گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، الهام عزیزی؛ با گذشت چند هفته از تنش مرزی فیمابین دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان در خط مرزی تووز-تاووش و سرد شدن فضای ملتهب هر دو کشور، مقامات دو حزب حاکم در ایروان و باکو در حال ترسیم یک نقشه راه برای ماههای پیش رو از طریق تقویت مناسبات خارجی خود هستند که سکوت معنا دار جمهوری اسلامی ایران در نوع خود قابل توجه است.
به دنبال استقلال دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سالهای نخستین دهه ۹۰ میلادی، تنش های سابق بین دو کشور، وجه بین المللی به خود گرفت و با ورود کشورهای خارجی به عرصه دیپلماتیک حل و فصل مناقشات بین باکو و ایروان، مساله برخورد منافع میان سه بازیگر اصلی حوزه قفقاز، یعنی ایران، ترکیه و روسیه مطرح شد که البته ردپاهای کمرنگ تری از عربستان سعودی، رژیم صهیونیستی و ایالات متحده امریکا نیز در وقایع آن دوران قابل مشاهده بود. سیر تعامل جریانهای مختلف سیاسی در بحران قره باغ که تاثیر مستقیمی هم بر شکل گیری ساختار سیاسی دو کشور نهاد، نهایتا موضع هر دو کشور ایران و ترکیه را در عرصه سیاست قفقاز تضعیف کرد و به پررنگ شدن نقش روسیه انجامید.
در طی هفته های گذشته، انتشار خبر برگزاری رزمایش مشترک بین نیروهای ارمنستان و روسیه و همچنین فیمابین نیروهای جمهوری آذربایجان و ترکیه، واکنش های ضد و نقیضی در فضای رسانه ای ایران به دنبال داشت که در این نوشتار، تلاش بر ارایه یک تحلیل جامع با تکیه بر وضعیت سیاسی هر دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان است.
اگرچه ملی گرایان آذربایجانی همواره روسیه را به عنوان حامی مطلق العنان ارمنستان قلمداد کرده و مسکو را در جایگاه دشمن به شمار آورده اند؛ لکن مقامات مسکو در طی سالهای اخیر نشان داده اند که نسبت به توسعه روابط خود با باکو بی میل نیستند. باید اذعان نمود که جمهوری آذربایجان علاوه بر جمعیت و مبادلات تجاری بیشتر نسبت به همسایه غربی خود، از ظرفیت های بسیاری از جمله تاثیرگذاری و تاثیرپذیری با مسلمانان روسیه برخوردار است و این کشور در دوران پس از استقلال نیز همچنان از نظر اقتصادی به مسکو وابسته است لذا می توان اظهارات «ایاز مطلب اف» رئیس جمهور پیشین آذربایجان مبنی بر اینکه راه حل مناقشه قره باغ در بهبود روابط با روسیه است را تا حدود صحیح دانست اما باید اعتراف نمود، همچنان غبار ترس از روسیه بر بدنه جامعه جمهوری آذربایجان باقیست.
انتشار خبر برگزاری رزمایش مشترک بین نیروهای ارمنستان و روسیه در فضای سیاسی جمهوری آذربایجان، بار دیگر این ترس را در میان توده های مردم گستراند اما پس از گذشت چند روز، مشخص شد که روس ها تمایلی به برگزاری این رزمایش نداشته و در واقع خبر مزکور یک «بلوف رسانه ای» بوده است اما آنچه که رسانه ها را در بهت و حیرت فرو برد انتشار تصاویر واقعی از برگزاری رزمایش نظامی مشترک بین نیروهای جمهوری آذربایجان و ترکیه در جمهوری خودمختار نخجوان بود چرا که سیگنال مثبت مسکو به باکو، با پاسخ دلسرد کننده ای مواجه شد.
به طور کلی، سیاست خارجی جمهوری آذربایجان در سه دهه گذشته مبتنی بر حفظ روابط کجدار و مریز با تمامی همسایگان بوده است چرا که مقامات باکو به خوبی می دانند که تثبیت جایگاه کشورشان تنها با حفظ موازنه میان قدرت های خارجی اعم از روسیه، امریکا، ترکیه، ایران و رژیم صهیونیستی امکانپذیر بوده و سنگین تر شدن کفه قدرت به نفع هر یک از بازیگران سیاسی، می تواند واکنش تندی از سوی دیگران را به دنبال داشته باشد. برگزاری رزمایش مشترک با ترکیه را با اندکی اغماض می توان در راستای سنگین شدن کفه قدرت به نفع آنکارا قلمداد کرد؛ البته نباید دور از نظر داشت که علی اف در هفته های اخیر در مقام رویارویی با آن دسته از احزاب مخالف داخلی ایستاده است که غالبا تحت حمایت و یا متمایل به ترکیه هستند فلذا گمان می رود این رزمایش برای اطمینان دادن به آنکارا انجام شده است تا احتمالا ترکیه دست به حمایت از احزاب مخالف آذربایجانی نزند.
نباید دور از نظر داشت که مناقشه قره باغ هر چند به عنوان مهمترین نقطه اختلاف بین دو جمهوری ارمنستان و آذربایجان به شمار می رود اما در مقایسه با مناطق مهمتری چون سوریه، عراق و لیبی که از کانون های برخورد منافع روسیه، ترکیه و ایران به شمار می روند از اهمیت چندانی برخوردار نیست؛ لذا نمی توان این یارکشی ها را چندان جدی انگاشت اما با این حال، گمان می رود که به زودی در باکو شاهد جهت گیری هایی به نفع روسیه خواهیم بود.
الهام عزیزی - کارشناسی الهیات دانشگاه تهران
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.