دیوان بین‌المللی دادگستری تحریم دارو را رد کرد / قوه مجریه باید نقش فعال‌تری در بین‌الملل داشته باشد

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، در خصوص تحریم دارو و راهکار‌های دفاع از حقوق ملت ایران در نهاد‌های بین‌المللی با محمد مهاجری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق به گفتگو نشستیم تا ببینیم چه راهکار‌هایی در خصوص مقابله با این اقدام ضدانسانی دولت آمریکا وجود دارد.

 

مهاجری درباره تحریم ها گفت: تحریم یکی از راهکار‌های سازمان ملل متحد و کشور‌های قدرتمند نسبت به دیگر کشور‌ها یا افراد است که به اصطلاح در راستای مقابله‌ با کشوری است که از نظر این سازمان یا کشور اعمال‌کننده‌ی تحریم قواعد حقوق بین‌الملل را نقض می‌کند یا اصول مسلم دموکراسی را تضمین نمی‌کند و یا آنکه تهدیدی علیه امنیت بین‌المللی تلقی می‌گردد. کشور ما در سال‌های اخیر تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفته است که عمده‌ی این تحریم از سوی کشور ایالات متحده‌ی آمریکا اعمال می‌گردد.

 

وی ادامه داد: دولت آمریکا در خصوص اعمال تحریم و فشار علیه ایران از طریق سازمان ملل متحد و سازکار طرح موضوع در شورای امنیت این سازمان به جهت استفاده از حق وتو از سوی کشور‌های روسیه و چین با شکست مواجه شده است و همچنین آمریکا به دنبال آن بود تا پرونده‌ی هسته‌ای ایران را بهانه‌ای برای اعمال فشار بیشتر قرار بدهد که در بسیاری از موارد با گزارشات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مُهر تأیید این سازمان بر صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران این پروژه نیز با شکست مواجه شد. تحریم، ضمانت اجرایی در حقوق بین‌الملل است که در جهت تضمین رعایت قواعد حقوقی بین‌الملل استفاده می‌شود. همان‌طور که عرض کردم تحریم‌ها یا از سوی سازمان ملل متحد اِعمال می‌گردند یا از طریق کشور‌ها اِعمال می‌شوند. با توجه به آنکه ایالات متحده آمریکا کشوری اثرگذار در سازمان ملل متحد است، در صورتی که موفق به اعمال تحریم از سازکار سازمان ملل متحد نشود، خود دست به کار خواهد شد و مثل همین سال‌های اخیر دولت ایران و دستگاه‌های مختلف و همچنین مقامات و اشخاص تبعه ایران را تحریم خواهد کرد و هر کشوری را که با ایران ارتباط داشته باشد نیز تحریم خواهد کرد و بدین ترتیب به اهداف خود خواهد رسید.

وی درپاسخ به سوال اینکه شرایط اعمال تحریم توسط سازمان ملل متحد و کشور‌ها از لحاظ حقوقی تعریف شده است؟ بیان کرد: ببینید؛ به صورت کلی حقوق بین‌الملل به بیان بسیاری از اساتید حقوق بین‌الملل یک رشته‌ی ناقص است و پس از شکست جامعه‌ی ملل و خروج برخی از کشورها، عملاً نظام حقوق بین‌الملل با شکست مواجه شد و این‌طور بیان شد که در عرصه‌ی بین‌المللی و روابط بین کشور‌ها تنها عنصر تعیین‌کننده «زور و قدرت» یا «هژمونی» است. پس از آنکه سازمان ملل متحد تشکیل گردید و ساختار‌های آن از جمله شورای امنیت تعریف شد، بسیاری امیدوار به حقوق بین‌الملل بودند؛ اما همچنان از نظر بنده و بسیاری حقوق بین‌الملل با توجه به آنکه شامل روابط کشور‌ها می‌شود، مبتنی بر زور است؛ بر این اساس شرایط اعمال تحریم یک قانون نوشته‌شده نیست که بگوییم در چه شرایطی می‌توان تحریم کرد و چه تحریم‌هایی قابل اعمال است؛ البته در سازمان ملل متحد و سازکار شورای امنیت علیه کشوری اعمال تحریم خواهد شد که صلح و امنیت بین‌المللی را نقض کند یا اقدامات مخاطره‌آمیزی انجام بدهد که تهدیدی علیه این موضوعات تلقی بشود، ولی در تحریم بین کشور‌ها این موضوع به روابط بین دو کشور بستگی دارد؛ کما اینکه در ماه‌های اخیر و سال گذشته تحریم‌های چین و آمریکا نسبت به یکدیگر را شاهد بوده‌ایم. خب، همگی می‌دانیم یا شنیده‌ایم که تحریم‌ها مطلق نیستند و بایستی به قول معروف با رعایت حقوق بشر و حقوق انسانی اعمال گردند. به نوعی امکان آنکه ما بخواهیم اجرای حقوق‌بین‌الملل را تضمین کنیم، ولی خود ما حقوق بشر و حقوق انسانی را نقض کنیم وجود ندارد.

 

 

وی درباره اینکه چه استثنائاتی در خصوص تحریم‌ها وجود دارند و چه کسی بر آن‌ها نظارت می‌کند؟ اضافه کرد: تحریم‌های سازمان ملل متحد در چهارچوب قواعد حقوق بین‌الملل اعمال می‌گردند و شامل تحریم دارو و مواد غذایی نمی‌شوند. شاید استثنای اصلی و مهم در موضوع تحریم‌ها همین مسئله‌ی مواد غذایی و دارو باشد که تحریم آن، هم غیرانسانی است و هم بر خلاف قواعد آمره‌ی حقوق بین‌الملل است، اما در خصوص تحریم کشور‌ها علیه یکدیگر به عنوان یک سازکار خصمانه، ممکن است تحریم‌ها شامل دارو و مواد غذایی نیز بشوند. در خصوص نظارت هم باید بگویم که نظارت مشخصی در این خصوص وجود ندارد. در خصوص ما و کشور آمریکا هم در سال ۲۰۱۸ دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) به استناد عهدنامه‌ی مودت به پرونده ورود کرد و خود را صالح دانست و نتیجه‌ی این رسیدگی آن شد که ایالات متحده‌ی آمریکا نباید دارو و مواد غذایی را تحریم کند. این نظارت‌ها هم با توجه به صلاحیتی است که دیوان بین‌المللی دادگستری در مواردی برای خود قائل است و با توجه به این دیوان بین‌المللی دادگستری در مواردی صلاحیت دارد که کشور‌های عضو و طرفین دعوا صلاحیت را بپذیرند، در بسیاری از موارد ممکن است که دیوان خود را صالح به رسیدگی نداند و از این جهت می‌توان گفت حقوق بین‌الملل ضمانت اجرای کاملی ندارد.

این استاد دانشگاه درباره اینکه  وقتی می‌گوییم مواد غذایی و دارو نباید جزء تحریم‌ها باشند، از چه سازکار‌های بین‌المللی می‌توان این موضوع را پیگیری کرد؟ توضیح داد: در حقوق بین‌الملل موجود سازکار‌های مختلفی وجود دارد که به نظر می‌رسد وزارت امور خارجه‌ی ایران و قوه‌ی مجریه ما بایستی نقش فعال‌تری را ایفا کند و اقدامات جدی‌تری را دنبال نمایند. البته همان‌طور که عرض کردم همچنان معتقد هستم که سازکار‌های موجود با شرایطی که وجود دارد کارآمدی لازم را ندارند و در عرصه‌ی حقوق بین‌الملل روابط کشور‌ها بر اساس قدرت و زور تنظیم شده است. یکی از اولین اقداماتی که قابل انجام است پیگیری این موضوع از طریق مجمع عمومی سازمان ملل متحد است که کلیه‌ی کشور‌ها در آن نقش دارند و مجمع عمومی می‌تواند در خصوص حقوق ملت ایران بیانیه صادر نماید، اما این بیانیه‌ها هر چند در افکار عمومی کشور‌های جهان اثرگذار است، ولی از جهت حقوقی کارآمد نیست.

 

 

وی ادامه داد: سازکار دیگر که اشاره کردم و در همین موضوع نیز در سال ۲۰۱۸ به نتیجه رسید، دیوان بین‌المللی دادگستری است که خوشبختانه در این موضوع خود را صالح دانست و تحریم دارو و مواد غذایی را غیرممکن برشمرد. علاوه بر این برخی از حقوقدانان ایرانی از صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی سخن می‌گویند که ایران در دی ماه ۱۳۷۹ اساسنامه رُم را امضا کرده است؛ لیکن تا کنون این اساسنامه را در مجلس به تصویب نرسانیده است و از این جهت هنوز عضویت ایران در دیوان کیفری بین‌المللی کامل نشده است. صلاحیت این دیوان رسیدگی به جرائم نسل‌کُشی و جنایت جنگی و تجاوز و جنایت علیه بشریت است که این نهاد به این موضوعات رسیدگی می‌نماید. اگر بتوان این ادعا را مطرح کرد که تحریم دارو و مواد غذایی جنایت علیه بشریت است که اثبات همین امر نیز بسیار دشوار است، پس از آن ممکن است مثلاً علیه آقای ترامپ در دیوان کیفری بین‌المللی به جهت ارتکاب جنایت علیه بشریت شکایت نمود.

مهاجری با اشاره به وظیفه مسولان گفت: واقعیت امر آن است که هر چقدر هم کارشناسان حقوقی و حقوق بین‌الملل بگویند که ضمانت اجرا‌های حقوق بین‌الملل همچون مواردی که بنده برشمردم ناقص است و ممکن است کارآمد نباشد، اما به نظر می‌رسد دولت و مسئولین وزارت امور خارجه و از سوی دیگر ستاد حقوق بشر قوه‌ی قضائیه مکلف هستند از این ظرفیت‌ها و سازکار‌های موجود استفاده نمایند تا نتایج مناسبی بگیرند. ایجاد کردن اجماع جهانی علیه آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیازمند دیپلماسی مقتدر و فعال است که با نشان دادن وضعیت جانبازان شیمیایی و بیماران‌ای بی و بسیاری از بیماران دیگر به جهانیان، بتواند افکار عمومی جهان را با حمایت از حقوق ملت ایران همگام سازد و از سوی دیگر پیگیری تصویب اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی در مجلس شورای اسلامی نیز موضوعی است که نیازمند پیگیری حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی است.

 

وی بیان کرد: یکی از اقدامات مثبتی که در این موضوع انجام گرفت دیدار آقای ظریف با رئیس دیوان کیفری بین‌المللی بود که در این دیدار به نقش ایران در تصویب مُفاد اساسنامه رم اشاره شد، ولی لازم است اقداماتی انجام بشود که جمهوری اسلامی ایران نقش فعالی در خصوص پیگیری جرائم بین‌المللی داشته باشد و مهم‌ترین پیش‌شرط آن است که بتوانیم با همه امکانات و راهکار‌های حقوقی در خصوص تحریم دارو یا غذا اقدام کنیم. پیش‌شرط این موضوع مشارکت فعال جمهوری اسلامی ایران در دیوان کیفری بین‌المللی و همچنین اقناع حقوقی از آن جهت است که تحریم دارو جنایت علیه بشریت است که با توجه به مشکلات بسیار جانبازان شیمیایی و بیماران خاص می‌توان از لحاظ حقوقی این موضوع را مورد کارشناسی بیشتر قرار داد.