم ایمنی، قلبی و عروقی می تواند از آسیب های فیزیکی استرس باشد.

 

 از منظر روانشناختی به مشکلات خُلقی و عاطفی و اضطراب هایی که در نیتجه واکنش به شرایط استرس زا به وجود می آید نیز باید اشاره کرد؛ برای مثال پژوهش ها نشان می دهد که طلاق می تواند به ویژه در والدی که مسئولیت فرزندان را نیز برعهده گرفته است، باعث ایجاد افسردگی و مشکلات خُلقی می شود، زیرا علاوه بر کنار آمدن با خود مساله طلاق، باید تربیت فرزندان و بار مسئولیت آنها و طبیعتا تصمیم گیری های مربوط را نیز بر عهده بگیرد.  

 

قایِدی- سن نیز مانند عوامل فوق می تواند در استرس تاثیرداشته باشد، استرس افراد و واکنش هایشان به عوامل استرس زا در طول زندگی تغییر می کند، با توجه به اینکه عوامل زیستی، روانی و اجتماعی که بر سلامت افراد موثرند، در طول زندگی تغییر می کنند، بنابراین افراد طی مراحل رشد خود با خطرات، مشکلات و مسائل گوناگونی روبه رو می شوند و بنابراین در دوره های مختلف زندگی و سنین مختلف استرس و تاثیرات آن نیز متفاوت خواهد شد.  

 

 

 

این مساله گاه تحت تاثیر شرایط فردی، زیستی و اجتماعی است و گاه تحت تاثیر مسائل روانشناخی و واکنش هایی که افراد به همراه دارند، برای مثال سالانه کودکان زیادی با نقص عضو یا مشکلات خاص به دنیا می آیند که می تواند باعث بروز ناهنجاری رفتاری، جسمی و روانی متعددی شود؛ هرچند که این مساله در دوران جنینی رخ می دهد و در اثر مشکلات ژنتیکی یا وضعیت مادر است، اما بر زندگی فرد و اطرافیان وی تاثیرگذار خواهد بود.

 

 مشکلات فیزیکی و تاثیراتی که بر سیستم ایمنی و اعصاب مرکزی اینگونه کودکان وجود دارد، زندگی آنها را تهدید می کند، این مساله در سال های بعدی زندگی نیز تکرار می شود، به علاوه حتی اگر کودک سالم به دنیا بیاید در مراحل کودکی و نوجوانی خود با مسائل مختلف دیگری روبه رو می شود؛ تغییرات رشدی و تحولی کودک نظیر صحبت کردن، راه رفتن، بلوغ، به مدرسه رفتن، مسائل بهداشتی خاص، داشتن رفتارهای پرخطر (خوردن انواع مواد غذایی و انجام فعالیت های خاص) می تواند منابعی از استرس را برای فرد فراهم کند، در سنین بالاتر و در کهنسالی هرچند پرداختن به رفتارهای پرخطر کمتر می شود و افراد مسن معمولا مسائل بهداشتی را بیشتر رعایت می کنند با این حال به دلیل مسائل مختلف نظیر از دست دادن همسر، رفتن بچه ها از منزل و... ممکن است از نظر عاطفی و روانی آسیب پذیرتر باشند.  

 

قایِدی- وضعیت ظاهری، پوشش، سطح تحصیلات، سطح اقتصادی خانواده، و... نیز از آن دست مسائل اجتماعی هستند که می توانند متاثر از باورها و افکار فردی باعث بروز استرس در فرد شوند، عزت نفس پایین، خودکارمدی ضعیف، تصویر بدنی ضعیف و... که نشات گرفته از باورهای ذهنی فرد هستند می توانند باعث شوند که فرد در شرایط مختلف محیطی دچار استرس شود، برای مثال فردی که اضافه وزن دارد، تصویر بدنی ضعیفی از خود ارایه می دهد، این مساله باعث می شود در شرایط اجتماعی نتواند آنگونه که باید ظاهر شود به ویژه اگر اجتماع وی را به خوبی نپذیرد، در نتیجه فرد منزوی شده و حتی ممکن است به دلیل اینکه خود را دست کم می گیرد به انجام فعالیت های کمک کننده نظیر ورزش کردن نیز نپردازد و خود را ناتوان از این فعالیت ها بداند.

 

 

 

قایِدی-  شواهد پژوهشی وجود دارد که نشان می دهد میزانی از استرس می تواند تاثیرات مثبتی برای افراد داشته باشد، با نوجه به نظریه های انگیختگی، میزان مطلوبی از انگیختگی می تواند باعث شود افراد احساس و عملکرد بهتری داشته باشند؛ این میزان مطلوب در افراد مختلف است، شرایط مختلفی ممکن است باعث شوند استرس برای ما مفید باشد، برای مثال در محیط کار، اگر به طور ناگهانی برنامه کاری تغییر کند چند حالت به وجود می آید، ممکن است انجام کار مورد نظر تاثیری در حقوق آخر ماه نداشته باشد و شما آن را به طور معمولی انجام دهید، ممکن است انجام آن باعث افزایش حقوق شود که طبیعتا استرس ایجاد شده و باعث می شود کار را بهتر انجام دهید، اما اگر گفته شود اگر کار انجام شده به خوبی انجام نشود باعث تنبیه خواهد شد، بنابراین استرس ایجاد شده زیاد بوده و ممکن است باعث آسیب شود.

 

قایِدی- راهکارهای مختلفی برای کنار آمدن با استرس وجود دارد که برخی شامل حمایت های فردی و اجتماعی هستند و برخی دیگر نیازمند کمک های تخصصی تر، حل مشکل با برنامه ریزی، مقابله با آن، کسب حمایت اجتماعی و خانوادگی، فاصله گرفتن، اجتناب کردن، مهار فردی، پذیرش مسئولیت، ارزیابی مجدد مثبت و... از جمله راهکارهایی هستند که می تواند برای مقابله و کنار آمدن با استرس انجام داد.

 

 این راهکارها گسترده هستند و می توانند در شرایط مختلف استفاده شوند؛ برخی شامل فرایند تخلیه هیجانی هستند و باعث می شود فرد به بیان احساسات خود بپردازد؛ نظیر کسب حمایت های اجتماعی و خانوادگی، برخی دیگر مشکل محور هستند و باعث می شوند فرد بر مساله مورد نظر تمرکز کرده و سعی در حل آن کند؛ نظیر حل مشکل با برنامه ریزی که این قبیل راهکارها باید نظارت متخصص نیز همراه باشد؛ البته افراد با آموزش مناسب نیز می توانند آن ها را مورد استفاده قرار دهند و برخی دیگر شامل فرایندهای تغییر شناختی هستند که مستلزم تغییر دیدگاه نسبت به یک موقعیت یا شرایط بد و تبدیل آن به موقعیت یا شرایط خوب هستند، نظیر ارزیابی مجدد مثبت.  

 

استرس از هر منبعی که باشد یا هر بُعدی که داشته باشد ممکن است در زندگی همه از راه های مختلف و در زمان های مختلف اتفاق بیفتد، ممکن است بسته به نوع واکنش ها و نگرش های ما مثبت یا منفی باشد، با این حال با استفاده از راهکارهای مناسب می توان با آن مقابله کرد.         

 

«خبرگزاری دانشجو»- از همکاری شما متشکرم.    

 

قایِدی- مستدام باشید.