رکود صنایع با کاهش ساخت مسکن

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، درشرایطی که ظرفیت ساخت یک میلیون واحد مســکونی به سهولت در کشور وجود دارد، از ایــن ظرفیت بالقوه برای رونق صنایع و اقتصاد کشور استفاده نمی‌شود. اهمیت بخش مســکن در زندگی و معیشت مردم بر هیچ کس پوشیده نیست، اما قیمت این کالای بسیار ضروری براســاس آمارهــای بانک مرکــزی، در دولت دوازدهم، از هر متر مربع ۴,۵ میلیون تومان در خرداد ۹۶ (به طور متوسط به ۲۴,۲ میلیون تومان در شهریور ۹۹ در شــهر تهران) رســید، یعنی در کمتر از چهار سال، ۵,۳ برابر شد. از متوســط قیمت خانه در تهران بیش از طرف دیگر؛ اوضاع برای اجاره نشینان هم به همین شکل بود؛ براساس آمار‌های مرکز آمار، متوسط افزایش اجاره بها برای خانوار‌هایی که تمدید قرارداد داشتند، در بهار ۹۷ حدود ۲۰ درصد بود که تا تابستان ۹۹ این رقم به ۴۱,۲ درصــد افزایش یافت! یعنی افزایش اجاره بها در این بازه زمانی، بیش از دو برابر شد. ۳,۵ سال اخیر و افزایش چشمگیر قیمت مسکن در رشد ناگهانی اجاره بها در ۲,۵ سال گذشته، در شرایطی که گرانی‌ها و تورم‌های پی درپی در این مدت معیشــت مردم را تحت الشعاع قرار داده بود، فشار‌های اقتصادی به معیشت مردم را بیشتر کرد؛ بنابراین، این سؤال در حال حاضر اهمیت بســیار زیادی دارد که چرا بازار مسکن به چنین روز‌هایی افتاده است؟ پاسخ به این سؤال که چیزی جز «کاهش محسوس ساخت و سازها» و «کمبود عرضه مسکن» در بازار نمی‌باشد، بار‌ها و بار‌ها توسط کارشناسان و رسانه‌های دلسوز داده شده، اما علی رغم این تلاش ها، اتفاق خاصی در حوزه ساخت و ساز مسکن نیفتاد. این در حالی است که ساخت مسکن علاوه بر مباحث معیشتی، به رونق بسیاری از صنایع منجر می‌شود.

 

در این زمینه، افشــین پروین پور، کارشناس مسکن اظهار داشت: مسئله‌ای که حوزه مسکن را از ســایر بخش‌های پیشران متمایز می‌کنــد، وجود تمامی حلقه هــای و کالا‌های مورد نیاز ساخت در داخل است. در حقیقت به منظور ساخت یک واحد مسکونی تمامی نیاز شما نظیر، شن و ماسه، سیمان، فولاد، مصالح ساختمانی و ... در داخل وجود دارد. وی با بیان این نکته که تامین مواد اولیه سایر صنایع در شرایط فعلی نیازمند واردات است، گفت: شرایط فعلی کشور و تحریم‌های ظالمانه منجر به توقف صنایع پیشران می‌شود و تنها بخش مسکن است که می‌تواند در شرایط تحریمــی نیز به پیش بــرود. در دولت‌های نهم و دهم، زمانی که تحریم‌های هوشمند علیه کشورمان فعال شد، شــاهد رونق اقتصاد با پروژه عظیم مسکن مهر بودیم و به اذعان مقامات آمریکایی، مسکن مهر جلوی شکست کمر اقتصاد ایران را گرفت. دفتر اسکان بشر گفتنی اســت، خرداد ماه سال ۹۸ در ســازمان ملل ساخت مسکن مهر را جزو تجربه‌های منحصربه فــرد و قابل انتقال به مجامع بین المللی اعلام کرد. در همان زمان، مازیار حســینی، معاون وقت وزیر راه و شهرســازی گفت: «دفتر اســکان بشر در سازمان ملل، ســاخت مسکن مهر را جزو تجربه‌های منحصر به فرد و قابل انتقال به مجامع بین المللی اعلام کرده است.»

 

در این باره، چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اســلامی هم اعلام کرد، بخش مسکن به عنوان یک پیشــران اقتصادی توانمندی فعال سازی نزدیک به رشــته صنعت را به صورت مستقیم و غیرمستقیم ۱۵۰ دارا خواهد بود. یعنی ساخت یک واحد مسکونی، نیازمند تامین مواد اولیه از معادن شن و ماسه، کارخانه‌های تولید فولاد و... می‌باشد. تشکیل یک زندگی در واحد مســکونی، صنایــع دیگری نظیر فرش بافــی، نجاری و ... را فعال خواهد کرد. در واقع، برای ساخت یک واحد مسکونی به رشته صنایع و خدمات بی شماری رجوع می‌شود و بازار آن‌ها را می‌سازد. همین امر زمینه رونق این بخش‌های اقتصادی را فراهم می‌کند. در همین زمینه، حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان آهن، فولاد و فلزات استان تهران، بیان کرد: بنده به نمایندگی از سایر همکاران فعال در صنف فروشــندگان آهن و فولاد خیلی محکم اعلام می‌کنم، توانایی تامین صد درصد آهن و فولاد به منظور ساخت یک میلیون واحد مســکونی بدون تزریق هیچ سرمایه در گردشــی در داخل کشــور وجود دارد، زیرا پتانسیل تولید آهن در کشور ۶۰ درصد بیش از نیاز به مصرف در شرایط کنونی است. وی افزود: بازار آهن و فولاد به دلیل شــدت گرفتن تولید مسکن تحت عنوان پروژه عظیم مسکن مهر، رونق مناسبی گرفت، اما پس از آن شاهد رکود بخش مسکن و بــه تبع آن رکود بازار آهن و فولاد بودیم. در طول هفت سال گذشته متاسفانه آمار مرتبط با فروش آهن آلات هیچ رشــدی موثری را تجربه نکرده است و از مقادیر فروش آهن در حال حاضر، بخش اندکی به حوزه مسکن تعلق دارد. تولید آهن و فولاد کشور در حداقلی‌ترین حالت، ۱۰ میلیون تن بیشتر از میزان مصرف کنونی است و تولید انبوه مسکن علاوه بر پاسخگویی به نیاز جامعه، می‌تواند زمینه رونق صنایع پایین دستی را فراهم کند.

 

همان طور که اشــاره شــد، به همان اندازه که رونق ساخت و ساز مسکن می‌تواند برای پویایی اقتصاد کشور مفید واقع شــود، رکود صنعت ساخت و ساز نیز زمینه رکود و از هم گسیختگی صنایع وابسته به حوزه مسکن را فراهم می‌کند. مسئله‌ای که به واسطه رکود هفت سال اخیر ساخت واحد‌های مسکونی پس از پروژه مسکن مهر به وضوح قابل تشخیص بود. بر همین اســاس، مرتضی قدیــری، رئیس اتحادیه ســازندگان و فروشندگان مصنوعات سیمانی با اشاره به رکود صنعت ساختمان در دولت یازدهم و دوازدهم، گفت: رکود ساخت و ساز در حوزه مسکن زمینه کوچک شدن بازار صنایعی نظیر مصنوعات سیمانی و لوازم فلزی را پدید آورد و همین امر منجر به رکود در این بخش‌ها و بروز فشار اقتصادی گسترده به اصناف مرتبط با بخش مسکن شد. وی ادامه داد: نزدیک به ۱۵ درصد از فعالان باسابقه صنعت فروشندگان مصنوعات سیمانی و لوازم فلزی، در شــرایط رکودی ایجاد شده ناشی از توقف ساخت و ساز مسکن دوام نیاوردند و با تغییر شغل از این حرفۀ صنعتی خارج شدند. حوزه مسکن زمینه رونق گرفتن بازار و به تبع آن افزایش تقاضا برای سایر صنایع نظیر صنعت مصنوعات سیمانی و لوازم فلزی را مهیا خواهد کرد.

 

موارد بالا صرفا نمونه‌هایی از خســارت‌های ناشی از بی توجهی به ساخت مسکن در دولت حسن روحانی بود، اما این طرز تفکر ریشه در نگاه عباس آخوندی، وزیر سابق متصدی بخش راه و شهرسازی داشت که از سال ۹۲ ت ا ۹۷ مسکن بود. او صراحتا می‌گفت مسکن مهر مزخرف است و حتی در مراسم تودیع خود گفت افتخار می‌کنم حتی یک واحد هم از این مسکن‌ها را افتتاح نکردم؛ و تا زمانی که نامه استعفایش آخوندی از ســال ۹۲ را منتشــر کرد، در توصیف طرح ملی مســکن مهر از واژه‌هایی مانند «ســیب گندیده»، «طرح فاجعه آمیز»، «مزخرف»، «طرح خانه برانداز»، «قفس‌های انسانی» و «طرح پوپولیســتی» استفاده کرد، اما توجه نداشت که ثمره دیدگاه او، چیزی جز کاهش ساخت و ساز مسکن، افزایش پنج برابری قیمت خانه، رکود بسیاری از صنایع، کاهش سطح اشتغال و... نخواهد بود. در ایــن زمینــه، آرش الله وردی، عضــو مجمــع تولیدکنندگان شــن، ماسه و مصالح ساختمانی ایران با بیان این نکته که مسئولان وزارت راه و شهرسازی سابق با تعطیل کردن تولید انبوه مسکن، حکم بیکاری هزاران شــاغل در واحد‌های تولید مصالح ساختمانی را امضاء کردند، گفت: «شــخصی که افتخــار می‌کند حتی یک واحد مســکونی را در ایران افتتاح نکــرده، آیا می‌تواند پاســخ فعال بخش خصوصی و هزاران کارگر بیکار شده را بدهد؟ نزدیک به ۴۰ درصد واحد‌های تولیدی مصالح ساختمانی مستقر در شهرستان‌ها تعطیل شده اند و مابقی نیز در حداقلی‌ترین ظرفیت تولید روزانه کار می‌کنند.»

 

یک نکته مهم در حوزه مسکن اینکه نتیجه طبیعی عدم توجه به تولید انبوه مســکن، کمبود آن در بازار و سپس جولان دلالان در حوزه‌های مختلف زیرمجموعه مســکن از جمله وام مسکن است. بر همین اساس این روز‌ها که قیمت خانه به دلیل کم ســاختی مدام در حال افزایش اســت معاملات اوراق گواهی حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن نیز تحت تأثیر همین فضا به محلی برای جولان دلالان تبدیل شده است. خبرگزاری تسنیم در همین رابطه نوشت: میانگین قیمت تعداد زیادی از نماد‌های معاملاتی اوراق تسهیلات مسکن در بازار سرمایه صادره از بانک عامل بخش مسکن ۹۵ هزار تومان قرار دارد تا «تسه» این روز‌ها در بازه ۹۱ و در مقابــل حتی در یکــی از نماد‌های معاملاتی اوراق تسهیلات مسکن صادره از بانک ملی «تملی» قیمت هر برگه به ۱۰۰ هزار تومان نیز رسیده است. سفته بازان در حالی چند ماهی است در سکوت متولیان بازار سرمایه با افزایش قیمت اوراق تسهیلات مسکن در تالار شیشه‌ای به جولان خود ادامه می‌دهند که محدودیت‌های خرید و فروش اوراق تســه و تملی که چندی پیش اعمال شد نیز در این زمینه کارساز نبوده است. با توجه به مشکلات وام مسکن (مشکلات مربوط به اخذ اوراق) در حال حاضر این دغدغه نیز به وجود آمده که برای رفع مشکل مسکن افراد کم درآمد چه می‌توان کرد. در این باره علی اکبر لبافی، کارشناس حوزه کار در گفتگو با خبرگزاری ایســنا، گفت: در شرایط حاضر بهترین راه برای حل مشــکل مســکن کارگران و حتی کارمندان، احیای تعاونی‌های مسکن کارگری و کارمندی اســت. طی سال‌های گذشته تعاونی‌ها نقش بسزایی در تامین مســکن بسیاری از اقشار و آحاد جامعه داشتند و در قالب ساخت مســکن در شهر‌های جدید به خانه دار شدن افراد کمک کردند.