عاشورا؛ روزی که خانه خدا و مشعرالحرام بر مصائب حسین (ع) گریه کردند/ چرا حسین(ع) مایه مباهات جبرئیل بود؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»- زینب صارم؛ زیارت ناحیه مقدسه که از جانب حضرت ولی العصر و تنها وارث امام حسین (ع) نقل شده است روایتی سوزناک و غم‌انگیز و مستند به واقعه کربلا و روز عاشورا است. نگاهی صرفا عاطفی به زیارت ناحیه مقدسه دور از انصاف است؛ چرا که این دعا صرف نظر از این که از سوی تنها وارث حی و زنده حسین بن علی (ع) وارد شده دارای مفاهیم گسترده و متنوعی است که از جمله آن می‌توان به رابطه امام حسین (ع) و فرشتگان و ملائکه آسمانی اشاره کرد.

زیارت ناحیه مقدسه را می توان جزو معدود زیارت نامه هایی دانست که دوران نوزادی امام مورد توجه و محوریت قرار گرفته است در آنجا که امام زمان (ع) می‌فرماید: «السَّلَامُ عَلَى مَنِ افْتَخَرَ بِهِ جَبْرَئِیلُ السَّلَامُ عَلَى مَنْ نَاغَاهُ‏ فِی الْمَهْدِ مِیکَائِیل‏» سلام بر کسی که جبرئیل به وسیله او افتخار کرد؛ سلام بر کسی که میکائیل با او در گهواره سخن می‌گفت»

میان ملائکه آسمانی چهار فرشته از ما بقی ملائکه الهی مقرب‌تر هستند و از مقام رفیعی برخوردار هستند؛ توضیح و تبیین این موضوع که چه موضوعی در ارتباط میان جبرئیل با امام حسین (ع) سبب فخر فروشی جبرئیل به سایر ملائکه شده بود دلایل متعدد و مفصلی دارد که به بحث پیرامون آن می‌پردازیم.

چرا امام حسین(ع) مایه مباهات جبرئیل بر سایر فرشتگان شده بود؟

ابوذر غفاری نقل می‌کند که از رسول خدا شنیدم که می‌فرمود: «حضرت اسرافیل به جناب جبرائیل مفاخره نمود از آن جهت که من صاحب حاملان عرش و صاحب نفخه صور و اقرب‌ترین ملائکه هستم؛ جناب جبرئیل نیز در پاسخ مفاخره اسرافیل، به این که امین خداوند بر وحیش و فرستاده خدا به سوی پیامبران و صاحب خسوف و قذوف است مباهات کرد؛ این دو مخاصمه خود را به سوی خدا بردند و از جانب خداوند بر آن دو وحی نازل شد: ساکت باشید؛ قسم به عزت و جلال که هر آینه خلق کردم کسی که از شما بهتر است عرض کردند: آیا چنین چیزی ممکن است در حالی که ما را از نور خلق کرده‌ای؟ خداوند پاسخ داد بلی؛ و خداوند حجاب را برای آن‌ها برداشت و ملائکه نظری به ساق عرش کردند و دیدند که در آن نوشته شده «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ‏» پس جبرئیل عرض کرد: پروردگارا از تو مسئلت می‌کنم به حق آن‌ها بر تو، من را از خادمین آن‌ها قرار دهی و خداوند دعای وی را مستجاب نمود و جبرئیل به مقام خادم اهل بیت نائل شد.» (1)

جبرئیل خادم امام حسین (ع) بود

اکنون با دانستن این حدیث روشن شد که جبرئیل در رابطه با امام حسین (ع) به چه چیزی و چرا افتخار می‌کرد؛ یکی از علل افتخار و مباهات جبرئیل به امام حسین (ع) آن بود که خادم ایشان بود. بحث پیرامون این که چرا فرشته بزرگی مانند جبرائیل که امین وحی و فرستاده خدا به سوی انبیاء است به خدمت گذاری برای امام حسین (ع) افتخار می‌کند احتیاج به بحثی مبسوط و گسترده دارد، اما به نحوی خلاصه و چکیده می‌توان یکی از علل آن را در تقرب دانست؛ بدین معنا خدمت کردن به اهل بیت بستری است که به سبب آن جبرئیل می‌تواند به خداوند تقرب پیدا کند و کمالات بیشتری کسب کند.

به دیگر بیان خدمت کردن به امام حسین (ع) مقامی ویژه و خاص است که جبرئیل به وسیله آن می‌تواند مقامات و جایگاه خود را رفیع گرداند تا آن‌جا که خادمیت امام حسین (ع) از امین وحی بودن جبرئیل و این که برای کل انبیا از آدم و شیث و نوح و ابراهیم و زکریا و ... رسولی از طرف پروردگار بوده است با ارزش‌تر است. هرچند که چرایی این تقرب نیاز به بحثی مفصل دارد اما به این مقدار بسنده می‌کنیم.

عیسی در گهواره با مردم سخن می گفت و امام حسین (ع) با میکائیل

در قسمت دوم سلام آمده است: «السَّلَامُ عَلَى مَنْ نَاغَاهُ‏ فِی الْمَهْدِ مِیکَائِیل‏» سلام بر کسی که میکائیل در گهواره با او سخن می‌گفت. کلمه ناغاه در عربی دلالت بر صحبت کردن و مکالمه‌ای دارد که سعی در شاد کردن مخاطب دارد؛ یعنی میکائیل با امام حسین(ع) در گهواره سخن می‌گفت تا وی را شاد کند و این دلالتی است بر مقام قدسی امام حسین (ع) که در گهواره و زمان نوزادی آن حضرت میکائیل برای شاد کردن آن حضرت سخن می‌گفت.

صحبت میکائیل با امام حسین (ع) در گهواره یاد آور صحبت کردن عیسی (ع) با مردم در نوزادی است که به عنوان معجزه‌ای بزرگ از آن یاد می‌شد پس در برابر معجزه و جایگاه قدسی اباعبدالله الحسین چه می توان گفت که در گهواره با فرشتگان مقرب الهی گفتگو می کرد و آیا این دلیلی بزرگ بر عظمت و رفعت جایگاه امام حسین (ع) نیست؟

شاعر عرب این وصف را به شعر سوده است:

أین الذی حین أرضعوه‏                        ناغاه‏ فی المهد جبرئیل‏ (2)

گریه و عزای فرشتگان بر مصائب روز عاشورا

سلام بر آن که فرشتگان آسمان بر او گریه کردند.

قسمت دوم رابطه امام حسین(ع) با ملائکه در زیارت ناحیه مقدسه مربوط به گریه و عزاداری آنان برای مصیبت‌های روز عاشورا است؛

امام زمان در زیارت امام حسین (ع) می‌فرماید: «السَّلَامُ‏ عَلَى‏ مَنْ‏ بَکَتْهُ‏ مَلَائِکَةُ السَّمَاء» سلام بر آن که فرشتگان آسمان بر او گریه کردند.

گریه فرشتگان و همه کائنات از جمله آسمان و زمین و بهشت و دریا و کوه‌ها بر امام حسین (ع) نشانه‌ای از ولایت تکوینی ایشان نسبت به تمام جهان و مخلوقات است. در این گریه و اشک دیگر تنها تقرب معنا ندارد در این موضع حب و دوست داشتن اهل بیت است که در تمام ذرات عالم وجود دارد و همه آنان را به گریه وا می‌دارد.

عزاداری قدسیان و گریه آسمان و زمین و بهشت و دریاها برداشتی ذوقی و عاطفی نیست، بلکه این واقعیتی است که نه تنها رخ داده است بلکه نشان و دلالتی بر حقیقت بزرگی دارد. چنان چه امام زمان (ع) در زیارت ناحیه مقدسه می‌فرماید: «وَ أُقِیمَتْ لَکَ الْمَآتِمُ فِی أَعْلَى عِلِّیِّینَ، وَ لَطَمَتْ‏ عَلَیْکَ‏ الْحُورُ الْعِینُ‏، وَ بَکَتِ السَّمَاءُ وَ سُکَّانُهَا، وَ الْجِنَانُ وَ خُزَّانُهَا، وَ الْهِضَابُ‏ وَ أَقْطَارُهَا، وَ الْبِحَارُ وَ حِیتَانُهَا، وَ مَکَّةُ وَ بُنْیَانُهَا، وَ الْجِنَانُ وَ وِلْدَانُهَا، وَ الْبَیْتُ وَ الْمَقَامُ، وَ الْمَشْعَرُ الْحَرَامُ، وَ الْحِلُّ وَ الْإِحْرَامُ.»

گریه خانه خدا و مشعر الحرام نشانه چیست؟

در اعلی علیین برای تو اقامه عزا شد و به خاطر تو حور العین به خود لطمه زدند. آسمان و سکان آن، بهشت و خزانه داران آن، کوهها و دامنه هایش، دریا و ماهیانش، بهشت و خدمت‌کارانش، خانه خدا، مقام، مشعر الحرام و حرم همگی گریه کردند.

گریه ملائکه آسمان و اقامه عزا برای امام حسین (ع) در عرش تنها نشان از غم و اندوه ندارد. دلالتی بزرگ بر جدیت و اهمیت اقامه عزا برای امام حسین (ع) دارد؛ نشانه‌ای بزرگ از ولایت تکوینی امام حسین و وجود حب آن حضرت در مخلوقات آن است؛ چرا که ماهیان دریا و دامنه‌های کوه‌ها نیز بر حسین (ع) گریستند.

گریه کعبه، مقام ابراهیم و حرم در سوگ امام حسین (ع) نشان دهنده آن است که مقدس‌ترین نمادهای دینی نیز در فقدان امام حسین (ع) عزادار بودند و این نشان از اوج قداست و عظمت امام حسین (ع) دارد؛

امام سجاد (ع) نیز بر موضوع سوگ و عزاداری عالمیان بر پدر بزرگوار خویش اشاره می‌کند و می‌فرماید: «أَنَا ابْنُ مَنْ بَکَتْ‏ عَلَیْهِ‏ مَلَائِکَةُ السَّمَاءِ أَنَا ابْنُ مَنْ نَاحَتْ عَلَیْهِ الْجِنُّ فِی الْأَرْضِ وَ الطَّیْرُ فِی الْهَوَاء» (3)

من فرزند کسی هستم که ملائکه آسمان بر او گریستند و جنیان در زمین برای و پرندگان در آسمان بر او نوحه کردند.

اقامه عزا برای امام حسین (ع) تنها مخصوص آدمیان و زمینیان نیست؛ محرم را می‌توان زمانی دانست که عرش خداوندی و بهشت و فرشتگانش نیز بر اندوه حسین می‌گریند، می‌توان زمانی دانست که مقدس‌ترین نمادهای دینی بر سوگ شهید شدن خلیفه الله ناله سر داده اند. وتمام زمینیان از کوهها و دریا و ماهیانش از حب و علاقه ای که به حسین (ع) دارند اشک می‌ریزند.

زیارت ناحیه با اندوهی جان فرسا، عزاداری تمام کائنات برای حسین (ع) را به تصویر کشیده است.

پی‌نوشت:
1- بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏26، ص: 345 _ إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، ج‏2، ص: 404 _ بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏16، ص: 365 _ خصائص الحسینیه شیخ جعفر شوشتری
2- کجاست آن کسی که هنگام شیرخوارگی جبرئیل در گهواره با او سخن می گفت؟؛ عوالم العلوم و المعارف (مستدرک حضرت زهرا تا امام جواد علیهم السلام)، ج‏17- الحسین‏ع، ص: 571
3- بحار الأنوار (ط - بیروت)   ج‏45   175   باب 39