ریشه افسردگی‌های منجر به خودکشی چیست؟

خطری که ابتدا به شکل بازی‌ای به نام نهنگ آبی از طریق شبکه اجتماعی روسی به زندگی نوجوانان راه می‌یابد و در عرض ۵۰ روز آن‌ها را بسیار نرم، اما مشتاقانه به سمت خودکشی هدایت می‌کند؛ بحرانی که هم‌اکنون پدر و مادر‌ها در کشورهای روسیه، هند، اوکراین و قزاقستان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و نمی‌توان خطر حضور این بحران را میان نوجوانان و جوانان جدی نگرفت.
امروز ۱۰ سپتامبر / ۱۹ شهریور روز جهانی پیشگیری از خودکشی است. به مناسبت این روز و تهدید بازی مذکور، با دکتر سیدکاظم ملکوتی، روانپزشک، عضو دانشگاه علوم پزشکی ایران و رئیس جمعیت پیشگیری از خودکشی ایران درباره راهکارهای پیشگیری از خودکشی نوجوانان وجوانان گفت‌وگو کرده‌ایم.
خودکشی یک بیماری جهانی
برخلاف تصور عموم که گمان می‌کنند در کشورهای اروپایی و آمریکایی به واسطه بالا بودن رفاه و خدمات اجتماعی، آنان از مشکلات کمتری برخوردار هستند، اتفاقا خودکشی به عنوان یک معضل بهداشتی در حوزه سلامت روان دراین کشور‌ها به صورت جدی مطرح است.
ناامیدی و بی‌ارزشی، مهم‌ترین علت افسردگی
آدمی در هر سن و سالی که باشد، وقتی احساس ناامیدی و بی‌ارزشی کند، دنیا در نظرش تیره و تار می‌شود و در صورتی که سایر عوامل اقتصادی و اجتماعی نیز این حال را تشدید کنند، فرد به سمت خودکشی تمایل بیشتری پیدا می‌کند.
در گذشته خبرهای تاثربرانگیزی درباره خودکشی نوجوانان و جوانان به دلیل پایین بودن نمره تحصیلی یا قبول نشدن در کنکور شنیده‌ایم. براستی چرا یک جوان به خاطر نمره، خودکشی می‌کند. دلیل آن را باید در رفتار والدین و اطرافیان آن فرد جست‌وجو کرد.
باید دید در خانه الگوی ارزش‌گذاری کودک بر چه مبنایی بوده است. خودکشی نوجوان به خاطر نمره، گویای آن است که والدین این احساس را به او داده‌اند که اگر افت نمره داشته باشد یا در کنکور قبول نشود یعنی بی‌ارزش و به دردنخور است. یعنی ناتوان است و حالا که اینچنین است دیگر بچه مورد قبول و دوست‌داشتنی مادر یا پدر نیست. در صورتی که یک بچه در هر شرایطی، بچه پدر و مادرش است و بچه باید احساس ارزشمندی را از والدین خود دریافت کند.
بچه‌ای که احساس ارزشمندی را از خانواده و والدین خود دریافت نمی‌کند، چگونه می‌توان انتظار داشت محبت را در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و... جست‌وجو نکند؟ در این حالت مسلم است جذب گروه‌ها و کانال‌هایی می‌شود که به او حس احترام و شخصیت می‌دهند. نظرش را می‌پرسند و در نهایت رفتارهای ضداجتماعی نیز ممکن است یاد بگیرد یا حتی تعلق خاطرش به آن گروه و شبکه به قدری زیاد می‌شود که حاضر به خودکشی هم می‌شود.
تهدید به خودکشی را جدی بگیرید
به خاطر دارم دوستی تعریف می‌کرد پسر نوجوانش در اعتراض به شرایط زندگی خود و رفتار والدینش، مادر را تهدید به خودکشی کرده بود. مادر نیز به گمان این که پسرش مثل همیشه از سر لجبازی و برای جلب توجه در حال بیان این تهدید است، می‌گوید جرأت انجام این کار را نداری و...، اما فرزندش خود را در مقابل چشمان مادر، از پنجره به بیرون پرت می‌کند.
این اتفاق و حوادث مشابه، گویای این واقعیت است که والدین هیچ کدام از رفتار‌ها و گفتارهای کودک را از اعم از قهر، تهدید، لجبازی، پرخاشگری، خودزنی، افسردگی، شیدایی، رفتارهای ضداجتماعی و... ادا و اطوار تلقی نکنند و در صورت مشاهده حتما همراه فرزند خود باور کنند این رفتار‌ها گویای یک آسیب روانی است که خوشبختانه قابل درمان است و حتما باید به مشاور مراجعه کنند تا مانع بروز اتفاقات تلخ شوند.
در همه جای دنیا، یکی از عوامل ناموفق بودن درمان مشکلات روان نوجوان و جوانان، خجالت کشیدن والدین از مراجعه و باور به وجود بیماری به نام افسردگی و خودکشی است.
نشانه‌های خودکشی
بررسی‌ها نشان می‌دهد، در ایران ۶۰ تا ۸۰ درصد کسانی که اقدام به خودکشی می‌کنند، ناراحتی اعصاب دارند و اقدام به خودکشی یکی از تظاهرات بیماری‌های اعصاب و روان است. بیش از ۶۰ درصد کسانی که بیماری اعصاب و روان دارند، به افسردگی مبتلا هستند.
تحقیقات داخلی نشان می‌دهد خطر اقدام به خودکشی ناشی از افسردگی شش برابر، بیکاری دو برابر، مصرف سیگار ۵ / ۲ برابر، الکل سه برابر افزایش می‌یابد. هر چند همه افسردگی‌ها به خودکشی منجر نمی‌شود، اما یکی از تظاهرات آن‌ها خودکشی است.

رفتارهای تکانشی (واکنش‌ها و رفتارهای ناگهانی و انفجاری) و بیماری پی‌تی‌اس‌دی (ptsd) که منشأ آن اتفاقات و سوانح هستند، از دیگر علائم قابل توجهی هستند که فرقی نمی‌کند فرد در کدام سن و سال قرار دارد. اطرافیان فرد در صورت مشاهده این علائم باید هوشیارانه نسبت به درمان اقدام کنند.
تاثیر خشونت خانگی بر بهداشت روان
مراقب ساعد دستان نوجوان و جوان دبیرستانی خود باشید و ببینید اگر روی دست آنان شاهد خطوطی نازک و ممتد بودید، بدانید فرزند شما در یک بازی خطرناک مشارکت دارد. متاسفانه در مواردی دیده شده بازی خطرناکی بین این گروه سنی رایج شده و آن خط انداختن با تیغ روی ساعد دست به نشانه نارضایتی از زندگی و شهامت نشان دادن این اعتراض باب شده است.
متخصصان تأکید دارند منشأ این رفتار‌ها را نه در نوجوان بلکه در نوع و نحوه عملکرد والدین و خانواده باید جست‌وجو کرد.
هر چه میزان رفتارهای خشن، پرخاشگری، عصبانیت، درگیری بین فردی در خانواده و محیط افزایش یابد، خطر بروز رفتارهای تکانشی، پرخاشگرانه و میل به افسردگی نیزافزایش می‌یابد و احتمال صدمه زدن به خود نیز بالا می‌رود.