چرا دروازه تجارت با ترکمنستان قفل شد؟ / سقوط تعاملات بعد از امضای سند توسعه اقتصادیِ روسای جمهور

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ در بخش مقدماتی پرونده "دیپلماسی اقتصادی" به اهمیت صادرات به عنوان موتور محرک تولید بخصوص در شرایط تحریم و جنگ اقتصادی، مزایا و ظرفیت‌های اقتصادی بالقوه کشور برای تعامل با سایر کشور‌ها و همچنین اهمیت توسعه تجارت خارجی با کشور‌های همسایه و اثر آن بر رشد و رونق تولید و اقتصاد ایران پرداختیم.

 

---

---

 

در قسمت‌های بعدی پرونده در گفتگو با روسای اتاق بازرگانی مشترک کشور‌های ارمنستان، آذربایجان، عمان و ترکیه به ظرفیت‌ها مزیت‌ها و چالش‌های تجارت ایران با این کشور‌های همسایه پرداختیم. یکی دیگر از این کشور‌های همسایه‌ی خاکی ایران ترکمنستان است که هر چند کوچک و کم جمعیت، اما به دلیل قرار گرفتن بین ایران و چند کشور دیگر استراتژیک محسوب می‌شود.

 

---

پرونده ویژه «دیپلماسی اقتصادی» | ارمنستان ؛

بازاری که با بسته‌بودن مرز هم قبضه شد!

ماجرای لغو پروژه ساخت بزرگترین پل بین ارمنستان و گرجستان

پرونده «دیپلماسی اقتصادی» | آذربایجان ؛

وثوقی: ایران در بازار تجارت‌جهانی مغازه‌ چهارنبش دارد

هیچ برنامه‌ای برای بازار ۳۰۰ میلیون نفری آسیای میانه نداریم

---

ترکمنستان با جمعیت (بازار مصرفی) ۶ میلیون نفری سالانه ۵ میلیارد دلار واردات دارد که سهم ایران در سال ۹۶ از این بازار ۴۱۷ میلیون دلار بوده است. برای رسیدن به پاسخ این پرسش که چرا تجارت ما با ترکمنستان در سطح مطلوب خود قرار ندارد و چگونه می‌توان این رقم را به بیش از ۳ برابر میزان کنونی ارتقا داد با مجید محمد نژاد؛ رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و ترکمنستان گفتگو کردیم که در ادامه مشاهده می‌کنید.

 

کشور ترکمنستان چهاردهمین کشور تولیدکننده گاز در دنیاست و ذخایر خوبی را دارد. همچنین، یکی از کشور‌هایی است که نفت خام تولید می‌کند و این فرصتی برای کشور ماست که می‌توانیم از آن استفاده کنیم؛ چرا که ترکمنستان تقریباً راه خروجی ندارد و کشور جمهوری اسلامی ایران، یکی از بازار‌ها و مسیر‌های امنی است که ترکمستان می‌تواند روی آن حساب کند؛ لذا چقدر خوب است اگر ما متوجه این موضوع باشیم و بتوانیم به کشور ترکمنستان این آرامش خاطر را بدهیم که بتوانند چه در حوزه مبادله و چه در حوزه صادرات این کالا‌های استراتژیک، روی کشور ما حساب کنند و این کالا‌ها را با اطمینان صادر کنند.

از دیدگاه فرهنگی نیز، ما نقاط مشترک بسیار زیادی با ترکمنستان داریم. تقریبا ۹۸ درصد مردم ترکمنستان مسلمان هستند. همجواری این کشور با بعضی از استان‌های ما، مخصوصا با منطقه ترکمن صحرای ما که زبان مشترک با هم دارند، امکان وجود مراودات فرهنگی را فراهم کرده است و این می‌تواند برای ما یک فرصت باشد.

 

---

حجم واردات در کشور ترکمنستان چقدر است؟

ترکمنستان بیشتر یک کشور واردات محور است و از کشور‌های متعدد از جمله روسیه و اتحادیه اروپا، کالا وارد می‌کند. جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از تامین کننده‌های ترکمنستان بوده و هست. در سال ۲۰۱۵ که آقای دکتر روحانی سند توسعه اقتصادی را به اتفاق ریاست محترم جمهوری ترکمنستان امضا کردند، قرار بر این شد که تا سال ۲۰۲۵، سطح مبادلات به بیش از ۵ میلیارد دلار برسد. اما متاسفانه از زمانی که این سند امضا شد، به دلایل مختلف، سطح مبادلات کاهش پیدا کرد. در سال ۲۰۱۴ حجم صادرات ما به ترکمنستان حدود یک میلیارد دلار و حجم واردات ما از ترکمنستان حدود ۱۳۰ میلیون دلار بوده است. ولی در سال گذشته، حجم صادرات ما به ترکمنستان حدود ۴۰۰ میلیون دلار و حجم واردات ما از ترکمنستان حدود ۱۳ میلیون دلار بوده است که این رقم بسیار تنزل پیدا کرده است.

یکی از علت‌های این کاهش تجارت، نوسانات سال‌های اخیر در قیمت نفت و گاز است که با توجه به این که یکی از منابع درآمد ترکمنستان، فروش نفت و گاز است، این کشور در سال‌های اخیر به مشکل برخورده است. همچنین تهاتر گازی ما با ترکمنستان اخیرا به مشکل برخورده است و فعلا تهاتر انجام نمی‌شود و، چون این تهاتر انجام نمی‌شود، بخشی از مبادلات ما با ترکمنستان کاهش پیدا کرده است. در حال حاضر، ارزش پول ملی ترکمنستان نیز به نسبت کاهش پیدا کرده است؛ در واقع، سبد خانوار در ترکمنستان تقریبا نصف شده است و این اثراتی را در مبادلات تجاری آن‌ها گذاشته است.

 

ما در حال حاضر چند مشکل با ترکمنستان برای خودمان درست کردیم و آن‌ها را بزرگ کردیم. یکی از مشکلاتمان همین تهاتر گاز است. طرف ترکمنستان علاقمند است که زودتر این مشکل حل شود. ما تا زمانی که مشکل تهاتر گازی و مبادلات فی ما بین اقتصادی که با هم داشتیم را حل نکنیم، تجارت بین دو کشور تحت الشعاع قرار می‌گیرد. خوشبختانه مدیرعامل جدید شرکت ملی گاز ایران، نگاه بسیار خردمنداته تری نسبت به این موضوع دارند و علاقمندند که بتوانند مشکلات را با کشور ترکمنستان حل کنند. ایشان اخیرا با سفیر ترکمنستان در ایران جلسه‌ای داشتند و قصد دارند مشکلات این حوزه را دوستانه و خارج از فضای دادگاه‌های جهانی حل کنند. اگر این اختلافات ابتدائاً حل بشوند، وضعیت بهتر خواهد شد و ما چشم انداز بهتری نسبت به تجارت بین دو کشور خواهیم داشت.

ایران اول باید مشکلات خود را با ترکمنستان حل کند. در حال حاضر، تجارت ما با ترکمنستان خیلی تحت الشعاع این مسائل است. نباید کار به این جا می‌کشید که به این شکل تجارت ما با ترکمنستان قفل شود. علاوه بر این، ترکمنستان هنوز خیلی علاقه‌مند به بازتر کردن درب‌های ورودی اقتصاد کشورش نیست و چندان تمایل ندارد که افراد یا شرکت‌های جدیدی وارد حوزه تجارت و تولید با ترکمنستان بشوند. در واقع، برنامه ترکمنستان این است که تا سال ۲۰۲۵ زیرساخت هایش را قوی‌تر کند و بتواند توسعه درون گرا داشته باشد.

به علاوه، سبد مصرفی خانوار در ترکمنستان کاهش پیدا کرده است. به طوری که در سال ۲۰۱۴ کل حجم واردات ترکمنستان حدود ۵ میلیارد دلار بوده که سهم ما از آن، یک میلیارد دلار بوده است. اما در سال گذشته، حجم واردات ترکمنستان به حدود ۲ و ۸ دهم میلیارد دلار کاهش پیدا کرده که سهم ما از آن، ۴۰۰ میلیون دلار بوده است.

 

 

با توجه به این که ترکمنستان دارای صنعت نفت و گاز و پتروشیمی است، خدمات فنی و مهندسی در صنعت نفت و گاز برای آن‌ها بسیار ارزشمند است و تقریبا ۴۰ درصد واردات این کشور را خدمات فنی و مهندسی تشکیل می‌دهد. اما در این حوزه، گرایش این کشور بیشتر به سمت کشور‌های اروپایی است. شرکت‌های ما هم خیلی تلاش کردند که بتوانند در این حوزه ورود کنند و گاهی نیز وارد شدند، اما ترکمنستان علاقمند است که در حوزه خدمات فنی و مهندسی از اروپا کمک بگیرد.

در بخش ترانزیت نیز، ترکمنستان کشور ارزشمندی برای جمهوری اسلامی ایران به حساب می‌آید و در واقع می‌توان گفت: هاب منطقه است. این کشور برای ما، چه از نظر واگن و چه از نظر کامیون، دروازه ورود به کشور‌های آسیای میانه است. همچنین دسترسی کشور‌های همجوار ترکمنستان مثل ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان به آب‌های آزاد، از طریق ترکمنستان اتفاق می‌افتد که این موضوع می‌تواند سهم به سزایی در ترانزیت کالا داشته باشد و مبادلات تجاری را افزایش دهد.