به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، مصرف یا سوء مصرف الكل از آن موضوعاتی است كه صحبت كردن درباره آن مشكل است، ماده‌ای كه مصرف آن نه تنها از نظر قانونی ممنوع است بلكه از نظر شرعی نیز حرام است. با این حال موضوعی است كه گاهی مسئولان دستگاههای مختلف آمارهایی از میزان كشفیات الكل یا آمارهای تخمینی از میزان مصرف كنندگان آن ارائه می‌كنند.
هر چه هست، موضوعی است كه به آسیب شناسی و بررسی كارشناسی نیاز دارد، بنابر این برای بررسی این موضوع به سراغ علیرضا نوروزی، روانپزشك و رئیس اداره مبارزه با اعتیاد وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشكی رفتیم.
نوروزی در این گفت و گو، تاكید كرد كه آمار دقیقی از میزان مصرف این ماده نداریم اما میزان مصرف الكل در كشور ما از متوسط جهانی خیلی پایین‌تر و در حد سایر كشورهای اسلامی منطقه است و البته گفت كه در اغلب كشورها الكل از نظر خطری كه برای سلامت انسان دارد از سایر مواد مخدر خطرناكتر شناخته می‌شود.
با هم مشروح این گفت و گو را می‌خوانیم:
وضعیت مصرف الكل در ایران چگونه است و چه اقداماتی برای كنترل آن انجام شده است؟
نوروزی: در كشور ما به طور سنتی مصرف مواد بیشتر به سمت مواد افیونی بوده است اما در سالهای اخیر روند مصرف مواد محرك و الكل نیز افزایش یافته است و البته میزان افرادی كه به علت مصرف الكل متقاضی درمان بوده‌اند، كمتر بوده است اما وزارت بهداشت از سال گذشته یك حركت پیش فعالانه انجام داد و مراكز درمان سرپایی و بستری الكل را نیز ایجاد كرد.
البته در شروع كار هستیم و تعداد مراكز درمان سرپایی و بستری سوء مصرف الكل محدود است و ظرفیت این مراكز خیلی زود پر می‌شود و افراد زیادی در لیست انتظار می‌مانند.
آماری از میزان مصرف الكل در ایران داریم؟
نوروزی: در مورد الكل دو نوع آمار داریم، یكی آمار افرادی كه در یكسال گذشته حداقل یكبار این ماده را مصرف كرده یا یكبار برای ترك به مراكز درمانی مراجعه كرده‌اند و دیگری درصد افرادی است كه دچار عوارض سوء مصرف و یك نوع اختلال شده‌اند.
بر اساس آمار مطالعه پیمایش سلامت روان در ایران كه در سالهای 89 و 90 در وزارت بهداشت انجام شد، 6.3 درصد جمعیت در سال 89 حداقل یكبار یا بیشتر الكل مصرف كرده‌اند كه این مقدار در مقایسه با كشورهای دنیا پایین و مشابه كشورهای دیگر منطقه مدیترانه شرقی است.
مجموع افرادی كه میزان مصرف الكل آنها در حد سوء مصرف است و در واقع افرادی كه دچار وابستگی و اختلال ناشی از مصرف الكل شده‌اند در جمعیت 15 تا 24 كشور، 9 دهم درصد است.
این آمارهای درصدی چند نفر را شامل می‌شود؟ یعنی چند نفر در كشور سوء مصرف الكل دارند؟
نوروزی: این پیمایش بر روی جمعیتی در حدود 49 میلیون نفر كه افراد بزرگسال بالای 12 سال هستند، انجام شد بنابراین در سال تحقیق كه سال 89 بوده است، حدود 450 هزار نفر آنها حداقل یكبار تجربه مصرف الكل داشتند یا دچار عوارض سوء مصرف الكل یا وابستگی شده بودند.
كشور ما از جمله كشورهایی است كه بالاترین میزان پرهیز مصرف الكل را دارد و از این نظر مشابه سایر كشورهای منطقه هستیم زیرا مطابق آمار 93.7درصد جمعیت كشور از نظر مصرف الكل پاك بوده‌اند و هیچ مصرفی نداشته‌اند. این میزان مشابه كشورهای منطقه شرق مدیترانه و شمال آفریقاست البته در برخی كشورهای اسلامی كه فروش الكل آزاد است این میزان بیشتر است.
شاخص دیگری كه در مورد مصرف الكل مهم است، سرانه مصرف الكل (APC) است، تعریف این شاخص مقدار الكل خالص بر حسب لیتر است كه هر فرد بالای 15 سال مصرف می‌كند. میانگین دنیا 6.5 لیتر است. یعنی هر فرد بالای 15 سال در دنیا به طور متوسط سالانه 6.5 لیتر الكل مصرف می‌كند. این شاخص در كشور ما بررسی نشده است اما حدس می‌زنیم كه خیلی پایین تر از میانگین دنیا باشد.
این شاخص نشان دهنده عوارض مصرف الكل است، هر چه میزان شاخص مصرف الكل در یك كشور بالاتر باشد،میزان سیروز كبدی ناشی از آن هم بیشتر است، بیشترین میزان این شاخص مربوط به كشور روسیه است. در كشور ما میزان سیروز كبدی ناشی از الكل خیلی پایین است یعنی از هزار موردی كه برای پیوند كبد به بیمارستان نمازی شیراز می‌آیند، شاید یك یا دو مورد مربوط به الكل باشد یعنی یك تا دو نفر در هزار كه خیلی پایین است.
در مجموع اطلاعات آماری در مورد مصرف الكل در كشور پایین است.
نوروزی: بله به طور كلی اطلاعات ما در مورد میزان مصرف الكل یا نوع الكل مصرفی در كشور بسیار كم است، مثلا نیروی انتظامی همیشه آمار كشفیات الكل را اعلام می‌كند اما معلوم نیست چقدر از این كشفیات الكل، 10 درصد، 30 درصد یا 40 درصد است. مشخص بودن این آمار برای محاسبه میزان مصرف الكل خالص در كشور لازم است و این آمار را نداریم كه البته از طریق كمیته مبارزه با الكل از نیروی انتظامی درخواست كرده‌ایم كه این آمار را در فرمهای كشفیات حداقل به صورت تخمینی اعلام كنند و نوع الكل كشف شده را مشخص كنند تا میزان الكل خالص مصرفی كشور را داشته باشیم. عدد به دردبخوری است.
شاخص مهم دیگر، میزان مصرف سنگین دوره‌ای الكل یا شاخص HEV است چون یكسری افراد هستند كه خیلی مواقع الكل نمی‌خورند یعنی در مواقع كمی الكل می‌نوشند اما وقتی الكل مصرف می‌كنند، خیلی می‌خورند، یعنی در حدی كه از حالت عادی خارج و مسموم می‌شوند. این شاخص از این نظر مهم است كه پیش بینی كننده تصادفات و پرخاشگری و خشونت مرتبط با الكل است. این شاخص را نیز در ایران نداریم و در مورد آن نگران هستیم چون این شاخص به حوادث رانندگی مرتبط است.
در مورد الكل با توجه به حساسیت موضوع باید طوری صحبت كنیم كه به ترویج مصرف آن منجر نشود و مثلا این طور نباشد كه با بیان آمارهای بالا این نكته را ترویج كنیم كه گویی همه مصرف می‌كنند یا با بیان اینكه مصرف الكل رو به افزایش است، هنجارهای غلط را در جامعه ایجاد كنیم.
در مجموع به علت ضعف آماری، نمی‌توانیم بگوییم مصرف الكل در كشور رو به افزایش است.
نوروزی: بله، در مورد افزایش مصرف الكل هیچ آمار و رقمی نداریم و نمی‌دانیم آیا افزایش هست یا نه. چون نمی‌دانیم میزان مصرف چقدر بوده و چقدر شده است، بنابراین میزان رشد مصرف الكل را نمی‌دانیم. البته جلسات متعددی با پلیس راهور داشته‌ایم ولی هنوز تبادل اطلاعات به حدی نبوده است كه به این آمار برسیم.
آیا خدمات درمان اعتیاد به الكل تعرفه گذاری شده است؟
نوروزی: تعرفه این خدمات مانند سایر خدمات ویزیت است و تعرفه های مجزایی برای درمان اعتیاد به الكل نداریم.
آیا در كل مصرف الكل در ایران نگران كننده است؟
نوروزی: یك نگرانی كلی در دنیا وجود دارد كه به هر حال مصرف الكل باید كنترل شود. در انگلیس مطالعه‌ای انجام شده كه نشان داده كه الكل بیش از سایر مواد برای سلامت انسان خطرناك است. از دهه 90 یك تلاش فزاینده‌ای در اروپا آغاز شد كه آگاهی مردم در مورد خطرات سیگار افزایش یابد، مشابه این تلاش (البته نه به آن شدت) اكنون برای مبارزه با الكل در اروپا شروع شده است.
همان طور كه در مورد سیگار گفته می‌شود، هر نفر مصرف كننده به چند نفر دیگر هم آسیب می‌زند، در مورد الكل هم همین طور است و یك نفر مصرف كننده ممكن است مثلا با تصادف به چند نفر دیگر هم آسیب بزند و این مفهوم آسیب به دیگران در سالهای اخیر خیلی برجسته شده است.
به علت همین افزایش آگاهی در سال 2011 تنها جایی در دنیا كه میزان مصرف سنگین الكل كاهش پیدا كرد، اروپای غربی بود، یعنی جایی كه بزرگترین تولید كنندگان مشروبات الكلی وجود دارند این حركت آغاز شده است. بنابراین هیچ میزانی از مصرف الكل را نمی‌توان به عنوان هنجار پذیرفت و قطعا هر میزان مصرف آن نگران كننده است.
برنامه وزارت بهداشت برای مبارزه با اعتیاد به الكل چیست؟
نوروزی: برنامه وزارت بهداشت این است كه برنامه مبارزه با الكل مجزا از برنامه های دیگر مبارزه با اعتیاد و بیماریهای روانی نباشد و مراكز درمان سرپایی و بستری آن مجزا نباشد به همین علت مراكز درمان آن در بیمارستانهای موجود یا سایر مراكزی كه خدمات سلامت روان ارائه می‌كنند، ایجاد می‌شود.
چند مركز داریم و در كجاها؟
نوروزی: 8 مركز یا بخش برای بستری معتادان به الكل در كشور داریم كه در شهرهای مختلف هستند. از جمله 2 مركز بستری در تهران و در هر یك از شهرهای اصفهان، شیراز، مشهد، كرج و گرگان یك مركز تاسیس شده‌اند.
و چند مركز سرپایی برای درمان اعتیاد داریم؟
نوروزی: در مورد مراكز سرپایی درمان اعتیاد به الكل به جز مركز وابسته به مركز ملی مطالعات اعتیاد در تهران، برنامه این است كه 150 مركز دیگر تاسیس شود، برای 140 مركز دوره آموزشی برگزار شده است و برای 30 مركز دیگر هم از 25 تا 28 اردیبهشت دوره آموزشی برگزار می‌شود كه اگر تعدادی برای تاسیس مركز نیامدند به ظرفیت 150 مركز سرپایی درمان اعتیاد به الكل در شهرهای كشور برسیم.
این مراكز خدمات تشخیص و درمانهای اولیه را انجام می دهند و اگر لازم شد، افراد را به مراكز بستری و مراكز تخصصی دیگر ارجاع می‌دهند.
به جز ایجاد مراكز درمان سرپایی و بستری اعتیاد به الكل برنامه كلی وزارت بهداشت برای مبارزه با این اعتیاد چیست؟
نوروزی: در مورد الكل مشاهده شده كه بین افرادی كه اولین مصرف را دارند تا زمانی كه مصرفشان مخاطره آمیز می‌شود، یك فاصله زمانی وجود دارد، بنابراین برنامه این است كه این افراد را غربالگری كنیم و با یك مدل انگیزشی، خدماتی به آنها را ارائه دهیم كه در كاهش و قطع مصرف موثر است، به این برنامه می‌گویند، برنامه غربالگری و مداخله مختصر كه این برنامه را نه تنها برای الكل بلكه به صورت عموم برای تمام مواد اعتیاد آور در شبكه بهداشتی و درمانی ارائه می‌كنیم كه البته سیگار و الكل در این برنامه بیشتر مورد تمركز هستند.
در واقع این برنامه در شبكه بهداشتی ادغام شده است؟
نوروزی: بله این برنامه در شبكه به صورت ارزیابی های اولیه انجام می شود، یك برنامه دیگر هم افزایش مهارتهای زندگی است مانند آموزش مهارتهای فرزندپروری كه به صورت مستقیم به الكل اشاره نمی‌كند اما تجربه جهانی و كشوری نشان داده كه این كار در طولانی مدت اثر پیشگیرانه در مصرف الكل و سیگار در فرزندان خانواده‌ها دارد.
كشورهایی كه مصرف الكل را كاهش داده‌اند، چگونه این كار را انجام دادند؟
نوروزی: سازمان بهداشت جهانی برای كاهش اعتیاد از جمله اعتیاد به سیگار و الكل 10 راهبرد دارد كه البته چون در بسیاری از كشورها الكل هم مانند سیگار جنبه قانونی دارد، شامل افزایش مالیات و كاهش دسترسی است.
بسیاری از این راهبردها در ایران كارایی ندارد و البته این یك جنگ بزرگ است و سازمان تجارت جهانی از این نظر در مقابل سازمان بهداشت جهانی قرار دارد و اجازه نمی‌دهند كه تجارت آزاد این مواد به سادگی محدود شود. یا مثلا در برخی كشورهای اروپایی آستانه مصرف مجاز الكل هنگام رانندگی را پایین آورده‌اند،حد محاز مصرف الكل در این كشورها برای رانندگی حدود 7 دهم درصد بود كه به 5 دهم درصد و در برخی جاها 2 دهم درصد كاهش یافته است. یا در برخی كشورها مالیات الكل را افزایش داده‌اند.
بخش مهم دیگر اقدامات، كاهش تقاضا و برنامه های پیشگیرانه است. به هر حال موضوع الكل موضوعی است.
برای مبارزه با مصرف الكل چه چالشها و مشكلاتی داریم؟
نوروزی: به هر حال موضوع مبارزه با اعتیاد به الكل موضوعی است كه در چند سال اخیر به آن توجه كرده‌ایم. تلاش می‌كنیم برای درمان آن زیرساخت ایجاد كنیم، در حالی كه در كشورهای غربی سالهاست به این موضوع توجه می شود البته جمعیت الكلی در این كشورها خیلی بیشتر است مثلا در آمریكا یا انگلستان 4 تا 5 درصد جمعیت بزرگسال الكلی هستند، این آمار قابل توجهی است و در جمعیت 20 تا 30 ساله هشت درصد جمعیتشان سوء مصرف الكل دارند.
ما نمی توانیم خودمان را با این كشورها مقایسه كنیم، اما باید به این نكته اعتراف كنیم كه منابع و ساختار و امكانات برای مبارزه با اعتیاد به اندازه كافی نداریم، امكانات موجود كیفیت و كمیت مناسب ندارد، ما در خیلی زمینه ها در ابتدای راه هستیم، پیشگیری و ایجاد ساختار اداری این حوزه باید تقویت شود و اگر تقویت نشود فشارهای مضاعفی به زیرمجموعه های درمانی وارد می‌شود.
گاهی هم چند موضوع قاطی می شود،عوارض مشكلات اعتیاد وقتی با مشكلات اجتماعی دیگر مثل مسائل اقتصادی و اجتماعی،آسیب مضاعفی به وجود می‌آورد، فقر و بی عدالتی اگر نباشد، اعتیاد این قدر نمی‌تواند مخرب باشد و برای خیلی‌ها زمینه اعتیاد به وجود نمی‌آید.
همان طور كه در حوزه كل سلامت، 20 درصد اختیارات و امكانات در اختیار وزارت بهداشت است و 80 درصد امكانات اختیارات در دستگاههای دیگر است. در مورد پیشگیری و درمان اعتیاد هم همین طور است و به همین علت موضوع پیچیده شده است.بنابراین نباید غفلت كنیم و بگوییم وضعیت خوب است، باید برای مقابله و اقدام به موقع ساختار قوی ایجاد كنیم.
قبول دارید كه دسترسی به الكل آسان است؟
نوروزی: در این مورد نیروی انتظامی باید صحبت كنند اما آنچه به وزارت بهداشت مربوط می‌شود این است كه به الكل‌هایی كه به صورت مجاز در داروخانه‌ها عرضه می‌شود، ماده تلخ كننده می‌زنند و این مسئله تا حدی باعث شده كه فروش الكل در داروخانه كم شود. نگرانی دیگر این بود كه از كارخانه های تولید كننده نشتی نداشته باشیم كه سازمان غذا و دارو تلاش كرده و در این مورد با همكاری نیروی انتطامی نظارت تشدید شده است. مسئله دیگر تولید خانگی و قاچاق است كه مبارزه با آن به عهده دستگاههای دیگر است. این راههای دسترسی وجود دارد. سهولت دسترسی و قیمت خرده فروشی بر میزان دسترسی موثر است اما واقعیت این است كه دسترسی وجود دارد.
منبع: ایرنا
ارسال نظرات