نه تنها زبان گفتار بلکه زبان اندیشه فیلم گذشته هم فرانسوی است

به گزارش خبرنگار اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، جلسه نمایش و تحلیل مضمونی فیلم سینمایی گذشته ساخته اصغر فرهادی، به همت موسسه صهبای معرفت، عصر امروز با حضور پرویز امینی، متخصص جامعه‌شناسی سیاسی و پژوهشگر فرهنگ و رسانه در مجتمع فرهنگی دانشجویی 13 آبان (لانه جاسوسی) برگزار شد.

امینی در ابتدا با بیان این نکته که در فیلم هیچ چیزی اتفاقی نیست به خصوص فیلمی که کارگردان آن اصغر فرهادی باشد، گفت: در فیلم گذشته، موسیقی وجود ندارد و این مساله برنامه‌ریزی شده است. علاوه بر این، افکت‌ها و نماهای فیلم هم عمدی و برنامه‌ریزی شده است. نماها همه بسته و مدیوم است، پس در فیلم هیچ چیز اتفاقی نیست.

این پژوهشگر فرهنگ و رسانه خاطرنشان کرد: فهم این فیلم تا حدی مشکل است چون جنبه‌های اندیشه‌ای و معرفتی در آن غلبه دارند اما این جنبه‌ها روشن نیستند بلکه نمادین هستند و کارگردان با نشانه‌شناسی حرف خود را می‌زند.

وی در خصوص اولین برداشتی که ممکن است از فیلم صورت گیرد بیان داشت: اولین برداشت شاید این باشد که این فیلم، فیلمی درباره معمای خودکشی سلین است که مانند فیلم‌های کاراگاهی فرضیاتی در این مورد مطرح و سپس رد می‌شوند. در واقع، به این وسیله تعلیق شکل می‌گیرد و کشش داستان نیز با همین تعلیق است.

امینی برداشت دوم را دلیل خودکشی سلین دانست و یادآور شد: در فیلم دلایل مختلفی برای خودکشی سلین مطرح می‌شود که هر دلیل با آمدن شواهد تازه رد می‌شود و فیلم برخلاف فیلم‌های کاراگاهی جواب مشخصی در این خصوص نمی‌دهد. تاکید فیلم بر این است که آنجایی که کاملا به حقیقت دست پیدا کردی، هنوز به حقیقت نرسیده‌ای. بعد هم می‌گوید اصلا حقیقت قابل دسترسی نیست و حرکت در مسیر رسیدن به حقیقت حرکت بیهوده‌ای است. وقتی هم که یقین داشته باشی، در زندگی به تنش و چالش برمی‌خوری.

وی افزود: بهبود داستان و روابط افراد از جایی اتفاق می‌افتد که دسترسی به یقین را کنار می‌گذارند. در سکانس پایانی فیلم که نقطه جمع‌بندی فیلم است، دکتر که ظاهرا یک کاراکتر فرعی است جمله مهمی را ادا می‌کند. او به سمیر می‌گوید: هر اطمینانی در این شرایط مشکوک است. به خاطر همین شک است که سمیر دوباره برمی‌گردد و خودش عطر را تست می‌کند.

این پژوهشگر فرهنگ و رسانه برداشت سوم از فیلم را چالش سنت و مدرنیزم عنوان کرد و گفت: در اینجا منظور از سنت و مدرنیزم معنای فلسفی و معرفتی آن است. پایه و اساس مدرنیته فردیت انسان است و باقی مسائل اعتباری هستند. کانت، پیامبر مدرنیته، می‌گوید آن چیزی که اهمیت دارد این است که انسان غایت است نه ابزاری برای رسیدن به اهداف. یعنی پیش و پس از فرد، مرجعیتی وجود ندارد بلکه خود انسان ملاک است. پس مدرنیته یعنی رد هر گونه مرجعیت خارج از فرد که به آن اصل اتونومی یا خودمختاری بشر می‌گویند.

وی افزود: هسته مرکزی و اصلی سنت، تکیه بر یک مرجعیت بیرون از خود است که این مرجعیت می‌تواند آداب و رسوم، دین و ... باشد. در مدرنیته فرد تصمیم می‌گیرد خودکشی کند و چون مرجعیت با انسان است او حق دارد این کار را بکند و مشکلی در راه او وجود ندارد در حالی که در سنت این گونه نیست.

امینی کاراکتر احمد را نماد صلح خواند و تصریح کرد: در فیلم چند بار روی ریش داشتن احمد تأکید می‌شود که این مساله به همراه قورمه سبزی پختن و بلال درست کردن توسط او نشانه‌هایی از سنت هستند. در واقغ، احمد نماد سنت و مارین نماد مدرنیته است و دائما در فیلم جدال سنت و مدرنیته را می‌بینیم. یکی از صحنه‌های مدرنیزم صحنه طلاق در دادگاه است که در آنجا فقط از جنبه قرادادی و حقوقی به طلاق نگاه می‌شود و خانواده در آنجا مساله نیست. در واقع، طلاق همانقدر مهم است که ازدواج مهم است.

پژوهشگر فرهنگ و رسانه افزود: سکانسی که شهریار دوست احمد با او در کافه صحبت می‌کند جمع‌بندی سنت و مدرنیته است. در آنجا شهریار به احمد می‌گوید تو آدم اینجا (فرانسه) نیستی و به این وسیله پارادوکس سنت و مدرنیزم را نشان می‌دهد.

امینی با اشاره به برداشت چهارم بیان داشت: حال باید در مقابل تقابل سنت و مدرنیته چه کار کنیم؟ فیلم نفی سنت است و نام آن هم گذشته یا همان سنت است که از ابتدای تیتراژ و حتی قبل از تیتراژ روی آن تاکید می‌شود. فیلم تاکید دارد گذشته یا همان سنت گذشته و باید آن را فراموش کنیم. در سکانسی هم ماریان به احمد که می‌خواهد در مورد دلیل رفتنش در چهار سال پیش به او توضیح دهد، می گوید دیگر نمی‌خواهم به عقب برگردم، فراموش کن. در سکانس اول هم که ماریان دنده عقب می‌گیرد و تصادف می‌کند به این معناست که بازگشت به گذشته و سنت انسان را دچار چالش می‌کند و اسم فیلم هم دقیقا بعد از این تصادف می‌آید.

وی در خصوص برداشت پنجم گفت: چرا لوکیشن اصلی فیلم در حاشیه پاریس است؟ در فیلم چیز زیادی از جامعه فرانسه نمی‌بینم. فرانسه لائیک‌ترین کشور دنیا و محور مدرنیزم است و جمهوری فرانسه جمهوری لائیک و ضد دین است. فیلم در حاشیه پاریس می‌گذرد چون می‌خواهد نشان دهد کاراکترها در حاشیه مدرنیته هستند. مارین به عنوان نماد مدرنیزم با احمد و سپس با سمیر ازدواج می‌کند که هر دو نماد سنت هستند. بنابراین، او هنوز یک انسان مدرن اورجینال نیست.

امینی ضمن بیان برداشت ششم بیان داشت: در فیلم گفته می‌شود آخرین حافظه‌ای که در انسان از کار می‌افتد حافظه بویایی است و سمیر به همین دلیل عطرها را به بیمارستان می‌برد تا روی همسرش تست کند. سمبل سنت در حافظه بویایی عطر است که نوستالژی و بخشی از تشریفات است که در حد همان نوستالژی در فیلم حفظ می‌شود.

وی گفت: گذشته فقط زبان گفتارش فرانسوی نیست بلکه زبان اندیشه آن نیز فرانسوی و لائیک است اما با این حال نماینده جمهوری اسلامی در اسکار می‌شود.

پژوهشگر فرهنگ و رسانه در خصوص سبک زندگی در فیلم گذشته بیان داشت: هر سبک زندگی دارای بنیادهای معرفتی و فلسفی است که این فیلم سبک زندگی با بنیادهای سنت را نفی می‌کند و حتی آن بخش از مدرنیزم را هم که می‌خواهد به سنت برگردد نفی می‌نماید. هیچ نماد مدرن خالصی در گذشته وجود ندارد و با این فقدان مصداق در آن و وجود سبک زندگی سنتی که سعی در نفی آن دارد زندگی مدرن خالص را پیشنهاد می‌دهد.