آیت‌الله هادوی تهرانی:
به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، جلسه نهم از سلسله نشست‌های «هم‌اندیشی فقه حکومتی» با حضور آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی از اساتید درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با همکاری «دفتر حمایت از جامعه نخبگانی» در سالن جلسات مرکز خدمات حوزه علمیه قم و در جمع اعضای «هم‌اندیشی فقه حکومتی» برگزار شد.
* مطالعه دین به شیوه نظام‌مند یکی از دستاورد‌های مهم حوزه علمیه است
آیت‌الله هادوی تهرانی یکی از دستاورد‌های مهم سده اخیر حوزه علمیه را، مطالعه دین به شیوه نظام‌مند و سیستمی برشمرد و بیان داشت: مطالعه نظام‌مند دین چیزی است که جای آن به صورت جدی خالی بوده است. گرچه تلاش‌ها و زحمات فراوانی کشیده شده، اما هنوز این ایده به صورت جریان عمومی شکل نگرفته است. پیشگامان این بحث مثل مرحوم شهید صدر (ره) در حوزه علمیه نجف طرح این بحث را آغاز کردند، اما آن چنان که باید مورد استقبال واقع نشد.
وی افزود: اما شاگردان مرحوم صدر (ره) این ایده را به قم آوردند و البته در قم هم بعضی از شاگردان ایشان به دلایل گوناگون ادامه ایده استادشان را ناممکن می‌دانستند. بنده معتقدم ایده‌ای را که مرحوم شهید صدر (ره) مطرح کردند، قبل از ایشان نیز به اشکال مختلفی در تاریخ فقاهت سابقه داشته است، حتی نگاه نظام‌مند و سیستمی در کلمات مرحوم سیدمرتضی (ره) دیده می‌شود و البته هر چند که ادامه مسیر ایده ایشان با مشکل «بن‌بست» مواجه است، اما به هر حال بسیار راهگشا بوده‌اند.
این استاد خارج حوزه درباره برخی ایرادات وارده به نظریه مرحوم شهید صدر (ره)، ۲ نمونه را از استادشان آیت‌الله سیدکاظم حائری مطرح کرد و گفت: مرحوم صدر (ره) معتقد بودند که ما روبنا‌ها را در اختیار داریم، و از تجمیع روبنا‌ها می‌خواهیم به زیربنا دست پیدا کنیم. در تجمیع روبنا، ما احکام را هم از طریق امارات و هم از طریق اصول عملیه کشف می‌کنیم. امارات لوازمشان حجت است، اما اصول عملیه که لوازمشان حجت نیست و ما وقتی کشف زیربنا می‌کنیم در واقع داریم به لوازم احکام اخذ می‌کنیم.
* معرفی نظریه «اندیشه مدون» / اصول فقه موجود بسیار کارآمد است
وی ادامه داد: همچنین وقتی که امارات را تجمیع می‌کنیم، در واقع از تجمیع آن‌ها لازمه را اخذ می‌کنیم، نه اینکه لازمه تک تک آن‌ها را لحاظ کرده باشیم و این در حالی که لازمه هیچ یک از این امارات به تنهایی حجت نیست.
آیت‌الله هادوی تهرانی با معرفی نظریه «اندیشه مدون» ابراز داشت: مرحوم شهید صدر (ره) روش استنباط زیربنا را محدود به کشف از طریق روبنا کرده و با آن مشکلات مواجه شده است و ما راه‌های مستقیم و غیر مستقیم متعددی را در نظریه «اندیشه مدون» برای کشف در روش‌شناسی آورده‌ایم.
وی درباره فرآیند فقهی اصلاح و بازنگری، در پاسخ به این سؤال که آیا از قواعدی غیر از قواعد موجود علم اصول نیز بهره می‌برید؟، افزود: اصول فقه موجود بسیار کارآمد است، ولی درباره استنباط نظام (نه مکتب)، به این اصول فقه نمی‌توانیم اکتفا کنیم و ناچاریم که از مباحث دیگری هم استفاده کنیم. وقتی فهرست فقه با دایره مکاتب و نظام‌ها توسعه می‌یابد به تبع آن، باید در اصول فقه هم بخش مربوط به «اصول استنباط نظام‌ها» مطرح شود.
این استاد حوزه علمیه درباره ایجاد انسجام و هماهنگی بین عناصر دینی اظهار داشت: ابتدا باید خصوصیت هر عنصر را بر اساس «جهانشمولی بودن» یا «موقعیتی بودن» آن بررسی کنیم. آنگاه بعد از احراز ثابت بودن، آن را در یکی از دسته‌بندی‌های «فلسفه، مکتب یا نظام» طبقه‌بندی خواهیم کرد. در این میان برخی تصور می‌کنند، از آن حیث که عناصر موقعیتی فقط مربوط به شرایط خاص است و آن شرایط هم امروز نیست، پس هیچ گونه نیازی به آن‌ها نداریم و باید کنار گذاشته شوند. در صورتی که معنای اینکه یک عنصری «موقعیتی» است، این نیست که اصلاً نباید به آن توجه کرد و به سادگی از کنار آن گذاشت.
* اصطلاح اخلاق در غرب، بر مبنای تفکر مسیحی شکل گرفته است
وی افزود: در حوزه جهان‌شمول (ثابتات)، بین امور تکوینی که از آن به قضایای «هست‌ها» تعبیر می‌شود و امور تشریعی (قضایای بایدها)، تفکیکی وجود دارد. در نظریه «اندیشه مدون اسلام»، مباحث اخلاقی در زمره گزاره‌های ناظر به «هست‌ها» طبقه‌بندی شده است؛ اما ما چرا اخلاق را در قضایای هست‌ها و در امور تکوینی فهرست می‌کنیم. در حالی که مشهور اخلاق را در بخش اعتباریات می‌دانند؟ اصطلاح اخلاق در غرب، بر مبنای تفکر مسیحی شکل گرفته است.
آیت‌الله هادوی تهرانی تصریح کرد: مسیحیت، دین را به ۲ بخش عقائد و اخلاق تقسیم می‌کند و چیزی اساساً به معنای فقه یا احکام ندارد. البته آن چیزی را که آن‌ها به عنوان «اخلاق» تصویر می‌کنند، شامل چیز‌هایی که ما آن را احکام می‌نامیم، هم می‌شود.
وی گفت: مثلاً کلیسای کاتولیک سقط جنین را عمل غیر اخلاقی می‌داند و منظورشان این است که سقط جنین شرعاً حرام است، منتها آن‌ها با ادبیات فقهی نمی‌گویند و با ادبیات اخلاقی این حکم را بیان می‌کنند. این اصطلاح از اخلاق در مسیحیت که شامل فقه و اعتبارات هم می‌شود، متأسفانه برای آن‌هایی که با ریشه اصطلاحات غربی آشنا نیستند، خلط بحث به وجود می‌آورد.
* تعریف اخلاق از منظر علمای اسلام
این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم بیان داشت: با مراجعه به آثار اخلاق اسلامی مثل جامع السعادات، معراج السعاده، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق در می‌یابیم که علما در تعریف اخلاق می‌گویند، بشر یک خلق و خویی دارد و خلق و خوی بشر، امر واقعی تکوینی است؛ یک دسته فضائل و یک دسته رذائل است.
وی ادامه داد: مثلاً جود شما را به کمال می‌رساند و بخل انسان را پایین می‌کشد، این‌ها صفات واقعی است. کتب اخلاقی از این بحث می‌کند که اگر شما جود ندارید، چگونه باید این صفت را در خود بیابید و یا صفت بخل را چگونه از خود دور کنید. اخلاق از منظر اسلامی (نه مسیحیت)، اختصاص به خلق و خوی بشری دارد و این یک امر تکوینی است.
آیت‌الله هادوی تهرانی خاطرنشان کرد: اخلاق در واقع راه‌های تکوینی برای تغییر این خلق و خوی را بیان می‌کند. از نگاه ما این باید و نباید‌ها از حیث اعتبارات نیست، بلکه بیان چگونه رسیدن به امور تکوینی است.
* مراحل مختلف نظریه «اندیشه مدون»
وی در ادامه به تشریح نظریه «اندیشه مدون» پرداخت و افزود: این نظریه راهنمای دین‌شناسی در ساحتهای مختلف زندگی بشر است. حاکمیت و دولت میتواند متناسب با نظریه «اندیشه مدون»، به وسیله جمعی کارشناسی مثلاً متشکل از «فق‌های اقتصاددان» و «اقتصاددانان آشنای به فقاهت» سازوکار‌های اقتصادی جامعه را طراحی کند. سپس بر اساس آن سیاستگذاری کرده و آنگاه برنامه‌ریزی کند.
این استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: استخراج و کشف عناصر دینی، تفکیک عناصر جهان‌شمول از موقعیتی، دستیابی به عناصر جهان‌شمول در ورای عناصر موقعیتی، طبقه‌بندی عناصر جهان‌شمول، هماهنگ‌سازی و سپس بعد از تکمیل بخش جهان شمول، طراحی سازوکار بر اساس عناصر جهان شمول، مراحل مختلف این نظریه است.
وی گفت: سال‌های پیش حضرت آقا نظریه اندیشه مدون را مطالعه کرده‌اند و البته اظهار لطف هم داشتند و شاید بتوان گفت، اصطلاح «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» ملهم از این نظریه بوده است. زیرا اساس این نظریه آن است که اسلام به صورت جهانشمولی نگاهی دارد که شما باید آن را در موقعیت ایران امروزی مورد مطالعه قرار بدهید.
ارسال نظرات