مردم بجای حساسیت بر نرخ ارز، خواستار حفظ قدرت خریدشان از دولت باشند/ حذف صفر بر روی متغیر‌های کلان اقتصادی هیچ اثری ندارد

ابوالفضل شاه‌آبادی، استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی‌سینا در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو در همدان، در خصوص علت اصلی نوسانات نرخ ارز گفت: علت اصلی نوسانات نرخ ارز را باید در متغیر‌های متعدد دسته بندی کرد که مهمترین دلیل آن به مدیریت ثروت نفتی، پایه پولی کشور و توان و ساختار اقتصادی کشور باز می‌گردد.

شاه آبادی با بیان اینکه در گام بعدی نوسانات نرخ ارز به بحث تحریم اقتصادی و همچنین فضای روانی مردم مرتبط است، ادامه داد: فضای روانی مردم در هر زمان نمی‌تواند بر نرخ ارز اثرگذار باشد، به بیان دیگر وقتی مشکلاتی همچون مدیریت ناصحیح ثروت نفتی و فضای نااطمینان تحریم وجود داشته باشد، قطعا فضای روانی مردم بر نوسانات نرخ ارز اثرگذار است.

این استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا تأکید کرد: عدم تناسب مابین رشد نقدینگی با رشد اقتصادی در سالیان متوالی و تعیین دستوری نرخ ارز بدون توجه به نرخ تورم از یک سو و مشکلات ناشی از تحریم از سوی دیگر موجب شکل‌گیری فضای روانی و نااطمینانی نسبت به نرخ ارز در آینده موجب تلاطم در بازار ارز و نوسانات نرخ ارز خواهد شد.

وی تصریح کرد: به بیان دیگر وقتی در اقتصاد رشد نقدینگی بیش از رشد اقتصادی می‌شود، حتما این اختلاف منجر به تورم آشکار و پنهان می‌شود؛ برای مثال اگر سالیانه ٣٠ درصد رشد نقدینگی داشته باشیم؛ اما به طور میانگین حداکثر ٥ درصد‏ رشد اقتصادی باشد، قطعا اختلاف ٢٥‏ درصدی رشد نقدینگی با رشد افتصادی به شکل تورم آشکار و پنهان پدیدار می‌شود و انتظار معقول این است که دیر یا زود ٢٥ درصد‏ اختلاف مورد اشاره موجب افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات و قیمت عوامل تولید و قیمت نرخ ارز شود.

شاه آبادی اضافه کرد: حال در اقتصاد ایران دولت به منظور مهار نرخ تورم و رضایت خاطر مردم و به پشتوانه فروش ثروت نفت اقدام به تعیین نرخ ارز نامتناسب با نرخ تورم و تعیین دستوری نرخ سود بانکی و نرخ دستمزد و نرخ تعرفه و سایر ابزار‌های اقتصادی می‌کند که مهمترین کانال شکل‌گیری تورم پنهان همان عدم تناسب رشد نرخ ارز با نرخ تورم آشکار است.

این استاد دانشگاه اذعان کرد: با این شیوه قیمت‌گذاری نرخ ارز موجب پاسخگویی به بخش قابل توجهی از تقاضای شکل گرفته جامعه می‌شود که این امر مهمترین لنگرگاه برای مهار نرخ تورم و شکل‌گیری تورم پنهان در سالیان متوالی شبیه به آتش زیر خاکستر است.

کاهش ثروت نفت باعث کاهش مقاومت لنگرگاه ارزی می‌شود
وی افزود: با این اوصاف تا وقتی که ذخایر ارزی ناشی از فروش ثروت نفت و صادرات غیرنفتی پاسخگوی تقاضا واردات است، شاهد عدم افزایش و عدم شکل‌گیری نوسانات در نرخ ارز خواهیم بود؛ در صورتی که اگر به دلایل مختلف از جمله تحریم و یا کاهش قیمت نفت در بازار‌های جهانی شاهد کاهش ثروت نفت شویم، مقاومت لنگرگاه ارزی کاهش یافته و به تناسب تضعیف لنگرگاه ارزی شاهد تلاطم در بازار ارز کشور خواهیم بود.

شاه آبادی ابراز کرد: برای مثال اگر نقدینگی را به آب رودخانه‌ای که جاری است، تشبیه کنیم که سدی محکم سر راه آن باشد، آب رودخانه پشت سد جمع می‌شود؛ در حالی که اگر سدی در مسیر رودخانه زده شود از یک طرف اجازه حرکت آب رودخانه به مسیر پایین سد داده نمی‌شود؛ اما از سوی دیگر با جمع شدن آب در پشت سد و افزایش حجم آب پشت سد اگر به هر دلیلی بدنه سد قادر به حفظ آب نباشد، قطعا با شکسته شدن سد و جریان آب می‌تواند موجب صدمات جبران‌ناپذیری شود.

استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا ادامه داد: حال نقدینگی بدون پشتوانه و تعیین دستوری نرخ ارز به عنوان سد تا جایی در مقابل افزایش قیمت‌ها مقاوم است که ذخایر ارزی پاسخگو باشد؛ بنابراین هر زمان ذخایر ارزی به هر دلیلی کاهش یابد امکان شکل‌گیری فضای روانی و افزایش نرخ ارز خواهیم بود که این امر موجب پدیدار شدن نرخ‌های تورم پنهان در جامعه خواهد شد.

وی گفت: برخی از اقشار جامعه، چون از فراوان بودن آب پشت سد (نقدینگی بدون پشتوانه) خبر دارند و به دنبال حداکثرسازی منافع شخصی هستند و به منافع اجتماعی توجهی ندارند به شکستن سد کمک می‌کنند که در این فضای ملتهب انتظار از جامعه این است که در شکستن سد همکاری نکنند بلکه به فکر منافع اجتماعی باشند؛ زیرا در صورت شکستن شدن سد آب همه چیز را با خود می‌برد.

 

وی بیان کرد: البته در کنار دلایل شکل گیری فضای روانی ضرورت دارد بطور دقیق و جامع به بررسی آثار و تبعات کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت شیوه تعیین قیمت گذاری نرخ ارز طی ٣٠ تا ٤٠ ساله اخیر بر متغیر‌های کلان اقتصادی و ساختار اقتصادی کشور بویژه نوسانات نرخ ارز، نرخ بیکاری، نرخ تورم، قدرت رقابت پذیری، ارتباط صنعت و دانشگاه و... پرداخته شود.

شاه آبادی  در خصوص کسانی که در این دوره ارز خریداری می کنند با این استدلال که «ارزش پول کشور در حال پایین آمدن است لذا برای حفظ دارایی خود آن را به دلار یا دیگر پول‌های خارجی تبدیل می‌کنند»، گفت: بسیاری از افرادی که فکر می‌کنند از این تلاطم ارزی برای حفظ قدرت خرید بایستی دلار یا سایر پول‌های خارجی بخرند، در این مسابقه برنده نیستند. ممکن است نسبت به کسی که پول خارجی خریداری نمی‌کند، مقدار بسیار ناچیز برنده باشند؛ اما نسبت به افرادی که وزن اصلی نقدینگی بدون پشتوانه در دستشان قرار دارد بازنده هستند، زیرا هجوم به بازار ارز توسط اقشار جامعه موجب دامن زدن به افزایش نرخ ارز و بالتبع افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات و کاهش قدرت خرید اکثریت افراد در جامعه خواهد شد.

استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا از دلایل تزریق پول‌های بدون پشتوانه به جامعه در دهه‌های اخیر که از دلایل اصلی شکل‌گیری تلاطمات نرخ ارز است، گفت: برای پی بردن به این موضوع باید به ترکیب دارایی و بدهی در ترازنامه بانک مرکزی توجه شود.

وی تأکید کرد: تا وقتی دولت‌ها در اقتصاد ایران فاقد راهبرد اقتصادی است و تصمیمات اقتصادی را غیرهدفمند اتخاذ می‌کند، نمی‌توان تقویت توان تولید کشور را انتظار داشت.

دولتمردان بر علم اقتصاد و ساختار اقتصاد ایران و جهان اشراف داشته باشند
شاه‌آبادی در خصوص تأثیر دلال‌هایی که در بازار ارز فعالیت می‌کنند، بر تلاطم بازار ارز اظهار کرد: از آنجا که از یک سو دلال به دنبال حداکثر کردن سود شخصی هستند و از سوی دیگر پیرو مطالب بالا بستر شکل‌گیری تلاطمات ارزی مهیا شده است، شاهد این توهم خواهیم شد که عامل جدی و برهم زننده ثبات در بازار ارز دلال‌ها می‌باشند.

استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا عنوان کرد: درحالی که اگر دولتمردان در دهه‌های اخیر با اشراف کامل بر قانونمندی‌های علم اقتصاد اقدام به شناخت دقیق از ساختار اقتصاد ایران و جهان نموده و با بررسی چشم انداز آتی اقتصاد جهانی و تبیین دقیق جایگاه ایران در اقتصاد جهانی اقدام به اتخاذ راهبرد اقتصادی و سپس اقدام به اتخاذ تصمیمات دقیق و هدفمند به منظور هدایت فعالین اقتصادی در راستای حداکثرسازی منافع شخصی افراد و منافع اجتماعی می‌نمودند قطعا شاهد تقویت توان اقتصادی کشور بوده و در چنین شرایطی دلال‌های ارزی توان تأثیرگذاری بر تلاطمات بازار ارز نداشتند.

وی افزود: به بیان دیگر انتظار می‌رود حاکمیت و دولت با اشراف بر قانونمندی‌های علمی راهکار‌های لینک بین منافع شخصی افراد و منافع اجتماعی را تشخیص داده و قوانین، مقررات و سیاست‌ها را طوری تنظیم نمایند که موجب حداکثرسازی همزمان منافع شخصی افراد و منافع اجتماعی شود.

شاه‌آبادی در پاسخ به این پرسش مبنی بر تأثیرگذاری حذف دلار از مبادلات کشور در اقتصاد ایران، گفت: اگر بتوانیم با حذف دلار از مبادلات، تحریم‌هایی که مبادلات بانکی اقتصاد ایران را کاهش داده رفع کنیم، مؤثر خواهد بود؛ البته تحقق این هدف همکاری شرکای تجاری کشور را می‌طلبد که این امر در گرو تلاش مستمر و مضاعف دیپلماسی فعال سیاسی و اقتصادی است.

استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا درباره جایگزینی یورو گفت: از آنجا که اتحادیه اروپا به دنبال حداکثرسازی منافع خودشان است و تجربه نشان داده است میزان همکاری با ایران و امریکا را براساس تحلیل هزینه و فایده انجام می‌دهند و در موضوع تحریم‌ها در بسیاری مواقع با امریکا در یک مسیر حرکت کرده‌اند؛ لذا در خصوص جایگزینی یورو با دلار باید با احتیاط و بررسی تمام جوانب آن  مورد توجه قرار گیرد.

وی در خصوص جایگزینی ریال قطر بجای دلار در مبادلات بانکی در سطح بین الملل هم بیان کرد: از آنجا که قطر کشوری است متکی به ثروت نفت و سهم قابل توجهی در اقتصاد جهانی و مبادلات جهانی ندارد، ریال قطر بنظر نمی‌رسد جایگزین مناسبی باشد و همچنین خاطرنشان می‌گردد قطر شریک اصلی تجاری ایران نیست.

کاهش نرخ سود بانکی در شهریور ماه سال گذشته عامل تلاطمات ارزی بود
شاه آبادی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از عواملی که در تلاطمات ارزی می‌تواند مؤثر باشد، سیاست کاهش نرخ سود بانکی در شهریورماه سال گذشته است که این امر موجب کاهش تمایل سپرده‌گذاری از یک سو افزایش صف تقاضای اعتبار بانکی از سوی دیگر شد و همچنین باعث حرکت بخشی از نقدینگی بدون پشتوانه و سرگردان از بازار بانکی به سایر بازار دارایی ازجمله بازار ارز و طلا شد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که بر اساس وجود زیرساخت‌های کنونی آیا می‌توانیم پیروزمندانه از سیاست صادرات غیرنفتی خارج شویم یا خیر؟ گفت: وقتی به ترکیب صادرات غیر نفتی ایران نگاه کنیم، مشاهده خواهیم کرد که بخش عمده آن صادرات محصولات پتروشیمی است که به طور غیرمستقیم تابع ثروت نفت است؛ همچنین هنگامی که به ماهیت و ترکیب صادرات غیرنفتی بنگریم موضوع کشش‌پذیری عرضه و تقاضای صادرات نسبت به نرخ ارز و سایر تعیین‌کننده‌های صادرات غیرنفتی خواهیم رسید که نقش تعیین‌کننده در موفقیت و عدم موفقیت توسعه صادرات غیرنفتی و رهایی از صادرات نفت و گاز و افزایش وابستگی متقابل به اقتصاد جهانی دارد.

وی تأکید کرد: باید توجه کرد که هر زمانی که از یک طرف دچار محدودیت ارزی بوده و از طرف دیگر سیاست ارزی ثابت نگه داشتن نرخ ارز در سطح پایین‌تر از نرخ ارز تعادلی است، قطعا شاهد شکل‌گیری بازار غیر رسمی خواهیم بود.

شاه آبادی خاطر نشان کرد: با توجه به وضعیت متغیر‌های کلان اقتصادی و عدم تناسب نقدینگی با تولید کشور برگشتن قیمت دلار به ١٠٠٠ تومان به هیچ وجه امکان‌پذیر نیست؛ مگر در صورتی که به تناسب تمام نقدینگی‌های بدون پشتوانه بتوان تولید کشور را افزایش داد که بدلیل شکاف بسیار زیاد نقدینگی با تولید و ادامه روند فعلی قطعا در یکی دو دهه اخیر این امر قابل تحقق نیست.

 راهبرد اقتصاد دانش بنیان، راه برون رفت کشور از بحران اقتصادی است
استاد تمام اقتصاد دانشگاه بوعلی سینا افزود: مهم نیست که نرخ ارز چقدر باشد؛ بلکه مردم بجای حساسیت بر نرخ ارز از دولت باید درخواست حفظ قدرت خریدشان را کنند. قطعا در این وضعیت هم اجازه داده اند دولت با استفاده از ابزار‌های اقتصادی اقدام به اصلاح ساختار کند و هم دولت را موظف به حفظ قدرت خرید اقشار جامعه می‌کند که در این صورت امنیت اقتصادی جامعه مهیا خواهد شد.

وی در خصوص طرح حذف صفر و تغییر ریال به تومان بیان داشت: از نظر واقعی حذف صفر روی متغیر‌های کلان اقتصادی هیچ اثری ندارد؛ اما بار روانی آن مهم است و در ضمن ممکن است بعد از حذف صفر و عادت افراد جامعه به گرد کردن قیمت‌ها به سمت بالا موجب فشار بر اقشار ضعیف جامعه گردد.

شاه آبادی در پایان راه حل برون رفت کشور از این وضعیت اقتصادی و بهبود شرایط اقتصادی کشور را رسیدن دولت به یک جمع‌بندی و استفاده از توان تمام اساتید اقتصادی کشور بیان کرد و گفت: راهبردی که اقتصاد کشور باید داشته باشد، راهبرد اقتصاد دانش بنیان است و اتکا به تولید داخلی زمانی اتفاق می‌افتد که این راهبرد تحقق پیدا کند، چون خروجی این راهبرد تولید کالا‌هایی با کیفیت بالاتر و تنوع بیشتر یا با قیمت تمام شده پایین‌تر و یا هر ترکیب دو ویژگی فوق الذکر است که می‌تواند به رقابت پذیری کشور کمک کند.