ترس، وحشت؛ چرا دانشجویان شب زلزله بیرون خوابیدند؟/ ایستاده بر باد!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی؛ زلزله اخیر تهران مردم را چند شبی آواره پارک‌ها و خیابان‌ها کرد وعاملی شد تا دوباره بحث ایمنی وامنیت سازه‌ها و ساختمان‌ها مطرح شود. معمولا در بازه‌هایی غیر از این بازه، خبر و سخنی از بحث ایمنی ساختمان‌های تهران به میان نمی‌آید و همه گذرا از آن رد می‌شوند. سال گذشته پس از حادثه پلاسکو بحث ناامنی برخی دیگر از ساختمان‌های تجاری مشابه پلاسکو، مثل پاساژ علاالدین، آلمینیوم، بازار تهران و ... ورد زبان مسئولین شد تا با دادن هشدار‌های پی در پی احتمال وقوع بحرانی مشابه حادثه پلاسکو مردم را هشیار کنند. اما در واقع چیزی که وضعیتش در سکوت سپری می‌شد وضعیت فرسودگی ساختمان‌ها و تاسیسات زیر بنایی دانشگاه‌های بزرگ و با سابقه کشور بود. خبرگزاری دانشجو با توجه به این مساله مهم، سال گذشته در گزارشی به ابعاد مختلف این ماجرا پرداخت. حالا پس از گذشت یک سال وضعیت این دانشگاه‌ها را بار دیگر بررسی و از مسئولین درباره آن‌ها توضیحات خواستیم.

نفس ساختمان‌های کهنه دانشگاه‌های کشور چند سالی می‌شود به شماره افتاده. این ساختمان‌ها که بیش از ۵۰ تا ۶۰ سال عمر دارند و آرشیوی از بهترین‌های تاریخ علمی کشور را رغم زده اند شاید امروز آبستن بروز اتفاقات ناخوشایندی باشند. طبق آمار‌های وزارت علوم سال گذشته به طور دقیق حدود ۹۳۱ ساختمان با زیر بنایی بالغ بر ۳ میلیون و ۳۱۵ هزار و ۱۸۱ متر مربع نیازمند مقاوم سازی بودند که از این تعداد تاکنون ۸ ساختمان مقاوم سازی، ۴ ساختمان در دست اقدام و یک ساختمان ترمیم شده است.

نمی‌توانم بگویم همه ساختمان‌های دانشگاه بهشتی بازسازی شده است

دانشگاه شهید بهشتی که از جمله دانشگاه‌های مادر کشور محسوب می‌شود، ساختمان هایش عمری نزدیک به ۵۸ سال دارند و گفته می‌شود بسیاری از آن‌ها در برابر زلزله مقاوم نیست. در این دانشگاه ۱۷ هزار و ۸۰۰ دانشجو مشغول تحصیل هستند، اما سال گذشته وزارت علوم بودجه لازم برای مقاوم‌سازی ساختمان‌هایش را به آن اختصاص نداده که دلیل آن کمبود بودجه دولت اعلام شده است.

طهرانچی رئیس سابق این دانشگاه شهید بهشتی در دوره ریاست خود اعلام کرده بود: «این دانشگاه به‌عنوان دانشگاه مادر در کشور مطرح است و ما از دولت می‌خواهیم سهم بودجه دانشگاه‌ها را افزایش دهد و در این افزایش، اعتباری برای تعمیر و بازسازی دانشگاه‌های بزرگ در نظر گرفته شود، زیرا درآمد‌های اختصاصی دانشگاه در حدی نیست که بتواند به این نیاز پاسخ دهد. بار‌ها این موضوع‌ها مطرح شده، اما متأسفانه کسی در این باره پاسخگو نیست. حدود ۴۰ درصد ساختمان‌های این دانشگاه عمر ۴۰ تا ۵۰ ساله دارند که با شرایط فعلی، بازسازی و تعمیر آن‌ها باید در اولویت کار قرار گیرد.»

 

برای پیگیری این امر با حسن صدوق سرپرست جدید این دانشگاه تماس گرفتیم. وی در خصوص ایمنی و امنیت ساختمان‌های دانشگاه شهیدبهشتی و چگونگی بازسازی ساختمان‌های قدیمی آن‌ها به خبرنگار ما گفت: از بودجه سال ۹۵ مبلغی حدود یک میلیارد تومان برای مرمت، بازسازی و فضاسازی‌های جدید در دانشگاه اختصاص داده ایم؛ اما نمی‌توانم به قطعیت بگویم که از ۴۰ درصد ساختمان‌های نیازمند بازسازی دانشگاه شهیدبهشتی، همه آن‌ها بازسازی شده اند.

دانشگاه شهید بهشتی که پس از زلزله سرپل ذهاب نیر‌های متخصص خود را برای بررسی علل وقوع زلزله اعزام کرده بود؛ حالا پس از زلزله اخیر تهران و فعال شدن گسل ملارد، گروهی از محققین دانشکده علوم زمین خود را تحت عنوان تکتونیک به صورت ویژه بر روی بحث زلزله گذاشته تا تحقیق کنند. همچنین از پتانسیلی که در دانشجویان رشته ژئومورفولوژی وجود دارد، نیز در این خصوص استفاده می‌شود.

 

دانشگاه امیرکبیر از سال ۱۳۳۷ تا کنون عمر کرده و از قدیمی‌های آموزش عالی در ایران به حساب می‌آید. این دانشگاه بیش از اینکه دغدغه و مشکل فرسودگی بنا ساختمان هایش را داشته باشد بیشتر درگیر فرسودگی بخشی از ساختمان‌های خوابگاهی خود است. به گفته عسگریان معاون توسعه و مدیریت منابع این دانشگاه «برای تعمیر و بازسازی خوابگاه‌های دانشگاه از اعتبارات تعمیرات دانشگاه و درآمد‌های اختصاصی استفاده کرده اند، اما انتظار دارند دولت در این زمینه وام مناسب با قیمت ارزان در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهد.

مقانی معاون دانشجویی دانشگاه سال گذشته به خبرنگار ما گفته بود: پس از به وقوع پیوستن حادثه پلاسکو در تهران هفته گذشته جلسه‌ای تحت عنوان مدیریت پسا بحران به ریاست رئیس دانشگاه برگزار شد که در آن مسئله ساختمان‌هایی که در دانشگاه امیرکبیر وضعیت بحرانی دارند مطرح شد. برای رسیدگی به وضعیت ساختمان‌های این دانشکده‌ها کمیته‌ای تشکیل شده است که موظف شده تا سال آینده این مشکلات را برطرف سازد.

حال پس از گذشت یک سال احمد معتمدی رئیس دانشگاه امیرکبیر در مصاحبه‌ای گفته: «ساختمان‌های خوابگاهی این دانشگاه بسیار قدیمی است و به احتمال زیاد برخی از آنها در مقابل زلزله‌های خیلی بالا مقاوم نیست. البته طی چند سال گذشته ساختمان‌های جدید خوابگاهی به این دانشگاه افزوده شده است، اما تراکم جمعیت در آنها بسیار زیاد است و اگر اتفاقی رخ دهد یک فاجعه خواهد بود.

وی اظهار داشت: برنامه داریم یک مجتمع خوابگاهی در این دانشگاه ایجاد کنیم که با شرایط خاص ساختمانی خوابگاهی باشد. بسیاری از ساختمان‌های خوابگاهی این دانشگاه پیش از این با کاربری خوابگاه نبوده است و نیاز به تغییر دارد. موضوع ایجاد مجتمع خوابگاهی درحال پیگیری است، اما محدودیت‌های مالی کار را کند می‌کند.»

هزینه ۹ میلیارد تومانی برای نوسازی خوابگاه‌های دانشجویی دانشگاه تهران

عمر اکثر ساختمان‌های پردیس مرکزی دانشگاه تهران به سال‌های ۱۳۱۳ می‌رسد، ساختمان‌هایی که حالا به عنوان میراث ماندگار برای کشور بشمار می‌روند و حفظ آن‌ها باید در الویت کار مسئولین وزارت علوم باشد.

رئیس دانشگاه تهران سال گذشته نیز دراین باره گفته بود: «حدود ۷۰ درصد ساختمان‌های دانشگاه تهران نیاز شدید به تعمیر و بازسازی دارند، که خوابگاه‌ها هم شاملش می‌شود و بخش قابل توجهی از خوابگاه‌های دانشگاه تهران در کوی یا سطح شهر نیز نیاز به تعمیر و تجهیز دارند.»

 

برای پیگیری این امر به سراغ حسن به نژاد معاون دانشجویی این دانشگاه رفتیم. وی از صرف هزینه ۹ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومانی برای به سازی و بازسازی خوابگاه‌های دانشگاه خبر داد و گفت: شرایط دانشگاه طوری نبود که بتواند از محل اعتبارات خود تمام این هزینه را خرج کند به همین خاطر با کمک خیرین، بخش خصوصی و صندوق رفاه قادر به انجام چنین کاری شدیم. برای حرکت‌های بزرگتر باید نهاد‌ها و ارگان‌هایی مثل مجلس و سازمان برنامه و بودجه دخیل شوند. رئیس دانشگاه تهران سال گذشته به اینکه ۷۰ درصد ساختمان‌های آموزشی و خوابگاهی دانشگاه تهران دچار فرسودگی هستند اشاره کرده بود و ما سعی داریم تا یک سال آینده به طور کامل حدود ۹۰ درصد این ساختمان‌ها از لحاظ ایمنی تجهیز شده باشد.

به نژاد ادامه داد: در کوی دانشگاه تهران دو خوابگاه مصلی نژاد و جلال را به صورت کامل تخریب و نوسازی کردیم؛ لذا ما قصد نداریم همه خوابگاه‌ها را خصوصا خوابگاه‌هایی که از دهه ۷۰ به این طرف ساخته شده اند در پروسه تخریب ببریم، چرا که تعدادی از آن‌ها با صرف هزینه بودجه، مرمت و بازسازی می‌شوند. در سال گذشته کل خوابگاه‌های چمران بازسازی شدند. خوابگاه ۱۴ و ۱۵ و ۱۶ و ۱۷ کوی دانشگاه، خوابگاه ۵ فاطمیه و در سطح شهر خوابگاه ادوارد بروان، عطار، نصرت و قدس بازسازی شده اند.

از علم و صنعت چه خبر؟

اغلب ساختمان‌های دانشگاه علم و صنعت ۶۰ ساله این روز‌ها با چالش عدم مقاومت در برابر زلزله رو به رو هستند. محمدعلی برخورداری، رئیس این دانشگاه یک سال پیش گفته بود: باتوجه به اینکه مقررات مربوط به زلزله حدود ۱۰ سال است که در ساخت و ساز‌های کشور اعمال می‌شود بنابراین می‌توان گفت تنها ساختمان‌های این دانشگاه که طی سال‌های گذشته ساخته شده اند در برابر زلزله مقاوم هستند و مابقی فضا‌ها متناسب با این روند طراحی و ساخته نشده است. با بودجه‌های فعلی دانشگاه نمی‌توان موضوع مقاوم سازی ساختمان‌ها را دنبال کرد و باید دولت بودجه‌ای برای این موضوع اختصاص یابد.

با اکبری معاون دانشجویی علم و صنعت که صحبت کردیم دریافتیم این دانشگاه از تابستان سال گذشته چشم انتظار دریافت بودجه تجهیز و تعمیر خود بوده و پس از ماه‌ها انتظار در بهمن ماه آن را دریافت کرده است.

 

اکبری گفته بود: همه دانشگاه‌هایی که قدمت ساختمان‌هایشان مثل دانشگاه امیرکبیر است باید یک بودجه اختصاصی برای مرمت، بازسازی و مقاوم سازی داشته باشند. بعد از حادثه آسانسور‌های دانشگاه شریف در سال گذشته، سازمان استاندارد برای بررسی آسانسور‌های دانشگاه علم و صنعت نیز آمد و همه آسانسور‌های دانشگاه ما نیز تا گرفتن مجوز استاندارد تعطیل شد و در حال حاضر نیز به جز تعداد محدودی بقیه تعطیل هستند چرا که عمر اکثر این آسانسور‌ها به ۴۰ تا ۴۵ سال می‌رسید.

اما حالا پس از یک سال برخورداری تقریبا همان حرف‌ها را تکرار کرده است و در مصاحبه‌ای گفته: باتوجه به اینکه ساختمان‌های خوابگاهی ملکی دانشگاه علم و صنعت عمر طولانی ندارند، بنابراین متناسب با مقررات زلزله و مقاوم سازی طراحی و ساخته شده است. اعلام شده که ساختمان‌های جدید خوابگاهی این دانشگاه در برابر حوادثی مانند زلزله مقاوم باشند. بخشی دیگر از خوابگاه‌ها در ساختمان‌های استیجاری هستند که برای مشخص شدن میزان مقاومت، درحال بررسی هستند.

مسئولین شریف در دسترس نبودند!

دانشگاه صنعتی شریف با سقوط آسانسور یکی از دانشکده‌هایش در اوایل سال تحصیلی گذشته و زخمی شدن ۶ استاد در آن سانحه دچار حواشی زیادی شد. صنعتی شریف پنجاه ساله اکنون از جمله‌های دانشگاه‌هایی است که با مشکل فرسودگی بنا‌ها مواجه است. پردیس اصلی این دانشگاه در سال ۱۳۴۴ تاسیس و راه اندازی شده که خود گواه قدمت این دانشگاه است.


فتوحی رئیس دانشگاه گفته بود: با توجه به استفاده بیش از حد از ظرفیت خوابگاه‌های دانشجویی این بنا‌ها فرسوده شده‌اند که در تابستان ۹۴ موفق به تعمیر و بازسازی ۷ خوابگاه شدیم و اگر بودجه تعمیرات دانشگاه رشد یابد ساختمان خوابگاه‌های دیگر دانشگاه نیز تعمیر می‌شوند. همچنین وثوقی معاون دانشجویی این دانشگاه نیز سال گذشته به خبرنگار ما از تشکیل کمیته HSE خبر داده بود. اما در حال حاضر برای پیگیری چگونگی روند کار این کمیته موفق به صحبت با مسئولین این دانشگاه نشدیم!

 

درحالی که دانشجویان شریف همچنان منتظر تعمیر و تجهیز خوابگاه‌ها هستند و مسئولین دانشگاه خبر از کمبود بودجه می‌دهند که در سال گذشته فتوحی بیش از 5 میلیارد تومان جهت ساخت سردر این دانشگاه خرج کرده است.

پس از این بررسی‌ها به وضعیت دانشگاه‌های علوم پزشکی می‌رسیم و احوالات این روز‌های آن‌ها را از معاون فرهنگی دانشجویی وزرت بهداشت جویا می‌شویم.

 

 

فراهانی در خصوص وضعیت خوابگاه‌های دانشگاه علوم پزشکی از لحاظ استحکام بنا و ایمنی می‌گوید: تابستان امسال طرح رتبه بندی خوابگاه‌های دانشگاه علوم پزشکی را داشتیم و یکی از مواردی که مورد ارزیابی قرار گرفت بحث سازه‌ها و استحکام بنا بود که برخی از آنها گواهی استحکام بنا را داشته و ارایه کرده اند و بخشی هم فرصتی داده شده تا گواهی‌های لازم را ارایه دهند. خوابگاه‌ها و ساختمان‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران نیز باید در این مدت اعلام شده گواهی استحکام بنا را ارایه کنند، اما در مجموع ۳۰ درصد دانشگاه‌ها این گواهی‌ها را ارایه کرده اند و ۷۰ درصد هنوز ارایه نکرده اند.

وی اضافه کرد: این طرحی که پیگیری می‌کنیم قبل از وقوع این زلزله‌ها بوده و نشان می‌دهد استحکام بنای دانشگاه‌ها برای ما مهم است قاعدتا برای اجرای این مسئله کوتاه نمی‌آییم و خوابگاه‌هایی که استحکام نداشته باشند از سیستم خدمات رسانی دانشگاه‌ها خارج خواهند شد.


نبود ایمنی دلیل تخریب نیست

نباید تصور کرد که صحبت‌های گفته شده به منزله این است که هر دانشگاه قدیمی، چون ایمنی ندارد، پس باید تخریب شود. زیرا ساختمان برخی از دانشگاه‌ها به منزله هویت تاریخی و فرهنگی ما به حساب می‌آیند و ارزش معنوی دارند. دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه تهران که بیش از نیم قرن از تاسیس آن‌ها می‌گذرد، ارزش تاریخی دارند که می‌توان با انجام عملیات بهسازی، آن‌ها را به بنایی مقاوم تبدیل کرد که هم از نظر سازه و هم از نظر طراحی معماری با ساختمان‌های امروزی، برابری کند.

نباید هر ساختمان یا دانشگاهی را که صرفا قدیمی است، خراب کرد و آن را از نو ساخت، مثلا دانشکده‌های حقوق، هنر، پزشکی و ادبیات دانشگاه تهران بخشی از هویت فرهنگی ماست که چند نسل با آن خاطره دارند. مدرسه دارالفنون نیز از همین قبیل ساختمان‌ها به حساب می‌آید که اگر امروزه از آن به عنوان مدرسه یاد می‌کنند، در گذشته حکم دانشگاه را داشته و نمادی از هویت ملی ما است.

تصمیم گیری درباره ایمنی ساختمان دانشگاه‌های فرسوده باید با تصمیم گیری درباره ایمنی ساختمان‌های تجاری مثل پلاسکو متفاوت باشد، چراکه کاربری آن‌ها متفاوت است. به طور مثال، موادی که در ساختمان فرسوده‌ای مثل پلاسکو نگهداری شده، خود آتش زا بوده است. ضمن اینکه تاسیسات این ساختمان نیز، قدیمی بوده و اغلب افراد برای گرم کردن خود، از پیک نیک استفاده می‌کردند، اما چنین شرایطی در دانشگاه‌ها حکم فرما نیست و به همین دلیل نیز مسیر ایمن سازی ساختمان دانشگاه‌ها با سایر بناها، متفاوت است.

باید توجه داشت که تکنیک‌های طراحی و ساخت سازه‌های دانشگاهی که در گذشته استفاده شده، با امروزه متفاوت است، به همین خاطر اغلب ساختمان‌های فرسوده دانشگاهی نیاز به ایمن سازی فوری دارند. اولین قدم برای پیشگیری از آسیب‌هایی مثل پلاسکو در دانشگاه‌ها این است که انگیزه اصلاح و بازسازی دانشگاه‌های فرسوده وجود داشته باشد و مسئولان مربوطه واقعا به فکر امنیت این ساختمان‌ها باشند. در حقیقت، گام اول، ایجاد انگیزه بهسازی ساختمان‌های دانشگاهی در بین مدیران آموزش عالی و قدم بعدی نیز تخصیص اعتبار کافی به این بخش است.

۵۰۰ خوابگاه تعمیرات اساسی شدند

ذوالفقار یزدان مهر رئیس صندوق رفاه دانشجویان با اشاره به وضعیت استحکام ساختمان خوابگاه‌های دانشجویی به خبرنگار ما می‌گوید: ۶۴ خوابگاه در وضعیت اورژانسی قرار داشتند که در سال ۹۵ با تامین اعتباری که صورت گرفت این خوابگاه‌ها از حالت رتبه ۵ خارج شدند. در میان این خوابگاه‌ها خوابگاه شهید چمران اهواز تخلیه شد که در حال مقاوم سازی است. اقدامات اساسی در خصوص مقاوم سازی خوابگاه‌ها صورت گرفت. مصوبه‌ای از هیئت امنا گرفته شد که براساس این مصوبه بخش نامه‌ای برای دانشگاه‌ها ارسال شده که مقاوم سازی بر روی تمام خوابگاه‌ها انجام شود، دانشگاه‌ها خوابگاه‌هایی که از لحاظ سازه دچار مشکل هستند و در مقابل زلزله مقاوم نیستند معرفی کنند تا با مشارکت صندوق رفاه بازسازی شوند.

 

وی یادآور شد: بخش نامه‌ای نیز از سوی وزیر کشور به وزارت خانه‌ها ابلاغ شده که براساس این بخش نامه حس گر‌های زلزله به مجموعه‌ها اضافه خواهد شد. این مصوبه به دانشگاه‌ها ابلاغ شده و صندوق نیز حمایت مالی در این موضوع خواهد داشت که تعدادی از دانشگاه‌ها در تهران، کرمانشاه و ایلام اقدامات لازم را انجام داده اند. برای گزارش مقاوم سازی خوابگاه‌ها زمانی در نظر گرفته نشده امسال رتبه‌های چهار و سه با مشارکت دانشگاه تعمیرات اساسی بر روی آن‌ها صورت گرفت و این تعمیرات مقاوم سازی صورت گرفت و حدود ۵۰۰ خوابگاه تعمیرات اساسی داشتند.

سرانجام چه خواهد شد؟

مسئولان وزارت علوم اعلام کردند که گزارش کاملی از وضعیت ساختمان‌های قدیمی دانشگاه‌های کشور تهیه و این گزارش به سازمان مدیریت ارائه شده است. همچنین گفته شده که طبق برنامه وزارت علوم ساختمان‌های قدیمی فاقد ارزش اقتصادی حذف و ساختمان جدیدی به ازای آن ساخته خواهد شد. بخشی از ساختمان‌های قدیمی دانشگاه‌ها به‌عنوان ساختمان‌های میراثی به شمار می‌روند، موضوع مقاوم‌سازی و بهسازی این ساختمان‌ها اولویت وزارت علوم است. درحال حاضر بسیاری از ساختمان‌های دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف و شهید بهشتی در رتبه ساختمان‌های میراثی هستند و موضوع مقاوم‌سازی و بهسازی این ساختمان‌ها از برنامه‌های وزارت علوم است.

بیش از چهار میلیون و ۴۰۰ هزار دانشجو در کشور ما تحصیل می‌کنند که حفظ امنیت جانی، حداقل وظیفه مسئولان آموزش عالی و کف انتظارات مردم از دانشگاه‌ها است. حال با شرایط فعلی این دانشگاه‌ها و قول و قرار مسئولین ذی ربط باید دید برای پیشگیری از وقوع وقایع تلخی مثل حادثه پلاسکو مسئولین چه کار خواهند کرد. دانشگاه‌هایی که نام آن‌ها ذکر شد هر کدام به نحوی تارخچه نظام آموزشی ما به شمار می‌آیند که امیدواریم قبل از نابودی آن‌ها چاره‌ای برایشان بیاندیشند. در حال حاضر بودجه فعلی دانشگاه‌ها شاید فقط کفاف هزینه‌های جاری آن‌ها را بدهد و به نظر می‌رسد برای تامین اعتبارات بهسازی و مقاوم سازی نیاز به بودجه جداگانه‌ای باشد تا کالبد خسته و کهنه دانشگاه‌ها روحی تازه یابد.