جایگاه «معنویت» در گفتمان انقلاب اسلامی

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: «معنویتی» که گفتمان انقلاب اسلامی در ذیل «اسلام ناب» مدعی آن است، پیوند وثیق میان زندگی دنیوی و اخروی است، فیزیک را در کنار متافیزیک و ماده را در کنار معنا می‌بیند. معنویت دینی و پیوند انسان با الوهیت را در همه رفتار‌های زمینی از سیاست، فرهنگ و اقتصاد جدا نمی‌بیند. این نوع نگاه به مسائل زندگی اجتماعی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی سابقه نداشت.

هشتمین جلسه از نهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «گفتمان انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در این نشست گفت: در جلسات قبل، ماهیت نقطه کانونی و سه عنصراساسی «آزادی»، «عدالت» و «اخلاق» به مثابه دال‌های شناور گفتمان انقلاب اسلامی بیان شد و «معنویت» چهارمین عنصر اساسی و شاخصه متمایز در این گفتمان است.

وی افزود: انقلاب اسلامی در زمانی اتفاق افتاد که در جهان به عصر پایان، دین و معنویت و ایدئولوژی شناخته می‌شود. در چنین شرایطی یک انقلابی رخ داده است که بر شالوده «معنویت» استوار بود. نفسِ این اتفاق بسیار مهم است و شناخت حقیقت معنویت متکی بر اسلام ناب و تمایز آن با معنویت‌های دیگر هم اهمیت دارد.

استاد مهاجرنیا با اشاره به کوتاهی‌هایی که در معرفی گفتمان انقلاب اسلامی و معنویت ناشی از آن شده است، افزود: بعد از چهار دهه از انقلاب اسلامی حقیقت «معنویت» انقلاب، هنوز نه تنها در دنیا ناشناخته مانده است بلکه با حواشی که تبلیغات دشمنان برای ما ایجاد کرده اند؛ سوء فهم‌هایی از آن ایجاد شده است. معنویت انقلاب را با پدیده تروریسم (که زائیده دنیای استکبار است و مقارن با مفاهیمی، چون تحجر، بنیادگرایی افراطی و خشونت)، تبلیغ می‌کنند.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: «معنویتی» که گفتمان انقلاب اسلامی در ذیل «اسلام ناب» مدعی آن است، پیوند وثیق میان زندگی دنیوی و اخروی است، فیزیک را در کنار متافیزیک و ماده را در کنار معنا می‌بیند. معنویت دینی و پیوند انسان با الوهیت را در همه رفتار‌های زمینی از سیاست، فرهنگ و اقتصاد جدا نمی‌بیند. این نوع نگاه به مسائل زندگی اجتماعی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی سابقه نداشت. تنها انقلابی که شعار عینیت دین و سیاست و رابطه دنیا و آخرت وپیوند مادیت و معنویت را بر پایه بنیاد‌های فکری و اعتقادی مطرح کرد، انقلاب ملت ایران بود. این ادبیات نماد‌هایی بود که در ادبیات انقلاب ایجاد شد وملت ایران بر اساس آن‌ها انقلاب کردند، اگرچه نتوانستیم این ادبیات را درست ترویج کنیم، گسترش بدهیم ودر دنیا معرفی کنیم.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه افزود: یکی از شاهکار‌های گفتمان انقلاب اسلامی، پایان دادن به تلقی ناصوابِ برابری معنویت با زهد و زندگی زاهدانه و انزواگرایانه و عدم ورود به عرصه جامعه و سیاست است. در حالی که آن تفکر زهدگرایی، دنیا را پَست و آلوده می‌داند و خواهان کناره گیری از آن بود، گفتمان انقلاب اسلامی با معنویت حماسی و الگوی عاشورایی پا به میدان گذاشت. چهل سال تجربه تقابل این معنویت با استعمار را به عنوان برند انحصاری خود قرار داده است. امام راحل عظیم الشأن با همین رویکرد در دهه چهل مبارزه را شروع کرد. در سخنرانی امام در مدرسه فیضیه قم در سال 1342 ایشان از تمثیل گفتمانی و تقابلی اسلام حسینی در مقابل اسلام یزیدی استفاده می‌کند و می‌فرماید امروزحسینیان در مقابل یزیدان ایستاده اند. از ابتدا رویکرد انقلاب اسلامی این بود که «معنویت» را اساس اقتصاد و سیاست و آزادی و اخلاق و هنجار‌های اجتماعی خود قرار بدهد؛ نه مانند انقلاب کبیر فرانسه است که همه هدفش آزادی باشد و نه مانند انقلاب اکتبر سوسیالیستی 1917 روسیه است که اقتصاد را اساس همه چیز قرار دهد.

وی افزود: یکی از ابعاد «معنویت» در گفتمان انقلاب اسلامی، تعهد، مسئولیت و غیرت دینی آن است که با شعارتسامح و تساهل وتُلرانس و رواداری و بی غیرتی ناشی از سکولاریسم غربی در تعارض بود. معنویت انقلابی، با جهاد و شهادت و حماسه عجین است. «اشداء علی الکفار» را در کنار «رحماء بینهم» دارد. معنویت انقلاب، مردان و زنانی را می‌سازد که «لاتلهیهم تجاره و لابیع عن ذکرالله» در مسیر ساختن زیست جهان معنوی مبتنی بر عدالت و آزادی باغیرت دینی و تعصب اسلامی و انسانی، همانند کوه ایستاده اند و از مسیر منحرف نمی‌شوند. به تعبیر رسول معظم اسلام (صلوات الله علیه و آله) آن‌ها «کَالجَبَلِ الرّاسِخِ لاتُحَرِّکُهُ العَواصِفُ» هستند.

استاد مهاجرنیا با اشاره به حوادث روز جامعه افزود: شعار «زن، زندگی، آزادی» از شعار‌های اصیل گفتمان انقلاب اسلامی است. انقلاب بر اساس آموزه قرآنی برای آزادی زنان و مردان از همه قیود و موانع از جهل و خرافات، از رسوم و آداب جاهلی، از تقلیدکورکورانه از دنیای سکولار، آزادی از استبداد و آزادی از بی غیرتی و بی عفتی، ولنگاری و هوا‌های نفسانی، فضای نوینی ایجاد کرد. این نوع آزادی را انقلاب اسلامی از رسالت خاتم رسولان (ص) آموخته است هدف رسالت او در سوره اعراف چنین بیان شده است: «یضع عنهم اصرهم و الأغلال الّتی کانت علیهم» او برای آزادی و آزادگی انسان‌ها مبعوث شده است. در تمام تاریخ ایران در هیچ دوره‌ای زن ایرانی مثل امروز هم پای مردان و بلکه با درصد بیشتری در حال شکوفایی نبوده است. انقلاب هویت زن را زنده کرد. نباید آزادی را به معنای رهایی از انسانیت و اخلاق و عفت و ارزش‌های والای انسانی معنا کرد. در ادبیات گفتمان انقلاب اسلامی آزادی در کنار استقلال ملت ایران از اسبتداد شاهنشاهی و استعباد و استعمار امریکایی و دستیابی به نظام جمهوری اسلامی بوده است و نسل جوان باید بدانند طرح مقوله آزادی بدون معنویت و در تقابل با انقلاب اسلامی، بازگشت به همان ارزش‌هایی است که چهل سال پیش ملت ایران علیه آن‌ها قیام کردند. آزادی، بی بندو باری نیست، آزادی بی عفتی نیست. اگر در جا‌هایی ما نتوانستیم آزادی همراه با معنویت انقلاب را پیاده کنیم، مشکل از کارگزاران و مجریان است نه از اندیشه و گفتمان انقلاب اسلامی.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: معنویت انقلابی پابه پای نهضت اسلامی ملت ایران در دوره مبارزه ایجاد شد و رشد کرد و در دوره نظام سازی در مهندسی نظام و در متن و شالوده قانون اساسی پایه گذاری شد. قانون اساسی جمهوری اسلامی یک قانون اساسی مبتنی بر معنوی است، بر اساس مبانی و اصول دین در پارادایم امامت اهل البیت (ع) شکل گرفته است و مبتنی بر موازین شریعت است. در مرحله دولت سازی هم معنویت اساس دولت اسلامی است و جامعه اسلامی هم باید بر همین اساس بنا شود و تمدنی که برآیند مجموعه انقلاب اسلامی است یک تمدن الهی و معنوی باید باشد. در اصل دوم قانون اساسی می‌گوید نظام اسلامی نظامی است متکی بر ایمان به خدا، به قیامت، به نبوت، به امامت به معاد و به کرامت انسانی یعنی از اولش بنیادهایش روی «معنویت» است. هدف نهایی انقلاب اسلامی در سایه حاکمیت الهی، رسیدن به حیات طیّبه انسانی است.

وی افزود: قانون اساسی سند رسمی گفتمان انقلاب اسلامی است که مبنایش بر معنویت است، هدفش معنویت است، ارزش‌های مابین مبدأ و معاد آن کاملاً معنوی است، سازوکار‌های اجرایی و سازوکار‌های زندگی اجتماعی اش در اقتصاد، در سیاست و در فرهنگ همه اش بر اساس معنویت است، اگرما نتوانستیم آن را محقق و پیاده کنیم آن یک حرف دیگری است. یکی از دلایلش ناآشنایی کارگزاران و مسئولان با چنین منشور و میثاق ملی است. امروز، قانون اساسی در مراکز علمی و آموزشی و دانشگاهی کشور هم حضور ندارد. مع الاسف در حوزه‌های علمیه هم با نگاه اجتهادی و رویکرد فقیهانه تدریس نمی‌شود. این سند مبنای زندگی انقلاب اسلامی است، مبنای هویت اهل بیت (ع) در در دنیای امروز است، با این سند داریم زندگی می‌کنیم این باید تدریس بشود، این باید تبیین بشود، اصول آن باید تبدیل بشود به زندگی روزمره، مردم درس زندگی را باید از اینجا بگیرند و همه متوجه بشوند که مهم‌ترین دال شناور و عنصر کلیدی آن «معنویت» است. این سند دارایی ماست، ملک ماست، اینکه برخی علیه هویت اساسی خودمان شعار می‌دهند، چون با آن آشنا نیستند. نسل جدید با قانون اساسی، با مبنای حاکمیت اسلامی، با مبنای تفکر امام راحل و مقام معظم رهبری آشنا نیست.

استاد مهاجرنیا در پایان گفت: افزود: یکی از راه‌های برون رفت از این وضعیت موجود، بازگشت به معنویت انقلاب اسلامی است و بازگشت به شعار‌های اصلی انقلاب اسلامی، بازگشت به آزادی، آزادی که انقلاب گفت، بازگشت به عدالت، بازگشت به استقلال، بازگشت به هویت ملی، دینی، بازگشت به ایرانیت خودمان. امروز باید همه دست به دست هم بدهیم تا ان شاء الله این مشکلاتی که ایجاد شده رفع بشود و نسل جوان ما امیدوار و با شعار‌های انقلاب اسلامی و با گفتمان انقلاب اسلامی بیشتر آشنا شوند و این برای همه ملت روشن است که هیچ چیز جای انقلاب اسلامی را نمی‌گیرد و گفتمان انقلاب اسلامی هیچ بدیلی ندارد.