نشر در عصر کرونا ۴|
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- شادی رضایی؛ اتفاقات بزرگ و ناگوار همواره با خسارت و آسیب همراه بوده اند و این نیاز هم همیشه وجود داشته که برای رفع این آسیب‌ها اقداماتی صورت گیرد. دوران پاندمی کرونا هم از این قاعده مستثنی نیست. شرایط قرنطینه و محدودیت‌ها شرایط اقتصادی و کسب و کار را با چالش‌های متعدد مواجه کرد و چیزی که انتظار می‌رود اقدامات و تدابیر دولت در این راستا است. حوزه نشر به واسطه آسیب پذیری بیشتر و محرومیت تقریبا همیشگی این نیاز را بیشتر حس کرد. چرا که این حوزه همواره با چالش‌ها و معضلات گوناگونی مثل کمبود یا گرانی کاغذ و امثالهم مواجه بوده است.
حالا با گذشت یکسال از خسارت‌ها و چالش‌های پاندمی کرونا در کنار وعده‌ها و سازوکار‌های پیشنهادی مختلف از سمت دولت، برنامه‌هایی مثل طرح‌های فصلی خانه کتاب و نمایشگاه مجازی جامه عمل به تن کرده و به مرحله اجرا رسیدند. اما آنچه اهمیت دارد این مورد است که چه میزان حمایت‌های وعده داده شد عملیاتی شدند و چنددرصد جامعه تحت پوشش از آن استفاده کردند؟
ایران و جهان
وزارت فرهنگ فرانسه روز هجدهم مارس اعلام کرد که ۲۲ میلیون یورو به چندین حوزه فرهنگی که بر اثر بحران شیوع ویروس کرونا ضربه مالی شدید دیده‌اند، اختصاص می‌دهد. این کمک مالی شامل ۱۰ میلیون یورو به بخش موسیقی به دلیل لغو کنسرت‌ها و برنامه‌های موسیقی، ۵ میلیون به تئاتر، ۵ میلیون به حوزه کتاب و ۲ میلیون به هنر‌های تجسمی است.
فرانک ریستر، وزیر فرهنگ فرانسه که خودش یکی از اولین مقام‌های رسمی این کشور بود که به کرونا مبتلا شد، تأکید کرد این کمک دولتی برای «مقابله با خطر از بین رفتن ساختار‌های فرهنگی، به ویژه ساختار‌های شکننده‌تر است». فرهنگ در فرانسه هم، مثل بسیاری حوزه‌های دیگر، از بحران کرونا آسیب دیده است. علاوه‌بر لغو بسیاری کنسرت‌ها و بسته شدن کتابفروشی‌ها، جشنواره‌های مهمی مثل جشنواره «کن» هم به تعویق افتاده است.
نمایشگاه کتاب پاریس نیز که قرار بود در ماه مارس برگزار شود، در همان روز‌های اول شیوع کرونا لغو شد. در بریتانیا و ایتالیا نیز نمایشگاه‌های کتاب سرنوشت مشابه پیدا کرده‌اند. همچنین در این شرایط، ناشران انتشار کتاب‌های جدید خود را به تعویق انداخته‌اند. این بحران از این نظر ضربه‌ای سخت به ناشران وارد کرده است، چون معمولاً در این موقعِ سال است که ناشران کتاب‌های پرفروش خود را به قصد فروش برای تعطیلات تابستان روانه بازار کتاب می‌کنند.
به این ترتیب، می‌توان گفت که چرخه نشر، از همان مرحله ابتدایی‌اش، متوقف شده است. بازار نشر فرانسه در سال‌های اخیر وضعیت متلاطمی را پشت سر گذاشته بود، با این حال، این بازار در سال ۲۰۱۹ توانسته بود به تراز مالی مثبت خوبی دست پیدا کند. اما بحران کرونا، چشم‌انداز بازار نشر در این کشور را کمی تار کرده است. به‌خصوص که حتی پیش از این بحران نیز، تراز مالی نشر در فرانسه در ماه ژانویه امسال نسبت به مدت مشابه در سال قبل، یک درصد افت داشت.
در حالی که شیوع کرونا کتابخانه‌های عمومی را نیز به تعطیلی کشانده، کتابخانه ملی فرانسه میلیون‌ها نسخه کتاب، پایان‌نامه، اسناد و کلکسیون‌های ارزشمند خود را به صورت رایگان روی اینترنت قرار داده است. همچنین دیگر کتابخانه‌ها نیز خدمات اینترنتی خود و همچنین به امانت دادن نسخه الکترونیکی کتاب را گسترش داده‌اند.
شیوع ویروس کرونا در همه جای جهان، مردم را به خانه‌های خود برده و خواندن کتاب در این شرایط، یکی از راه‌هایی است که سختی‌های عبور از این دوران را کمتر می‌کند. اما این دوره فقط فرصتی برای خواندن نیست؛ احتمالاً نویسندگان بسیاری نیز از این اپیدمی، فرصتی برای نوشتن و، مهم‌تر از آن، سوژه‌هایی برای نوشتن پیدا کرده‌اند.
گرچه کرونا اکنون در‌های کتابفروشی‌ها را بسته و بر بازار نشر سایه انداخته است، اما شاید در آینده، کتاب‌هایی که درباره این ویروس، پیامدهایش و همچنین شرایط زندگی در این دوران نوشته شود، بار دیگر رونق را به کتابفروشی‌ها بازگرداند.
ویروس کرونا و شیوع انواع جدیدی از این ویروس در بسیاری از کشور‌های اروپا و آمریکا موجب اعمال محدودیت‌های جدیدی از سوی دولت‌ها شده است و بسیاری از کشور‌ها هنوز قصدی برای برگزاری تجمع‌های فیزیکی ندارند. با وجود این طبق اعلام مسئولان نمایشگاه‌های کتاب در کشور‌های مختلف قرار است این نمایشگاه‌ها در تاریخ‌های اعلام شده برگزار شوند، ولی بسیاری از آن‌ها به صورت مجازی برگزار خواهند شد.
بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا اعلام کرد که نمایشگاه کتاب لندن در صورت برداشته شدن محدودیت‌های تردد اجتماعی به صورت فیزیکی در جولای برگزار خواهد شد، ولی هنوز دولت برای برگزاری فیزیکی این نمایشگاه تصمیمی ندارد. فعلاً طبق آخرین خبر‌های رسیده از سوی کشور‌های مختلف اکثر نمایشگاه‌های کتاب و فستیوال‌های ادبی همگی به صورت مجازی برگزار می‌شوند و بعضی از آن‌ها مثل نمایشگاه کتاب «بولونیا» به صورت تلفیقی برگزار خواهند شد. نمایشگاه بولونیا تاریخ ١۴ ژوئن را برای برگزاری نمایشگاه سه روزه خود اعلام کرده است.
نمایشگاه‌های کتاب برای برگزاری فیزیکی علاوه بر داشتن محدودیت‌های کرونایی مشکلاتی مثل هزینه‌های سفر و محدودیت‌های سفر‌های خارجی برای شرکت‌کنندگان و ناشران و نویسندگان خارجی را نیز دارند. چیزی که از موارد بالا و گزارشات مختلف کشور‌های دیگر به نظر می‌رسد این است که تدبیر اصلی اندیشیده شده و حمایت صورت گرفته دولتی در آن‌ها شامل عدم تعطیلی فروشگاه‌های کتاب در بعضی از آن‌ها و برگزاری نمایشگاه‌های کتاب مجازی و تلفیقی است.
از ایران چه خبر؟
در ایران هم مانند سایر کشور‌ها سیاست‌ها و تدابیری به این منظور اندیشیده شده است. محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۳۱ تیرماه بخشی از برنامه‌های حمایتی این معاونت در پی برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران را تشریح کرد.
او درباره برنامه‌های حمایتی از کتابفروشی‌ها گفت: این برنامه شامل بخش‌های مختلف نشر می‌شود. برای حمایت از کتابفروشی‌ها، طرح فصلی تابستانه کتاب در مردادماه و پاییزه کتاب - همزمان با هفته کتاب در آبان با افزایش ۵۰ درصدی اعتبارات اجرا خواهد شد. با هماهنگیهای به عمل آمده تلاش خواهد شد تا حداکثر سه هفته پس از برگزاری طرح‌های حمایتی، تسویه حساب با کتابفروشیهای مجری انجام شود.
علیرضا اسماعیلی مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی می‌گوید: برحسب وظایفی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برعهده دارد، بعد از گسترش بیماری کرونا، اقداماتی برای مخاطبان خود در حوزه نشر، کتابفروشی‌ها و ... انجام داد. از ابتدای سال پویش «با کتاب در خانه» را داشتیم و ۲۳ استان در آن شرکت کردند. این پویش بر اساس طرح معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد به برای حمایت از ناشران کتاب‌های الکترونیک و نرم‌افزار‌های (پلتفرم‌ها) کتاب الکترونیک بود.
او ادامه داد: پیگیر خدمات برای ارائه تسهیلات به مجموعه مخاطبان بودیم و در حال مذاکره با پست هستیم تا بخشی از هزینه‌های کتاب را با عنوان یارانه کتاب در اختیار مخاطبان قرار دهیم.
اسماعیلی در تابستان سال جاری هم درباره طرح‌های فصلی کتاب گفت: اعتبارات یارانه‌های کتاب فروشی‌ها را نسبت به دوره پیش ۵۰ درصد افزایش دادیم. طرح پاییزه قرار است امسال همزمان با هفته کتاب اجرا شود. پیش از این، اتفاق‌هایی می‌افتاد تا روند کند شود؛ قول می‌دهیم تسویه حسابمان با کتابفروشی‌ها در سه هفته انجام شود.
اسماعیلی با تاکید بر اینکه خرید از ناشران با جدیت ادامه خواهد داشت، افزود: کار جدی در سال ۹۹، بحث تفاهم‌نامه استانی با ادارات کل ارشاد است؛ در برنامه‌هایی مانند خرید و اهدای کتاب ۳۰ درصد افزایش یافته و به استان‌های محروم نیز کمک خواهد شد. در طرح دیگر، برای ناشرانی که در دوران کرونا نخستین آثار خود را منتشر کرده‌اند، با دستورالعمل در نظر گرفته شده، بسته به میزان تیراژ و ... حمایت می‌کنیم. این اقدامات در راستای قول‌هایی است که از سوی محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه داده شده است.
به گفته مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی، در این وزارتخانه برای حمایت از تاسیس کتابفروشی‌ها، وام‌هایی در نظر گرفته شده بود که براساس دستورالعمل، مدیران می‌توانند اقدام کنند.
رئیس مرکز روابط عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به مصوبه هیئت دولت درباره حمایت از کسب وکار‌های آسیب دیده از شیوع ویروس کرونا، از تخصیص این حمایت‌ها به اصحاب فرهنگ خبر داد. همایون امیرزاده رئیس مرکز روابط و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره جزئیات تخصیص بسته حمایتی دولت به اهالی نشر به دنبال شیوع ویروس کرونا اظهار داشت: «در این مصوبه دستگاه‌های اجرایی ملزم به اجرای چند بند حمایتی هستند. استمهال حق بیمه سهم کارفرما برای دوره سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ توسط سازمان تامین اجتماعی یکی از این بند‌های حمایتی بود.
همچنین بانک رفاه کارگران مبلغ ۲۰ هزار میلیارد ریال تسهیلات با اتکا به منابع داخلی، منابع بین بانکی و یا خط اعتباری در اختیار سازمان تامین اجتماعی قرار می‌دهد و سازمان برنامه وبودجه کشور نیز مبلغ ۲۰ هزار میلیارد ریال از بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی را در سال ۱۳۹۹ پرداخت می‌کند.»
در بین موارد وعده داده شده طرح‌های فصلی خانه کتاب و نمایشگاه مجازی کتاب به وضوح اجرا شدند، اما نسبت به وام‌های وعده داده شده و تسهیلات کاغذ اطلاعات جامعی در دست نیست و اهالی نشر اغلب دریافت و سودمند بودن آن‌ها را رد کردند.
طرح فصلی خانه کتاب
سال‌هاست که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری یک مؤسسه طرح‌های فصلی را برگزار می‌کند و در طول سال فرصتی به علاقه‌مندان کتاب می‌دهد که با استفاده از یارانه دولتی به تهیه این کالای فرهنگی بپردازند.
مدیر چند فروشگاه کتاب در اصفهان و مشهد در گفتگو با خبرگزاری دانشجو می‌گویند که در زمان طرح‌های تخفیف میزان فروش نسبت به زمان‌های دیگر بیشتر است، ولی با بررسی کلی‌تر اجرای این طرح‌های تخفیفی تاثیر بسزایی در تقویت میزان فروش ندارد، زیرا طی برگزاری دوره‌های متمادی این طرح‌های تخفیف خریداران کتاب زمان خرید خود را تغییر داده و غالباً فقط در زمان طرح‌های تخفیف خرید کتاب انجام دهم به صورت کلی در فروش سالانه ما تاثیری ندارد بلکه فروش تجمیع و در یک زمان کوتاه انجام می‌گیرد.
کتاب فروش‌ها می‌گویند این طرح‌ها باعث وابستگی کامل کتابفروشی‌ها به فروش‌های با تخفیف شده و از آنجایی که کتاب حاشیه سود کمی دارد عملا حیاط کتابفروشی بدون وجود این طرح‌ها غیر ممکن شده است. آن‌ها معتقدند با تخفیف دادن مشکل قیمت بالای کتاب حل نمیشود، به علاوه گرفتن کدملی و گذاشتن سقف خرید اصلا جلوه خوبی ندارد و فروشگاه‌های کتاب بزرگ و جامع در طرح نیستند، این موضوع هم اتفاق خوبی نیست.
همچنین عنوان کردند که این طرح‌های فصلی کاری برای ترویج نکرده است، مخاطب را بدعادت می‌کند و عملا هم برای فروشگاه و مخاطب سودمند نیست. علاوه بر این با توجه به آمار‌ها و گزارشات اعلام شده اکثر فروشگاه‌های کتاب در شهرستان‌ها درگیر طرح نیستند به گونه‌ای که در استان فارس ۹۵ درصد فروشگاه‌های کتاب عضو طرح‌های فصلی خانه کتاب نیستند.
وام حمایتی در کار بود؟
طی ماه‌های آینده پیگیری‌های اصناف فرهنگی و هنری کشور برای جلب کمک و حمایت دولت برای جبران خسارت ناشی از کرونا در نهایت منجر به تهیه نامه‌ای از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به معاون اول رئیس جمهور، رئیس دفتر رئیس جمهور، رئیس سازمان برنامه و بودجه و معاون اقتصادی رئیس جمهور با هدف اعلام خسارت‌های وارده به بخش فرهنگ کشور شد. صالحی در این نامه‌ها خواستار مساعدت‌های هر چه سریع‌تر دولت به مشاغل آسیب‌پذیر فرهنگ، هنر و رسانه کشور شد.
در این نامه میزان خسارت وارده به اصناف فرهنگی و هنری تا پایان فروردین ماه سال ۹۹ بالغ بر ۹،۷۶۰،۹۲۱ میلیون ریال، معادل ۹۷۶ میلیارد تومان برآورد شد. در این راستا آمار جدیدتری در دست نیست و اصلا مشخص نیست میزان خسارت وارده چه میزان شده است.
صالحی در این نامه‌ها همچنین حمایت‌های پیشنهادی صندوق اعتباری هنر در سه بخش حق بیمه، سرانه درمان و جبران خسارت بیکاری پیش‌بینی شده است که شامل ۲۱۸،۷۸۹،۶۵۹،۵۰۰ ریال حق بیمه برای ۳۵۵۰۰ نفر از اعضای صندوق، ۱۳۷،۷۶۸،۴۰۰،۰۰۰ ریال سرانه درمان برای ۷۸۱۰۰ نفر از اعضا و ۱،۴۳۹،۹۸۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال برای جبران خسارت بیکاری هنرمندان میزان در نظر گرفته شده است.
سیدحسین سیدزاده مدیرعامل صندوق اعتباری هنر نیز در گفته است با اینکه بیمه شدگان صندوق اعتباری هنر از پرداخت حق بیمه خود در سه ماهه اول سال معاف شده‌اند عنوان کرد که مقرر شده برای جبران ضرر و زیان کسب و کار‌های فرهنگی و هنری آسیب دیده از شیوع ویروس کرونا، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبلغ دو هزار میلیارد ریال تسهیلات قرض الحسنه از سوی صندوق اعتباری هنر به فعالان فرهنگی و هنری این حوزه پرداخت کند.
جزایری مدیر فروشگاه پاتوق کتاب شهرکرد در گفتگو با خبرگزاری دانشجو از نبودن چنین حمایتی خبر می‌دهد و می‌گوید: «اصلا هیچ اتفاقی نیفتاد و حتی وام کرونا که به سایر مشاغل داده شد هم حتی با وجود ثبت نام کردن به ما تعلق نگرفت.»
مرادی فروشنده کتابستان رضوی قم هم به این مسئله اشاره کرد: «حمایت‌های خاصی از سمت دولت در قبال کتابفروشی‌ها ارائه نشد، مثل وام یا مواردی از این دست که اعلام کرده بودند»
دولتی که نیست
با در نظر نگرفتن مخالفین طرح‌ها و برنامه‌ها که در مورد هر رویداد و اتفاقی شاهد آن‌ها هستیم، می‌بینیم آنچه که تحت عنوان بسته‌های حمایتی و تسهیلاتی از سمت دولت اعلام شده بود در عمل کیفیت و پوشش دهی کافی را نداشته است و حتی در صورت اجرا نتوانسته به خوبی نیاز‌ها و خلا‌های موجود را پر کند.
این در حالی است که توجه و رویکرد همه جانبه و اساسی است. از جمله تغییر در بودجه بندی به علت برگزار نشدن برخی فعالیت‌های فرهنگی و یا پوشش دهی کامل طرح‌های فصلی خانه کتاب و تعمیم به زمان‌های غیر از هرفصل. چرا که نیاز و خرید تسهیل شده کتاب نباید در بازه‌های خاصی محدود شود و کتاب می‌بایست در سبد خرید کالایی خانواده‌ها قرار گیرد.
از طرف دیگر شبیه آنچه در برخی از کشور‌ها عملیاتی شده است میشد در دوران قرنطینه عمومی روند امانت دهی کتاب از کتابخانه‌های عمومی را به صورت الکترونیک ادامه داد. در این راستا در جهت حمایت از ناشر هم با خرید کتاب‌های نسخه الکترونیک و تجیز کردن کتابخانه‌های عمومی، دسترسی به کتاب را برای مخاطبین راحت‌تر کرد و در عین حال از کتابخانه‌های عمومی و ناشرین حمایت به عمل آورد.
در رابطه با تامین کاغذ هم که از نیاز‌های اساسی و چالش برانگیز چندسال اخیر ناشرین است به جای تخصیص نامتوازن با نیاز ناشرین آن هم با شرایطی که اخذ این سهمیه را سخت‌تر میکرد در راستای تامین کاغذ و قیمت آن راهکار‌های دیگری پی گرفته شود.
با توجه به چالش‌های عدیده دوران پاندمی کرونا بر جسم نیمه جان حوزه نشر و ادامه دار بودن برخی چالش‌ها و خسارت‌ها امید است راهکار‌ها و سیاست گذاری‌های حمایت گرانه و کمک کننده تری از سمت دولت برای این حوزه در نظر گرفته شود.
ارسال نظرات