حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق که به شوری دشت‌ها انجامیده است

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، بیابان زایی که به خاطر فعالیت های صنعتی و نوسانات آب و هوایی رو به گسترش است در سده های اخیر به معضل مهمی برای محیط زیست در جهان تبدیل شده است. تسریع در روند تخریب جنگل و برخی نوسانات آب و هوایی در کشور موجب شده تا این مشکل زیست محیطی در ایران رشدی چشمگیرتر نسبت به دیگر کشورها داشته باشد.

عوامل گسترش بیابان ها را می توان در دو موضوع اصلی اقلیم و تخریب انسانی جستوجو کرد. عامل اقلیمی به صورت خشکسالی هایی که در نتیجه کاهش بارندگی ایجاد می شود و سرانجام به گسترش بیابان ختم می شود اما عامل انسانی با روش های مختلف در بیابانی شدن کشور تاثیر فراوانی دارد.

یکی از مهمترین عامل های انسانی بیابان زایی در ایران، حفر چاه های نیمه عمیق و عمیق برای استفاده از سفره های آب زیر زمینی است. برای تبیین برداشت های بی رویه از سفره های آب زیر زمینی و نقش آن در بیابان زاییِ کشور لازم است چند نکته مورد توجه قرار گیرد؛

1- تا قبل از آغاز دهه چهل خورشیدی میزان حفر چاه در مناطق روستایی کشور چشمگیر نبود اما با شروع اصلاحات ارضی و مستقل شدن دهقانان ، حفر چاه به عنوان یکی از مهمترین منابع تامین آب آشامیدنی و کشاورزی در این مناطق شروع شد.

براساس آمارها موجود از سال 1340 تا 1355 در حدود 50 هزار حلقه چاه در کشور حفر اما پس از سال 1355 دولت های وقت در اقدامی حفر چاه در دشت ها را ممنوع کردند. پس از این ممنوعیت کوتاه مدت در یک دوره پنج ساله دیگر تعداد حلقه چاه های حفر شده کشور به 105 هزار رسید.

استفاده بی رویه از سفره های آب زیر زمینی با حفر چاه های نیمه عمیق و عمیق در اواخر دهه پنجاه و اوایل دهه 60 روندی غیر استاندارد به خود گرفت.ادامه این روند و هشدار کارشناسان موجب شد در سال های میانی دهه 60 وزارت نیرو به شدن با این موضوع برخورد کند.

2- برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی، نخست منابع آب و در ادامه فعالیت های کشاورزی و اقتصادی کشور را تهدید می کند. پس از حفر چاه های نیمه عمیق و پایین رفتن آب این سفره ها، کشاورزان ناچارند به حفر چاه های عمیق روی آوردند که مشکلات اقتصادی و زیست محیطی فراوانی را به دنبال دارد. حفر چاه عمیق افزون بر بالا رفتن هزینه اقتصادی کشاورزان هزینه های غیرقابل جبرانی بر محیط زیست تحمیل می کند.

استفاده ازچاه های عمیق برای دسترسی به آب بیشتر زمانی می تواند تاثیر خود را بر محیط زیست نمایان کند که این کار در دشت های ایران انجام شود. مردمان ساکن دشت ها که از سده های پیش همواره با مشکل کم آبی مواجه بودند، برای جبران این مشکل روی به حفر قنات آورده اند. حفر چاه های عمیق در نیم سده گذشته موجب شد تا حیات آبی این قنات ها به شدت تحت تاثیر قرار گیرد.

نمود عینی تاثیر حفر چاه عمیق بر خشک شدن قنات ها را می توان در دشت ورامین و گرمسار مشاهده کرد. در این دشت ها که تا پیش از این ده ها رشته قنات تامین کننده آب مردم بود با حفر چاه این روزها حتی یک قنات هم باقی نمانده و تماماً خشک شده اند.

3- هر چند که برخی از سازمان های متولی دشت و مراتع کشور چرای بی رویه دام را عاملی در جهت نابودی پوشش گیاهی می دانند اما این شیوه از اظهار نظر نمی تواند به درستی علل بیابان زایی را در ایران توجیه کند. در این زمینه باید گفت تمامی دلیل نابودی دشت های ایران استفاده بی رویه از مراتع توسط دامداران نیست بلکه پایین رفتن سفره های زیر زمینی از مهمترین عواملی به شمار می رود که پوشش گیاهی را در دشت های ایران به خطر انداخته است.

کارشناسان حوزه های مختلف باور دارند که پایین رفتن آب سفره های زیر زمینی که ره آورد حفر چاه های عمیق است موجب می شود تا ریشه گیاهان در مناطق مختلف کشور تشنه تر از گذشته باشند. این فرایند در ادامه حیات زیستی پوشش گیاهی دشت های کشور را با مشکل مواجه کرده و سبب خشک شدن زودهنگام گیاهان در فصل بهار می شود.

4- در پاره ای از مواقع مشاهده شده است که پایین رفتن سطح آب سفره های زیرزمینی شوری آب را به دنبال خواهد داشت زیرا با کم شدن انباشت آب شیرین سفره های زیر زمینی، آب شور راهی چاه ها خواهد شد. در این شرایط اگر برداشت از آب های زیرزمینی با رویه نامناسب کنونی همچنان ادامه داشته باشد به یقین آب چاه های عمیق خود به عاملی برای تسریع در نفوذ بیابان در زمین های کشاورزی و مراتع تبدیل خواهند شد. شور شدن آب این چاه ها و استفاده از آن برای آبیاری نه تنها سودی برای کشاورزان ندارد بلکه زمینه را برای شورتر کردن خاک فراهم می کند.

استفاده بی رویه از آب شور و تاکید بر روش سنتی آبیاری در بسیاری از مناطق کشور موجب شده برخی از زمین های مرغوب کشاورزی به خاطر شوری آب به نم کزار تبدیل شده و غیر قابل کشت باشند.این مسئله ای است که در بسیاری از مناطق کشور به ویژه روستاهای حواشی کویر مرکزی ایران و مناطقی مانند برخوار اصفهان، رفسنجان، کرمان و خراسان جنوبی اتفاق افتاده و کشاورزی کشو ر و روستاییان را تهدید می کند.