همراه حقیقی انسان در تلاش به سوی معشوق کدام است؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- فائزه بنایی؛ قرآن درياي عميق و گسترده‌ای است كه گنجينه‌هاي آن پاياني ندارد و در هر دوره و تاريخي مي‌توان مرواريدهايي از آن صيد كرد كه به كار آن روز تو بيايد، حتي اگر هزاران سال از نزول آن گذشته باشد.

برآنيم تا در هر شماره اين گنجينه‌هاي گرانقدر را به تماشا بنشينيم و مرواريدهايي صيد كنيم به اندازه وسع خود.

در شماره قبل آیه‌هایی برای تمام فصول به ضرورت تلاش رسیدیم و اینکه بهره انسان چیزی جز تلاش او نیست و افـراد با ايمان به انتظار ديگران نمی‌نشینند تا براى آنها كاری بكنند، بلكه خود انسان است که باید به سعى و تلاش و كوشش برخيزد؛ چراکه ‌انسان‌ بدون‌ سعي‌ خودش‌ به‌ هيچ‌ رشدي‌، به‌ هيچ‌ معرفتي و به‌ هيچ‌ كمالي‌ دست‌ نخواهد يافت‌.

انسان در راه معشوقش به اندازه عشقش صبر می‌کند

پس حالا که قلباً اراده کردی و تصمیم گرفتی در راه او تلاش کنی و عاشق شدی چشم به فرمان معشوق باش که او می‌خواهد صالح باشی و صابر...

انسان در راه معشوقش به اندازه عشقش صبر می‌کند مگر نمی‌بینی به خاطر رسیدن به تخم مرغ ارزان چگونه صف می‌کشند و روی برف‌ها می‌ایستند و سرما می‌خورند.

عاشقِ حق تلاش می‌کند و عمل می‌آورد و در این راه نیازمند همراه و دستگیری است؛ چون در راه درگیری‌هایی هست که به تنهایی نمی‌توان با آن‌ها روبرو شد و آن چیزی نیست جز صبر و صلوۀ

صبر، دستگیره انسان

این بار خطاب، خطاب عمومی نیست چون «الذین جاهدو فینا لنهدینهم سبلنا»؛ با انتخاب اینکه خواستی در راه او تلاش کنی پس از هدایت یافته‌گان شدی. در اینجا خداوند روى سخن را به مؤمنان می‌کند و می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» با استعانت از دو نیروی، استقامت و توجه به خدا به جنگ مشکلات و حوادث سخت بروید که پیروزی از آن شما است؛ زیرا خداوند با صابران است. (1)

امیرالمؤمنین: صبر در برابر ايمان همچون سر است در مقابل تن

صبر و استقامت که ريشه اصلى هر گونه پيروزى مادى و معنوى را تشكيل مى‌دهد، همان چيزى است كه على (عليه السلام) در كلمات قصارش می‌فرماید: «و عليكم بالصبر، فان الصبر من الايمان كالراس من الجسد، و لا خير فى جسد لا راس معه، و لا فى ايمان لا صبر معه» بر شما باد به صبر و استقامت كه صبر در برابر ايمان همچون سر است در مقابل تن، تن بى‌سر فايده‌اى ندارد، همچنين ايمان که بدون صبر ناپايدار و بى‌نتيجه است.

لذا در آخرين آيه سوره آل عمران که محتوای يك برنامه جامع چهار ماده ای براى عموم مسلمين است (2) در اولین ماده آن مى‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا »؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد در برابر مشكلات و هوس‌ها و حوادث، ايستادگى كنيد.

از این رو بسيارى از علماى اخلاق براى صبر سه شاخه ذكر كرده‌اند:

- صبر بر اطاعت (مقاومت در برابر مشكلاتى كه در راه اطاعت وجود دارد.)
- صبر بر معصيت (ايستادگى در برابر انگيزه‌هاى گناه و شهوات سركش و طغيانگر)
- و صبر بر مصيبت (پايدارى در برابر حوادث ناگوار و عدم خود باختگى و شكست روحى و ترك جزع و فزع.)

معامله‌ای با سود بی‌حساب

بی‌دریغ خداوند که در برابر سعی و تلاش انسان به او جزاى كافى می‌داد، «ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى»  قطعا به صابران در راهش بی‌حساب پاداش می‌دهد. «إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِساب». (3)

هرگاه عقل برای نیازهای غریزی برنامه‌ریزی نکند کنترل آن به دست اوهام می‌افتد

وقتی عقل انسان ضعیف شد و نتوانست برای ادامه مسیر برنامه‌ریزی کند و در پاسخ به  نیازهای غریزی و طبیعی ناتوان شد، کنترل آن به دست اوهام و آرزوها می‌افتد و غرایز نفسانی را چون کبریتی شعله‌ور می‌کند که آن هوای نفس است؛ در واقع هوای نفس مبدا و ریشه جهالت است حال که جهالت هر نوع حیاتی را نابود می‌کند مگر می شود انسان موحد تلاشگر را رها کند!

بنابراین در روايات اسلامى عالي‌ترين صبر را صبر بر معصيت و هوای نفس دانسته‌اند كه به هنگام فراهم آمدن وسائل عصيان و گناه انسان مقاومت كند و از لذت گناه چشم بپوشد.

آنچه بدست آوردى براى تو مفيدتر است از آنچه كه از دست داده‌اى

 

در روایتی خواندم امام صادق(ع) از راهى مى‌گذشت انبوهى از مردم در كنار شخصى كه اسلام نداشت، جمع شده بودند؛ او دائما خبرهايى مى‌داد و همه از خبرهاى او تعجب مى‌كردند... امام پرسيدند چه مى‌گويد؟ همه گفتند از غيب خبر مى‌دهد.

حضرت نزديك مرد آمدند و دست خود را پيش آوردند و پرسيدند در دست من چه چيزى هست؟ مرد نگاهى كرد و گفت اين، تخم مرغى است كه در همين لحظه در فلان جنگل بدست آمده، تعجبم از اين است كه چگونه به دست تو رسيده و پرسيد آيا همين نيست؟

حضرت جوابش ندادند و فقط از او سؤال كردند از كجا به اين‌ها رسيده‌اى و او گفت با مخالفت با خويش به اين نيرو رسيده‌ام حضرت گفتند: آيا مى‌خواهى مسلمان شوى؟ او گفت: نه.گفتند: پس با خويش مخالفت كن.
بيچاره مبهوت شد و اسلام آورد. چندى نگذشت كه نزد امام آمد و شكايت كرد كه آنچه مى‌دانستم از دست داده‌ام و ديگر خبرى نمى‌توانم بدهم.

حضرت تبسمى كردند و گفتند آنچه بدست آوردى براى تو مفيدتر است از آنچه كه از دست داده‌اى.

حالا تو با مخالفت با هوای نفست اگرچه چیزی از دست دادی اما به صبر بر معصیت نائل شدی. همیشه در معاملات آن هم در معامله با الله ببین آنچه از دست دادی، چه گرفتی؟

در شماره بعد برآنیم که ببینیم نقش مصیبت‌ها در تلاش ما چیست؟ یادمان نرود که به صبر بر مصیبت‌ها هم سفارش شده‌ایم.

پی نوشت‌ها:

1. سوره مبارکه بقره، آیه 153
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ. اى افراد با ايمان از صبر (و استقامت ) و نماز (در برابر حوادث سخت زندگى ) كمك بگيريد (زيرا) خداوند با صابران است.

2. سوره مبارکه آل عمران، آیه 200.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ .اى كسانى كه ايمان آورده ايد! (در برابر مشكلات و هوسها) استقامت كنيد و در برابر دشمنان (نيز،) پايدار باشيد و از مرزهاى خود، مراقبت كنيد و از خدا بپرهيزيد، شايد رستگار شويد!

3. سوره مبارکه زمر، آیه 10
قُلْ يا عِبادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةٌ إِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ. بـگـو اى بـنـدگـان مـن كه ايمان آورده و از پروردگارتان مى ترسيد آنهايى كه در اين دنـيـا نـيـكـى مـى كـنـنـد پاداشى نيك دارند و زمين خدا هم گشاده است كسانى كه خويشتندار باشند اجرشان را بدون حساب و به طور كامل درخواهند يافت.

منابع:

 

1.  تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج1 و ج4.
2. تفسیر نمونه، آیه‌الله مکارم شیرازی، ج1 و ج3.
3. نظریه تربیتی اسلام، مرتضی زاهدی، فصل دهم  و یازدهم.
4. روش نقد، صفایی حائری، ج 3، ص 37.