مبدعان ساخت مولکول برنده جایزه‌ نوبل شیمی شدند

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در سومین روز از اعلام نام برندگان جایزه نوبل دو شیمیدان آلمانی و بریتانیایی به‌عنوان برگزیدگان سال ۲۰۲۱ معرفی شدند. این دو دانشمند موفق به ساخت کاتالیزاتور جدیدی شده‌اند که کمیته نوبل آن را سازگار با محیط‌زیست می‌داند. نوبل شیمی امسال به طور مشترک نصیب شیمیدان آلمانی، بنیامین لیست و دانشمند بریتانیایی، دیوید مک‌میلان شده که هر دو ۵۳ ساله هستند.

کمیته نوبل گفت این دو دانشمند «ابزار دقیق و جدیدی برای ساختن مولکول ابداع کرده‌اند. کاتالیز آلی تاثیر بزرگی بر پژوهش‌های دارویی گذاشته و شیمی را سبزتر کرده است». کاتالیزور تسهیل و تسریع‌کننده واکنش‌های شیمیایی است. برخی کاتالیزور‌ها حاوی اتم‌های فلز هستند از این رو ساخت و بکارگیری آن‌ها گران است و دفع آن‌ها سبب آلودگی محیط‌زیست می‌شود. کاتالیزور‌های آلی فاقد این فلزات هستند و از کربن و هیدروژن و گوگرد و دیگر عناصر آلی تشکیل شده‌اند و از این رو آلودگی محیط‌زیستی کمتری دارند.

همچنین گفته می‌شود روشی که این دو دانشمند برای تولید مولکول‌ها به کار برده‌اند ابزاری در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد که به عنوان مثال می‌تواند در فرایند تولید دارو به کار گرفته شود. بنیامین لیست زاده فرانکفورت، مدیر بخش تحقیقات کربوهیدرات موسسه ماکس- پلانک و استاد دانشگاه کلن است. دیوید مک‌میلان در اسکاتلند متولد شده و اکنون استاد دانشگاه پرینستون آمریکا است.

این دو شیمیدان از سالیان پیش به تحقیق درباره نقش کاتالیزاتور‌ها در شیمی آلی و ساختار‌های نامتقارن ارگانیک پرداخته‌اند. با روش جدیدی که لیست و مک‌میلان طی سال‌ها پژوهش به آن دست یافته‌اند می‌توان با عناصری مانند هیدروژن و کربن که بر خلاف کاتالیزاتور‌های مرسوم حاوی فلزات سنگین نیستند و محیط زیست را آلوده نمی‌کنند کاتالیزاتور‌هایی تولید کرد که در فعالیت‌های گوناگون مانند تولید دارو و مولکول‌های جذب نور در پنل‌های خورشیدی کاربرد دارند.

یوهان اگویست، رئیس کمیته نوبل، این روش را «بسیار خلاقانه و درعین حال ساده» خواند و گفت برای بسیاری از دانشمندان سوال است که چرا چنین روشی زودتر کشف نشده بود. پیتر سومفای، دیگر عضو کمیته نوبل، ضمن تاکید بر اهمیت این روش برای اقتصاد جهانی تصریح کرد: «برآورد‌ها نشان می‌دهد که استفاده از روش فروکافت (کاتالیز) منشاء ۳۵ درصد از تولید ناخالص جهانی است. اگر ما از روشی استفاده کنیم که برای محیط زیست سالم‌تر باشد تاثیر بسیار مهمی خواهد داشت.»

بنیامین لیست ۵۳ ساله در واکنش به خبر دریافت جایزه نوبل شیمی، آن را «غافلگیری بزرگ» خواند. او گفت که ابتدا نمی‌دانست مک‌میلان هم مشغول کار روی موضوعی مشابه است و تصورش این بود که «ایده احمقانه‌ای» به ذهنش رسیده است تا آن‌که نتیجه داد و فهمید به کشفی بزرگ و انقلابی دست یافته است. آقای لیست یادآوری کرد که طی بیست سال گذشته این روش بسیار پیشرفت کرده و کشف آن نقطه آغاز تحولی بزرگ بود. جایزه ۱.۱۵ میلیون دلاری نوبل شیمی به طور مساوی بین بنجامین لیست و دیوید مک‌میلان تقسیم می‌شود.