به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو به نقل از وطن امروز، به دلیل افزایش مشکلات اقتصادی ناشی از کاهش مستمر ارزش پول ملی طی سال‌های‌گذشته، سطح عمومی درآمد و رفاه جامعه با کاهش قابل توجهی روبه‌رو بوده است. بسیاری از افراد در چنین شرایطی، نسبت به یافتن شغل متناسب با سطح سواد و مهارت خود ناامید شده یا اینکه شغل خود را به طور کامل از دست داده‌اند. در چنین شرایطی برخی افراد بلندپرواز که همیشه در آرزوی ثروتمند شدن در کوتاه‌ترین زمان ممکن بوده‌اند، بدون درنگ پیشنهادات وسوسه‌کننده کاری را پذیرفته و بدون تحقیق و بررسی کافی، به امید کسب درآمد‌های نجومی وارد کسب‌و‌کار‌هایی نظیر فعالیت در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای می‌شوند.
فریاد بزن و باورهایت را فراموش کن!
«اتخاذ تکنیک‌های روانشناسانه»، «انجام تبلیغات اغواگرایانه»، «برگزاری جلسات پرزنت پر زرق و برق» و القای این باور که «از طریق این راه می‌توان یک شبه پولدار شد»، از جمله راه‌های جذب شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای طی سال‌های اخیر بوده است.
به طور مثال در یکی از ویدئو‌هایی که منتسب به جلسات گردهمایی یک شرکت فعال در زمینه بازاریابی شبکه‌ای است، دیده می‌شود فردی در بالای صحنه چندین بار به صورت پیاپی فریاد می‌زند: «اگر می‌خواهی موفق باشی، فقط باورهاتو باور کن». در واقع لیدر‌های شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای با برگزاری چنین جلساتی قصد دارند اعضای خود را آنقدر در تله ذهنی که برای آن‌ها ساخته و پرداخته شده غرق کنند که دیگر هیچ‌کس قادر به بیدار کردن آن‌ها نباشد.
در سال‌های اخیر برگزاری این جلسات با چنین شکل و شمایلی شیوع پیدا کرده و بر عکس بازخورد فضای عمومی که عملا این قبیل تحرکات را به سخره گرفته‌اند و کاربران فضای مجازی هر از گاهی به منظور تفریح و خنده این‌گونه ویدئو‌ها را بازنشر می‌کنند، محافل خصوصی بشدت تحت تأثیر این جلسات قرار می‌گیرد به طوری که عزم حضار جهت تداوم فعالیت در این عرصه، جزم‌تر می‌شود.
دام‌های روانی و اغواگرانه برای جذب جوانان
علی نبائی، کارشناس آسیب‌های اجتماعی در گفتگو با «وطن‌امروز»، با بیان اینکه سرشاخه‌ها و مروجان شرکت‌های بازاریابی با استفاده از دام‌های روانی و اغواگرایانه یک حس کاذب را در افراد ساده و جویای ثروت ایجاد می‌کنند، گفت: در سال‌های اخیر بسیاری از مردم تحت تأثیر داستانهای خیالی لیدر‌ها و سرشبکه‌های شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای قرار گرفته و به امید کسب درآمد‌های هنگفت وارد این عرصه پرریسک شده‌اند.
این کارشناس آسیب‌های اجتماعی با بیان اینکه ورود به عرصه بازاریابی شبکه‌ای نیازمند توانایی و استعداد لازم برای فروش کالا و بازاریابی است، اظهار داشت: متأسفانه در این شرکت‌ها تأکیدی بر فروش محصولات و آموزش افراد برای بازاریابی وجود ندارد و تنها بر سود‌هایی تمرکز می‌شود که از طریق عضوگیری اعضای جدید به دست می‌آید.
آیا بازاریابی شبکه‌ای با شرکت هرمی تفاوت دارد؟
«Network Marketing (بازاریابی شبکه‌ای) با شرکت‌های هرمی فرق دارد»؛ این شاید نخستین جمله‌ای باشد که در جلسات پرزنت بازاریابی شبکه‌ای، به اعضای تازه‌وارد گفته می‌شود. اگر چه این جمله اساسا صحیح به نظر می‌رسد و بازاریابی شبکه‌ای بر خلاف شرکت‌های هرمی امروز به عنوان یکی از انواع شیوه فروش قانونی کالا و خدمات در جهان شناخته می‌شود، اما با توجه به طرز عملکرد برخی شرکت‌های فعال در زمینه بازاریابی شبکه‌ای در ایران، به لحاظ ماهیت در نحوه فعالیت این شرکت‌ها تفاوتی با شبکه هرمی وجود ندارد.
در همین راستا وزارت صنعت، معدن و تجارت سال ۹۴ به منظور برطرف کردن ایرادات وارد بر سیستم بازاریابی شبکه‌ای، آیین‌نامه‌ای تدوین کرد. بر همین اساس، «ممنوعیت دریافت هرگونه وجه یا معادل آن تحت عنوان حق عضویت، سپرده‌گذاری یا قبول نمایندگی جهت هرگونه فعالیت اقتصادی دیگر» و «الزام ایجاد محدودیت در تعداد سطوح» از جمله تفاوت‌های عمده‌ای است که مسیر بازاریابی شبکه‌ای را از شرکت‌های هرمی جدا می‌کند. همچنین شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای قانونا از «گسترش صرف شبکه انسانی»، «جذب توزیع‌کنندگان کالا»، «پول‌گردانی» و «ارائه محصولات موهومی یا محصولاتی که تولید آن‌ها در آینده محتمل باشد» منع شده‌اند.
اما در حال حاضر متأسفانه ساز وکار بسیاری از شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای فعال در کشور مانند شبکه‌های هرمی طراحی شده است، طوری که این شرکت‌ها با ارائه برخی محصولات، تنها سعی دارند ماهیت هرمی خود را پنهان کنند و در واقع معرفی محصول، تنها بهانهای برای جذب زیرمجموعه بیشتر و توزیع پورسانت به رده‌های بالاتر هرم به شمار می‌رود. علاوه بر این در مواردی مشاهده شده است تعداد بازاریابان هر سطح در شرکت‌های فعال در زمینه بازاریابی شبکه‌ای با محدودیتی روبه‌رو نیست، بنابراین ممکن است تعداد افراد زیرگروه بسیار زیاد شود و فعالیت آن‌ها ماهیت هرمی پیدا کند.
کپی‌برداری از کلاهبرداری هرمی با روکش قانونی!
بر اساس توصیههای منتشر شده در وبسایت پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا)، به طور کلی هیچ فردی در مدل کسب‌و‌کار‌های شبکه‌ای تمایل به فروشندگی ندارد و اکثر اعضا تلاش می‌کنند با هر روش و ترفندی، زیرمجموعه خود را افزایش داده تا به واسطه خرید‌های انجام شده در سطح زیرشاخه‌ها، درآمد‌های غیرفعال داشته باشند.
همچنین با آنکه مجوز برخی از این شرکت‌ها از سوی اتاق اصناف وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر می‌شود، اما لزوما فعالیت‌های شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای قانونمند و سالم نیست به طوری که این شرکت‌ها باید بر اساس «آیین‌نامه اجرایی چگونگی صدور مجوز و نحوه نظارت بر فعالیت افراد صنفی در فضای مجازی و بازاریابی شبکه‌ای» (موضوع مواد ۲، ۲۲ و تبصره ماده ۷۸ قانون نظام صنفی) به سمت حذف واسطه‌ها، حمایت از تولید ملی و اشتغال‌زایی برای جوانان حرکت کنند. این در حالی است که بسیاری از شبکه‌های بازاریابی، به جای اشتغال‌زایی برای جوانان در کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، گرایش به درآمدزایی به شکل شرکت‌های هرمی و تبلیغ مصرف‌گرایی پیدا کرده‌اند.
علاوه بر این، برخی کالا‌های انحصاری عرضه شده در شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای از محصولات مشابه در بازار بیکیفیتتر و گرانتر است به طوری که فروشنده به اجبار باید ابتدا خود به عنوان مشتری محصولات را بخرد و سپس با اعمال شگردهای خاص تلاش کند از طریق سرمایههای اجتماعی خود مانند خانواده و آشنایان این کالا‌ها را بفروشد.
افزایش نابرابری اجتماعی در پی فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای
پژوهشگران با انجام تحقیقات میدانی و مصاحبه با تعداد زیادی از افراد فعال در حوزه بازاریابی شبکه‌ای، به این نتیجه رسیده‌اند که در فرآیند فعالیت بازاریابی شبکه‌ای ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌شود، بلکه کالا‌ها تنها در یک رویه دلالی توزیع می‌شود به طوری که در سازوکار بازاریابی شبکه‌ای نه‌تن‌ها هیچ حمایتی برای پیشرفت و کسب مهارت برای اعضای جدید رخ نمی‌دهد، بلکه این شرکت‌ها به طور مداوم در حال تشویق افراد برای بزرگنمایی کارهای کوچک هستند. به طور کلی فعالیت شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای، بازده اندک و غیرمفیدی برای جامعه داشته و نتیجهای جز افزایش شکاف طبقاتی و نابرابری اجتماعی در پی نخواهد داشت.
به نظر می‌رسد با توجه به تمام مشکلات موجود در مدل کسبوکار بازاریابی شبکه‌ای، فعالیت در این عرصه منطقی نباشد، اما اگر برخی از مردم هنوز هم قصد فعالیت در این نوع شرکت‌ها را دارند، بهتر است پیش از انجام هر اقدامی، تحقیقات خود را تکمیل کرده و صرفا به داشتن مجوز توسط شرکت‌ها اکتفا نکنند.