خلیج گرگان در انتظار اجرای طرح ۵ ساله / وزارت نیرو حقابه تنها خلیج شمال کشور را اختصاص می‌دهد؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری؛ * ۴۶ سال قبل شرکت کنندگان کنوانسیون رامسر در کنار تعیین روز جهانی تالاب ها، تصمیم گرفتند که خلیج گرگان، تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز را به عنوان اولین مجموعه تالاب بین المللی جهان در فهرست تالبا‌های این کنوانسیون ثبت کنند تا با وضع قوانین بین المللی از محیط زیست در شبه جزیره میانکاله و تالاب گمیشان محافظت کنند.

این خلیج ۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد، اما کم عمق است و در زمان مد یا افزایش حجم آب در آن، عمق آن حداکثر به ۴ متر می‌رسد. بر اثر گسترش شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی دریای خزر به وجود آماده است. آشوراده، تنها جزیره ایرانی در دریای خزر هم در حاشیه این خلیج قرار گرفته است.

بخشی از اقتصاد مردم این منطقه برپای اکوسیستم خلیج گرگان می‌چرخد. از صید خاویار بگیرید تا حضور گردشگران. از سوی دیگر همین بهره برداری اقتصادی از خلیج گرگان باید با مراقبت متخصصان حوزه محیط زیست و دلسوزی مردم صورت گیرد، چون با خشک شدن آن، محیط زیست آسیب می‌بیند، پرندگان دیگر به آن مهاجرت نمی‌کنند، خلیج محل جمع شدن گنداب می‌شود و دیگر حیات چه برای انسان و چه برای آبزیان و پرندگان و دوزیستان سخت می‌شود. پوشش گیاهی آن از بین می‌رود و بار دیگر زخم تمدن بشری بر گونه زمین نقشی جاودان می‌بندد. این زخم چند سالی است که در خلیج گرگان ایجاد شده، هرچند هنوز برای نجات خلیج و ترمیم زخم امید وجود دارد.

خشکی ۲۷ درصدی خلیج گرگان

گزارش‌های رسمی در زمستان پارسال خبر از احتمال خشکی کامل خلیج گرگان می‌داد. براساس این گزارش‌ها ۲۷ درصد این اکوسیستم طبیعی خشک شده است. یکی از دلایل خشک شدن خلیج، مسدود شدن راه‌های ارتباطی آن با دریای خزر عنوان می‌شود. ارتفاع آب این دریاچه عظیم در ۲۰ سال گذشته حدود یک و نیم متر کم شده و حالا آب به خلیج نمی‌رسد. کارشناسان به عنوان راهکار، به لایروبی محل‌های ورود آب دریا به خلیج اشاره می‌کنند. مناطقی مانند چاپاقلی، آشوراده و خزینی که از رسوبات پر شده، اگر تخلیه شود، امکان ورود آب به خلیج هم فراهم می‌شود.

بیشتر بخوانید:

• احیای «خلیج گرگان» هیچ بودجه‌ تخصیص‌یافته‌ای ندارد!
• سازمان بازرسی به احیای خلیج گرگان ورود کرد
• حفاظت از تالاب‌ها و عرصه‌های زیست محیطی وظیفه همه است
• خلیج گرگان در صورت انسداد ۳ کانال ورودی دریای خزر خشک خواهد شد!

البته لایروبی کانال‌های ورود آب به خلیج، به عنوان راهکار‌های موقتی معرفی می‌شوند و کارشناسان معتقدند که حتما برای تأمین آب در خلیج گرگان باید حقابه درنظر گرفته شود.

یک سال از طرح جامع ۵ ساله گذشت

در تیرماه سال گذشته، طرح جامع ۵ ساله برای احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله در ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور به تصویب می‌رسد. همزمان با تصویب این طرح، از سوی دولت وقت اعتبارات اجرای آن مشخص و وظایف دستگاه‌های دولتی نیز تعیین شد. اما مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت از محیط زیست می‌گوید که هنوز مبلغی برای احیای این طرح تخصیص داده نشده است.

مهمترین اقدام درنظرگرفته شده در این طرح، تسهیل ارتباط بین دریا و خلیج گرگان، به عنوان پروژه اثربخش و کم هزینه است. براساس این طرح وزارت نیرو مکلف شد که ظرف ۲ ماه حد بستر و حریم میانکاله و خلیج گرگان را مشخص کند تا اقدامات لازم برای تسهیل ارتباط بین دریا و خلیج صورت گیرد. در این طرح تأمین نیاز آبی خلیج هم از ورودی ۱۱ رودخانه منتهی به این خلیج درنظر گرفته شد. براساس این طرح، وزارت جهاد کشاورزی هم مکلف شد تا برنامه‌های لازم برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی اطراف خلیج گرگان را ارائه و تدوین کند و از طرفی برنامه ریزی برای جلوگیری از پساب کشاورزی به تالاب و خلیج داشته باشد.

آسیب پسروی آب دریا به خلیج گرگان 

حالا پس از گذشت بیش از یک سال و نیم از تصویب طرح جامع ۵ ساله، احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت از محیط زیست خبر داده که‌ای نبرنامه به دستگاه‌های اجرایی مرتبط ابلاغ شده است. او امیدوار است که سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط، وظایف خود را به موقع و درست انجام دهند تا ظرف ۵ سال آینده، وضعیت خلیج گرگان بهبود یابد.

به گفته لاهیجان‌زاده بخش زیادی از کانال‌های ارتباطی ورود آب به تالاب‌ها لایروبی شده است، با این حال او معضل بزرگتر را پسروی آب دریا عنوان می‌کند و می‌گوید: اولین اکوسیستم‌هایی که در از پسروی آب، آسیب می‌بینند، تالاب‌های ساحلی هستند.

با این حال بهتر است فراموش نکنیم که طرح‌های لایروبی کانال ها، طرح‌های کوتاه مدتی است. با اینکه کارشناسان معتقدند که دریای خزر دوره‌های پرآبی وکم آبی متناوب و تاریخی دارد، با این حال نمی‌توان نسبت به کاهش حجم آب بزرگترین دریاچه جهان، بی تفاوت بود. مساله‌ای که در اثر گرم شدن زمین صورت گرفته و برای نجات خلیج گرگان نمی‌توان صرفا به آب دریا اکتفا کرد.

حقابه تالاب‌ها؛ مساله‌ای نو برای وزارت نیرو! 

نکته حائز اهمیت این است که در چند سال اخیر، حقابه محیط زیست از رود‌ها در نقاط مختلف کشور که شامل آب مورد نیاز تالاب‌ها است، از سوی وزارت نیرو به صورت جدی نادیده گرفته می‌شود. این مساله شاید درباره حوضه آبریز زاینده رود و خشکی تالاب گاوخونی به چشم بیاید، اما نباید آن را درباره مواردی مانند خلیج گرگان نادیده بگیریم.

لاهیجان‌زاده توضیح می‌دهد که سازمان متبوع او در زمینه تأمین حقابه تالاب‌ها در ابتدای راه است و برای جا افتادن این مساله باید صبر کنیم. جلساتی هم با وزارت نیرو برگزار شده تا بهترین زمان برای رهاسازی آب مشخص شود.

اینکه یک مسئول عالی رتبه در سازمان حفاظت از محیط زیست بر مدیریت صبورانه تأکید می‌کند، نشانه خوبی است، اما نباید یادمان برود که صبر طبیعت خیلی وقت است تمام شده است.