بازبینی ۱۲۹۶ قانون دانشجویی در کمیسیون دانشجویی شورای عالی انقلاب فرهنگی/ تدوین آیین‌نامه منشور حقوق دانشجویی

اخبار دانشگاهی را از «کانال اخبار دانشگاهی SNN.ir» دنبال کنید

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، یکی از نهادهایی که با دانشگاهها ارتباط مستقیم دارد، شورای عالی انقلاب فرهنگی است و دارای چند کمیسیون‌ تخصصی می باشد، که یکی از این کمیسیون ها، کمیسیون دانشجویی است و چند سالی است فعالیت خود را آغاز کرده است. برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های این کمیسیون با محمد حسین مطهری، رئیس این کمیسیون به گفت‌وگو نشستیم که متن این  گفت‌وگو به شرح زیر است:

خبرگزاری دانشجو: درباره نحوه تشکیل کمیسیون دانشجویی و فعالیت آن توضیح بیشتری بدهید؟

محمد حسین مطهری: سال ۸۶ ، ۸۷ مجموعه‌ای تحت عنوان گروه مشاوران در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفت. این مجموعه مانند مشاوران جوان نبود که در زمان دولت نهم ایجاد شود، ولی با همان دغدغه و حتی کمی پررنگ‌تر بود. با توجه به نیازی که کادرسازی و تزریق نیروی جوانی به مجموعه دبیرخانه شورا عالی انقلاب فرهنگی حس می کرد، گروه مشاورین شکل گرفت و بعد از گروه مشاورین با این دغدغه، یک مجموعه تحت عنوان گروه مشاورین دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شد. یک سری کارهایی به این مجموعه سپرده شد و چون از کارشان و و از جمع و نیروهایی که جذب شده بودند، رضایت حاصل شد منجر به ایجاد هسته‌ای جدید در فضایی متفاوت در دبیرخانه گردید.

می‌دانید که دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی اساساً بخش اعظم کار پژوهشی، رصد و پیگیری مصوباتش را به صورت کمیسیون‌های تخصصی انجام می‌دهد. بعضی از کمیسیون‌ها عمرشان خیلی بیشتر است؛ مثل کمیسیون مشورتی که از کمیسیونهای اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی است و جنبه مشورتی داشته است. بقیه کمیسیون‌ها بعداً به فراخور موضوعات تخصصی شکل گرفتند؛ مثلاً کمیسیون تعلیم و تربیت، کمیسیون علم و فناوری، کمیسیون نخبگان و یا کمیسیون فرهنگی اجتماعی. در سال ۸۹ کمیسیون دانشجویی هم با چنین دغدغه‌ای برای کار تخصصی در فضای دانشجویی تشکیل شد.

این کمیسیون ابتدا با همان بدنه گروه مشاورینی که از قبل جذب شده و شکل گرفته بودند، تشکیل شد و ساختار آن شکل گرفت و بعد به شکل کمیسیون مستقل درآمد. از سال ۸۸ که وارد دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی شدیم جزء مجموعه مشاورین بودیم و بعد از مدت تقریباً یک سال، مجموعه کمیسیون دانشجویی شکل گرفت.

تحلیل من این است که کمیسیون دانشجویی برای دانشجو و ویژه دانشجو است؛ یعنی ممکن است که هم موضوع کار ما دانشجو باشد و هم توسط دانشجویان انجام شود و یا هر دو، ولی در ۳ یا ۴ محور فعالیت کمیسیون، اصل این است که پروژه‌هایمان دانشجویی است. دوم این که برای دانشجویان است، یعنی این که ما موضوع تخصصی در حوزه دانشگاه و دانشجو داریم. روزی شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد دانشجو تصمیم می‌گرفت، آیین نامه‌های مهم آن سال‌ها که آیین نامه‌های مهم امروز هم هستند را تصویب کرد؛ آن موقع چیزی حدود ۲۰۰ هزار دانشجو داشتیم، اما حالا ۵ میلیون دانشجو داریم و نمی‌توان  ۵ میلیون نفر را شوخی گرفت. به معنایی یک انقلاب نسلی رخ داده و قشر دانشجو قطعاً یکی از اثرگذارترین‌ها قشرها هستند.

رهبر انقلاب جمله‌‌ای دارند که حجت برای جنبش دانشجویی تمام شده است؛ می‌گویند اگر یک کشوری قشر دانشجویش خوب بودقطعاً آینده آن کشور خوب است؛ اگر خوب نبود قطعاً خوب نیست. ما این سرمایه گذاری جدی را در این قشر نیاز داریم، اما متاسفانه معمولاً در ایام انتخابات ممکن است به دانشجویان توجه کنیم و این طور نیست که همیشه این توجه را داشته باشیم.

به عنوان یک دانشجو و کسی که در این حوزه کار کرده‌ و در کمیسیون دانشجویی شورای عالی انقلاب فرهنگی مسئولیت دارم، کار تشکیلاتی در دانشگاه کرده‌ام، با تشکل‌ها ارتباط داشتم، ارزیابی‌ام این است که این نگاه وجود ندارد که دانشجو می‌تواند برای ما مهم باشد. متأسفانه به دانشجو  مقطعی توجه می‌شود، دانشجو یا ابزار است یا خیلی مواقع تهدید.، وقتی اسم دانشجو می‌آید دنبال کار جدی یا کار ایجابی از دانشجو نیستیم، دانشجو همیشه هویت خودش را سلبی تعریف می‌کند. نکته‌ای که رهبر انقلاب چند وقت قبل در یکی از دیدارهای تشکیلاتی‌شان تأکید کردند تشکل‌ها فقط نقش منفی نداشته باشند.

شکل گیری کمیسیون دانشجویی هم بر همین اساس بود؛ یعنی می‌خواست دانشجو را به عنوان یک نیروی جوان، باانگیزه، انقلابی و با سواد درگیر کند. ما برایمان واقعاً این سه عنصر مهم بود. همچنین به واسطه این که سال‌ها از تشکیل شورا گذشته ممکن است بدنه کارشناسی آن جوانی خودش را از دست داده باشد، به همین دلیل به دنبال تزریق نیروی جوان به شورا بودیم و  علاوه بر دانش و انگیزه و نیروی جوانی می‌خواستیم بدانند که تعهد انقلابی کار ویژه این کمیسیون است.

 سعی کردیم کمیسیون دانشجویی به واسطه اقتضائات دانشجویی کمیسیون آنکادر و تک کارکرد یا کم کارکرد نباشد. با این که این کمیسیون یک نهاد سیاست گذار و یک نهاد کلان است اما شان اجرایی مانند تشکل‌های دانشجویی، سازمان دانشجویان وزارت علوم و جهاد دانشگاهی؛ به معنی این که این‌ها کار اجرا می‌کنند، ندارد.

در فضای سیاست گذاری کمیسیون سعی کردیم که متناسب با اقتضائات دانشجویی  فعالیت ما یک کار چند ضلعی پرتحرک به معنایی اینکه در هیچ جا نگنجد، باشد. اصولی داریم که طبق آن پیش می‌رویم نه اینکه هر چه پیش آمد همان را انجام دهیم. مدل فعالیت کمیسیون دانشجویی مدل قرارگاهی است. وقتی می‌گوییم مدل قرارگاهی یعنی می‌خواستیم از آن رخوت فاصله بگیرد و به روز و در لحظه باشد. مسئله الآن دانشگاهی مسئله امروز است و باید به آن رسیدگی و فکر جدی کنیم. اینکه ۵ سال دیگر بگوییم فلان مسئله خیلی جدی شده است، فایده‌ای ندارد و اثرش را گذاشته. مثلاً موضوع دخانیات و دود از مواد مخدر تا سیگار و قلیان که در دانشگاه جدی است، اگر  به وقتش حواسمان باشد، شاید به آن درجه حادی که حالا داریم، نمی‌رسید. در مجموع برای ما مهم بوده که کار در لحظه انجام شود. بنابراین در این مدل دوست داشتیم فضایمان یک فضای قرارگاهی باشد. می‌خواستیم ثابت کنیم که جوانان، هم سن و سال ما هم می‌توانند در زمینه مدیریت توفیقات جدی به دست بیاورند و می‌توانیم افرادی را تربیت کنیم که برای کشور موثر باشند.

در کشور ما دولت‌ها از جوان‌ها استفاده نکرده و نمی‌کنند؛ مثلاً هر کس رئیس جمهور شود و اگر بخواهد ۲۲ وزیر جوان انتخاب کند واقعاً چند جوان می‌توانیم به او معرفی کنیم. کادرسازی صورت نگرفته، چون دغدغه‌اش وجود نداشته یا خیلی به‌ندرت وجود داشته،به دلیل همین مسائل برایمان مهم بوده که دانشجویان صاحب نظر متخصص باشند و در حوزه فرهنگ و علم کار ویژه‌هایی در شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام دهند و تجربهٔ گران سنگی هم برای خودشان باشد. از این جهت ما برای بخشی از دستور کارمان یک کار پژوهشی و رصدی انجام دادیم با این موضوع که به عنوان مثال فضای دانشگاه در حوزه علم، فرهنگ الآن دست به گریبان چه مسائلی است، ما قبلاً چه بودیم الآن کجا هستیم؟ با توجه به اسنادی که داریم قانون‌هایی که  مصوب شده و فضایی که داریم، چه می‌خواهیم چه چیزی احتیاج دانشگاه است؟در بعضی از موضوعات حتی گزارش های مفصل کار شد، اما در همه موارد ذائقه دانشجو برای ما مهم بود.

 زمانی که شورای تحول علوم انسانی آغاز به کار کرد، کمیسیون دانشجویی هم با این دغدغه آغاز به کار کرد که دانشجوی علوم انسانی در دانشگاه‌های مختلف، در حوزه آموزش، پژوهش و در حوزه بازار کار چگونه می‌تواند باشد و پاسخ به برخی سوالات که دانشجو چرا و با چه ذهنیتی  این رشته را انتخاب کرده؟ و وارد دانشگاه شده، آیا این ذهنیت درست بود؟ چه چیزی برایش قابل استفاده بود یا نبود، کدام یک از اساتید خوب بودند و کدام خوب نبودند، کدام درس برایش قابل استفاده بود، در بازار کار چه می کند، چقدر کار دانشجو با رشته تحصیلی اش مرتبط است. تحقیقاتی  در ۶ رشته  از دانشجویان سراسر کشور جمع آوری شد و دانشجویان سوالات را در مصاحبه‌هایی که گرفته شد، پاسخ دادند و خیلی جالب بود مثلاً در رشته فلسفه و رشته مدیریت و اقتصاد که شاید خیلی بیگانه باشند، ویژگی ای که دانشجویان برای استاد درست و محبوب می‌گویند و از این اساتید راضی بودند در این دو رشته بود، یعنی اساتید این دو رشته همان قدر که در فلسفه به روز بودند، ارتباطشان  با دانشجو به خوبی صورت می‌گیرد. در بررسی وضعیت بازار کار مشاهده شد که در بیشتر مسائل مشکل داریم، یعنی دانشجویی رشته فلسفه بوده اما در حوزه آی تی کار می‌کند؛ البته خیلی از آن‌ها موفق هم بوده‌اند و اعتقاد داشتند که نباید لزوماً از رشته خودشان پول دربیاورند.

با توجه به این پژوهش‌ها، به شورای تحول علوم انسانی پیشنهاد کردیم که کنار تحقیقات خود، این نگاه دانشجویی را هم لحاظ کند. جلسات شورای تحول با بدنه دانشجویی غریب بود و هیچ وقت ارتباط نزدیکی نداشت. کمک کردیم که این دغدغه‌ها به آن‌ها برسد. البته یک مقطعی هم گارد گرفته شد، اما توانستیم این کار انجام دهیم.

حقیقت این است که کسی برای ما دانشجویان فرش قرمز پهن نکرده بود. وقتی با اساتید در مورد سرفصل‌های دروس مثلا سرفصل روانشناسی صحبت می‌کردیم و نظرمان را ارائه دادیم، استاد مربوطه نظر دانشجویان را قبول نداشت و حتی می‌گفت که به شما ارتباطی ندارد که در مورد سرفصل‌ها نظر بدهید. اینگونه برخوردها وجود داشت، اما سعی کردیم که این مسیر را ادامه دهیم.

زمانی که موضوع افزایش جمعیت مطرح شد و شورا به دنبال این بود که چه راهکاری ارائه دهد، ایده ما این بود که به سراغ دانشجویان برویم .با طرح این مسئله که چقدر فضای ازدواج و فضای پدر و مادر شدن برایشان فراهم است، تحقیقاتی را انجام دهیم. در این راستا کاری تحت عنوان مادران دانشجو انجام شد که شامل مجموعه مصاحبه و گفتگوهایی بود با کسانی که مادری و دانشجویی را توأم باهم داشتند.

 یکی دیگر از وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه کلان و در حوزه سیاست گذاری است؛ از این جهت که قوانین و مصوبات و آیین نامه‌های زیادی را در حوزه دانشجویی داریم که بیشتر این آیین نامه‌ها مربوط به دهه ۶۰ است؛ که در دهه ۷۰ یا ۸۰ کمتر اصلاح و تکمیل شده، ولی بسیاری از آن‌ها برای آن زمان است که بیشتر این آیین نامه ها در حوزه‌های علمی و فرهنگی است.

آیین نامه‌های ما بعضاً ضعیف است. نکاتی را داریم ولی واقعاً مشکلات را حل نمی‌کند. کمیسیون دانشجویی ایده‌ای را مطرح کرد که به سراغ این آیین نامه‌ها و این مصوبات برود و آنها را اصلاح کند. برای مثال آیین نامه‌ای که برای دهه ۶۰ نوشته شده، فضای دانشجویی آن زمان و فضای جنگ بوده و به نظر من و بسیاری از صاحب نظران نمی‌تواند حالا هم قابل اجرا باشد. با این همه تحولات اجتماعی و سیاسی که جامعه پیدا کرده، دانشجوی دهه 60  کجا و این دانشجو کجا؛ آن جامعه کجا این جامعه کجا.

بعضی جاها لازم است مواردی به این آیین نامه‌ها اضافه و مواردی هم کم شود، ولی به نظرمان آمد که لازم است اول خط مشی‌ها و خطوط کلی‌مان را مشخص کنیم و سپس متناسب با آن اصول کلی آیین نامه ها را اصلاح کنیم.

 تدوین آیین نامه منشور حقوق و مسئولیت‌های دانشجویی طی دو سال اخیر در کمیسیون دانشجویی شورای عالی انقلاب فرهنگی آغاز شد که همزمان نیز وزارت علوم منشور حقوق را به نگارش درآورد. منشور همان طور که مستحضرید یک کار تدوینی بود؛ یعنی حقوق دانشجویان در آن تعریف شده است. وزارت علوم نمی توانست کار تأسیسی کند. در قسمت‌هایی از این آیین نامه جاهایی خیلی حقوق دانشجویان را باز و بدون مرز گرفته بود که برخی از آنها دلالت‌هایی از قانون اساسی داشت، اما به درستی تعریف نشده بود ؛برای مثال در یکی از این قوانین آمده است که دانشجو حق تحصیل رایگان دارد، اما تفسیر نشده که دانشگاه آزاد و پیام نور و غیرانتفاعی تکلیفشان چیست. اینکه یک قانون کلی بنویسم که دانشجوی عزیز شما حق تحصیل رایگان داری؛ که نشد قانون. باید قانون متناسب با شرایط جامعه لحاظ شود. دانشگاه تهران به عنوان یک دانشگاه دولتی دانشجوی شبانه می‌گیرد و بیزینس می‌کند؛ کدام حق تحصیل رایگان اجرا می‌شود که این قانون را لحاظ کرده‌آند.

 یکی از بحث‌هایی که در منشور حقوق دانشجویی داشتیم حقوق آموزشی بود. مثلا گقته شده اگر دانشجو نتواند درسی را  پاس کند و وقتی دوباره این درس را بخواهد ارائه کند، این حق یک بار برای او است که رایگان تحصیل کند و برای باردوم باید هزینه پرداخت کند. اینها از جمله مواردی است که در قانون منشور حقوق دانشجویی ذکر شده. همان موقع هم  با وزارت علوم مرتبط شدیم و یک متن ارزشی را در چارچوب محتوا ولی حقوقی نوشتیم که اکثر دانشجویانی که در نوشتن این قانون مشارکت داشتند،  دانشجویان رشته حقوق بودند.

 در تدوین منشور حقوق دانشجویی تحقیق جدی در قانون‌های دانشجویی داشتیم. ۱۲۹۶ قانون دانشجویی داریم که زمان تدوین آیین نامه منشور حقوق دانشجویی این آیین نامه‌ها بررسی شد. آیین نامه‌ها و شیوه‌های دانشگاه آزاد، وزارتین ، شورا، برنامه‌های توسعه دولت‌ها در حوزه دانشجویی و دانشگاه  را بررسی کردیم که از نتیجه این بررسی یک مجموعه قطور 800 صفحه ای به چاپ رسید. سعی کردیم از دانشگاه‌های مختلف تحقیقات داشته باشیم و دانشگاه‌های خوب از خاورمیانه انتخاب کردیم؛ از دانشگاه شرق آسیا از آفریقا و آمریکا، اروپا چیزی حدود ۱۳ تا ۱۴ منشور حقوق دانشجویی را از دانشگاه‌های مختلف برای اولین بار ترجمه کردیم که مدل‌های متفاوتی بود. نزدیک‌ترین مدل به کشور ما شاید رومانی بود که قانون منشور حقوق دانشجویی ملی دارد که مجلسشان مصوب کرده است.

در آمریکا اوضاع متفاوت‌تر بود و به اندازه‌ای شبیه به ما بود. از این نظر خیلی مدل جالبی بود. ۵ اتحادیه‌های دانشگاهی یعنی دانشجوها، کارمندان، استادان، مدیران و .... هر کدام یک اتحادیه دارند. این ۵ اتحادیه دور هم جمع شده‌اند و قانونی را امضا کردند که همین قانون منشور حقوق دانشجویی در دانشگاه آمریکا است. کار محتوایی در منشور حقوق دانشجویی صورت گرفت و علت این که ما حق و مسئولیت را توأمان گرفتیم به خاطر مدل فکری‌مان بود. یعنی ما گفتیم حق و مسئولیت توأمان است؛ هر چقدر حق بیشتری داشته باشی مسئولیت بیشتری داری.

وقتی از منشور حقوق دانشجویی صحبت می‌کنیم همه شک می‌کنند که این‌ها می‌خواهند چه کاری انجام دهند. مسئولیت نمی‌خواهیم، به کسی که حق بیشتری می‌دهیم، از او مسئولیت بیشتری می‌خواهیم. یعنی چون دانشجویی هست که رشد بیشتری دارد و امکانات بیشتری که در اختیارش قرار گرفته ، به همین علت مسئولیت بیشتری هم خواهد داشت.

 منشور حقوق دانشجویی در ۱۰۰ برگ و ۸ فصل تحت عنوان منشور حقوق بنیادین نوشته شد. در این منشور مسائلی چون حقوق بنیادین دانشجو، حقوق آموزشی،حقوق تسهیلاتی‌،حقوق خدماتی‌ چیست، خوابگاه ایده آل چه باید داشته باشد، خوابگاه ایده آل از نظر ما، حقوق زمان و حقوق انضباطی ، بحث حقوق مالکیت فکری که  ما برای اولین بار در این منشور نوشتیم و واقعاً حقوق مالکیت فکری جزء حقوق درخشان این متن است و این متن را حتی به یک تعادلی رساند؛ مطرح شد.

چون هم اساتید حق داشتند و هم بخشی دانشجویان، به نظر خودم توانستیم تا یک حد خوبی به اعتدال برسیم که حق دانشجو مثل حالا ضایع نشود، چرا که در حال حاضر هر کاری کنید به اسم استاد نوشته می‌شود؛ خصوصاً  در رشته‌هایی مثل رشته‌های پزشکی و مهندسی که بحث مالی دارد.

 سعی کردیم برای اولین بار این متن را در فضایی متعادل بنویسیم، نگارش این متن در ۳۰ جلسه و در یک فضای دانشجویی بررسی شد.

  کمیسیون دانشجویی مثل بقیه کمیسیون‌ها از اعضایی تشکیل شده و اعضای کمیسیون دانشجویی اشخاص دانشگاهی هستند. سعی کردیم در این مجموعه تا حد زیادی فضای دانشگاه دیده شود. از شرایط اعضای کمیسیون این بود که اول جمع جمع مردانه‌ای نباشد و جوی فقط مختص علوم انسانی نباشد. جوی نباشد که فقط یک گرایش سیاسی و فرهنگی خاص در آن باشد. برای همین جمع ما یک جمع متنوع و متکثر 20 نفره از آقایان و خانم‌ها رشته‌های مختلف علوم پزشکی، مهندسی و علوم انسانی بودند ؛ کسانی که می‌شود در حوزه‌های مختلف مرجع باشند.

ادامه دارد.......