در منطقه باستانی «تُل گِسر» چه می‌گذرد؟ / تعلل میراث فرهنگی برای ثبت یک روستای ۱۰۰ ساله

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، هانا چراغی؛ * «تُل گِسر» روستایی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال است که در حومه غربی شهرستان رامهرمز واقع شده و شغل اصلی ساکنان این روستا، کشاورزی و دامپروری است و سال‌هاست که از این طریق روزگار خود را سپری می‌کنند.

در دهه ۵۰ (قبل از انقلاب اسلامی) باستان شناسان متوجه ‌شدند که روستا در میان تپه‌های باستانی و تاریخی مربوط به پیش از میلاد مسیح واقع شده است و به همین منظور تصمیم گرفته می شود که بخشی از این تپه‌های باستانی مورد کاوش قرار گیرد؛ این کاوش در سال ۱۹۴۷ از سوی موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو و توسط باستان شناسی آمریکایی صورت می‌گیرد و طی آن بیش از ۳۰ لایه باستانی تا خاک بکر شناسایی شد که این لایه‌ها به نوعی روند تطور فرهنگی و مادی ساکنان رامهرمز را به اثبات رساند.

از سال ۱۹۴۷ تا زمان انقلاب، با اینکه تحقیقات و اکتشافات زیادی در این تپه‌ها صورت گرفت، اما هیچ اطلاع رسمی در مورد آثار تاریخی که از تل گسر خارج شد، به گوش مردم نرسید؛ تا اینکه بعد از انقلاب، باستان شناسان ایرانی بررسی و تحقیق روی این تپه‌ها را از سر می‌گیرند و متوجه اهمیت منطقه شده و حتی لقب هزاره‌ی چهارم خوزستان را به آن می‌دهند!

 

این موضوع بهانه ای شد تا اکنون اهالی تل گسر از هیچ امکانات رفاهی و تفریحی و آموزشی و فرهنگی و بهداشتی و... برخوردار نباشند. این روستا در فاصله حدودا ۲۵ کیلومتری از شهر رامهرمز قرار دارد و اهالی برای تأمین نیاز‌های اولیه خود، باید این مسافت را طی کنند. البته این مسیر پر خطر بوده و به کرات، تصادفاتی در آن صورت گرفته که منجر به مرگ اهالی شده است. این در حالی است که به گفته اهالی وظیفه حفاظت، حراست، تامین امنیت منطقه و ساکنان آن و کاوش روی تپه، بر عهده اداره میراث فرهنگی است.

یکی از فعالان دانشجویی استان خوزستان در این باره می گوید: اداره میراث فرهنگی هرگونه ساخت و ساز مسکونی، تجاری، تفریحی و هر چیز دیگری را در این روستا ممنوع کرده و عملا مانع پیشرفت روستا شده است و حتی به این خاطر، از اجرای طرح هادی توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی هم خودداری شده است.

 

ناگفته نماند که تشکل‌های دانشجویی و مطالبه‌گران استان خوزستان به این موضوع هم ورود کردندو  حتی پیگیری هایی از فرمانداری، دادستانی و... به عمل آوردند؛ اما متاسفانه هیچ یک از مسئولان استانی حاضر نشدند پاسخی صریح به این مطالبه ارائه دهند. با این حال، پیام امین‌نیا، مسئول بسیج دانشجویی مجتمع آموزش عالی سلامت رامهرمز دانشگاه علوم پزشکی اهواز که مدت‌هاست پیگیر این جریان است، به خبرنگار ما می‌گوید: تا زمان احقاق حق ساکنان تل گسر دست از مطالبه‌گری بر نمی داریم. متاسفانه مسئولان اداره میراث فرهنگی از ارائه پاسخی صریح به مردم و مطالبه‌گران استانی سر باز می‌زنند. اهالی این روستا از کمترین امکانات برخوردارند و لازم است هر چه سریعتر به وضعیت آنان رسیدگی شود و میراث فرهنگی، وضعیت آنان را مشخص کند.

تعلل اداره میراث فرهنگی در به ثبت رساندن این منطقه باعث شده، تل گسر به جولانگاهی برای قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز تبدیل شود. البته تل گسر، تنها روستای خوزستان نیست که به این سرنوشت دچار شده؛ به گفته اهالی این منطقه باستانی، بسیاری از این حفاران بدون هیچ ترسی حتی در طول روز نیز اقدام به شناسایی و اکتشاف آثار تاریخی متعلق به تمدن‌های ایلامیان و پیش از تاریخ ، در تل گسر می‌کنند.

 

 

ناگفته نماند که تپه گسر در ادبیات باستان ‎شناسی به «تل قضیر» نامیده شده که نام صحیح آن «تل‎گسر» است. این تپه در سال ۱۳۹۵ توسط مشاور اداره ‎کل میراث فرهنگی استان تعیین عرصه و حریم شد. اما این تعیین عرصه و حریم، تاثیری در تعیین تکلیف وضعیت این منطقه نداشت و ساکنان همچنان خواستار رسیدگی به این وضعیت هستند. مطالبه اهالی این منطقه تعیین تکلیف وضعیت آنان از سوی اداره میراث فرهنگی است.

طبق قانون، حقی به نام «حق مکتبسه» و یا «اصل احترام به حقوق مکتسبه» وجود دارد. بر اساس این قانون امتیازی به اراده و اختیار صاحب حق، تملک شده و باید در مقابل تغییر قوانین به عنوان حق مکتسب مورد حمایت قرار گیرد. بر این اساس، با توجه به اینکه اهالی این روستا بیش از ۱۰۰ سال است که در این منطقه سکونت دارند، حق مکتسبه نسبت به این منطقه دارند، چرا که پیش از اینکه میراث فرهنگی، این منطقه را ثبت ملی کند، در آن سکونت داشتند. بر همین مبنا، ساکنان این منطقه می‌توانند از دیوان عدالت اداری خواستار رسیدگی به این موضوع شوند.

به گفته اهالی این منطقه، اداره میراث فرهنگی با اینکه از این حق ساکنان روستای تل گسر مطلع است، اما حاضر نیست این حق را به آنان پرداخت کند و تعیین تکلیفی در این زمینه انجام دهد. تا جایی که برخی ساکنان معتقدند که میراث فرهنگی قصد دارد با اختصاص ندادن امکانات رفاهی به منطقه و تعیین تکلیف نکردن وضعیت آن، ساکنان را وادار به ترک روستا کند.

مطالبه‌گری ساکنان این روستا سال هاست ادامه دارد. حتی اعتراضاتی نیز از سوی آنان صورت گرفته، اما هیچگاه نتیجه‌ای قطعی نداشته است. یکی از اهالی روستای تل گسر درباره مشکلات این منطقه می‌گوید: از مسئولان درخواست حفظ امنیت این منطقه را داریم. بار‌ها در این منطقه شاهد تیراندازی از سوی حفاران غیر مجاز بوده‌ایم که برای حفاری و یافتن آثار تاریخی به این تپه‌ها مراجعه می‌کنند و اهالی برای جلوگیری از اینکار آن‌ها، اقدامات پیشگیرانه انجام می‌دهند. میراث فرهنگی اجازه توسعه روستا را نمی‌دهد و تکلیف ساکنان آن را مشخص نمی‌کند.

مجید سروش، کارشناس باستان شناسی خرداد ۹۸ درباره این منطقه گفته: در این منطقه گور‌هایی متعلق به کودکان وجود دارد که ممکن است در کنار آن‌ها اشیای فلزی باشد و حفاران غیر مجاز که به وسیله فلزیاب به دنبال اشیا تاریخی هستند با برخورد با این فلزات اقدام به حفاری می‌کنند. آثار بدست آمده از این تپه‌ها به دوره‌های پیش از تاریخ، ایلامیان و هخامنشیان و دوره‌های اسلامی بر می‌گردد. در حاشیه تل گسر، قلعه‌ها و گورستان‌هایی مشاهده می‌شود که سرشار از اطلاعات تاریخی و فرهنگی است که نشان دهنده استقرار بشر در چند هزارسال پیش در این منطقه است. در این منطقه اشیایی از جمله تندیس حیوان و الواح تاریخی که متعلق به اوایل دوره‌های تاریخی و قبل از اینکه خط اختراع بشود، کشف شده است.