تاثیر پاره شدن خورشید تابان برجام بر دانشگاه‌ها/ تدبیرهای تقریبا هیچ!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو ؛ شروع دولت حسن روحانی روز‌هایی بود که عده‌ای هر پدیده ماورایی و غیر ماورایی را به حضور او و تعامل با دنیا گره می‌زدند. شعارش تدبیر و امید بود. هرچند با گذشت زمان مشخص شد تدبیرش بستن با کدخدا و امیدش برجام است. انگار تمامی این حرکت‌ها و جریان‌ها برای این بود که نشان دهند در همین روز‌های ابتدایی تدبیر روحانی توانسته امید را به جامعه تزریق کند.

از صعود ایران به جام جهانی و پیروزی‌های تیم ملی والیبال گرفته تا برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام برای مردم اتفاقات خوبی به شمار می‌رفت که می‌توانست میزان آسایش و آرامش را در کشور بیشتر کند. برجام در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، پادشاهی متحد بریتانیا، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.

بر اساس این توافق، ایران متعهد شد که ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی می‌کند و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژ‌ها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. برای ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده‌است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد. فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژ‌های نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود.

دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطر‌های تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تأیید اجرای توافق‌نامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد.

هنوز زمان زیادی از انتشار خبر توافق هسته‌ای نگذشته بود که زمزمه‌هایی در رسانه‌ها پیچید. زمزمه‌هایی از ارزانی اجناس و باز شدن شعبه‌های مک دونالد و کی اف سی گرفته تا خبر‌هایی از نوع باز شدن دروازه‌های شهر‌های اروپایی به روی ایران. دانشگاه‌ها نیز که سال‌ها بخاطر تحریم‌های خصمانه، در مجامع بین المللی گوشه گیر شده بودند با امید به آنکه ارتباطات بین المللی در عرصه علمی افزایش پیدا می‌کند، شروع به دعوت هیئت‌های اروپایی به کشور و انعقاد تفاهم نامه کردند.

شاید این گشایش‌های اقتصادی، سیاسی و علمی، درست همان چیزی بود که تیم مذاکرات هسته‌ای ایران توقع داشت، اما باوجود گذشت چندسال از این توافق، تغییرات در دانشگاه‌های برتر در حوزه تعاملات بین المللی متفاوت بود. در این گزارش به بررسی تحولات دانشگاه‌ها در دوران توافق برجام و قبل از آن می‌پردازیم.

«برجام امیدی را در کشور ایجاد کرد و آن امید انگیزه‌ای برای فعالیت‌های گسترده‌تر شد، در برجام ارتباطات دانشگاه در زمینه تبادلات استاد و دانشجو، پذیرش دانشجو دردوره‌های مشترک افزایش پیدا کرد و هم اکنون به دنبال پروژه‌های مشترک هستیم در این زمینه اروپا سعی کرده مسیر‌های ویژه را برای دانشگا‌های ایران هموار کند. در دانشگاه اتفاقات خوبی رخ داده و امید است با حفظ شرایط بتوانیم روابطی که سال‌ها برای آن زحمت کشیده‌ایم را به بهره وری برسانیم.» این ادعا را نیلی احمد آبادی رئیس دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار ما مطرح کرده.

وی معتقد است «ایران قصد خارج شدن از برجام را ندارد و اگر آنان به تعهدات عمل کنند خارج نخواهیم شد». نیلی در ادامه در پاسخ به اینکه اگر عمل نکردند آیا از برجام خارج می‌شویم یا خیر افزود: در مورد این مسئله در زمان خود تصمیم خواهیم گرفت. ما به عنوان دانشگاه همواره سعی می‌کنیم در شرایط ویژه هم فعالیت داشته باشیم، اما اینکه به روابط بین الملل خسارت‌هایی وارد می‌شود طبیعی است، اما این طور که دانشگاه فلج شود نیست. برجام به عنوان یک ارزش در روابط بین الملل است و باید سعی کنیم روابط با دنیا حفظ شود.

احمد معتمدی رئیس دانشگاه امیرکبیر نیز در خصوص تفاوت امکانات و شرایط دانشگاه، قبل و بعد از برجام می‌گوید: بدون در نظر گرفتن شعار سیاسی بعد از برجام ارتباطات دانشگاه بسیار بهتر شده و هیچ محدودیتی در زمینه آموزش، تحقیقات و مباحث علمی برای همکاری وجود ندارد.

رئیس دانشگاه امیرکبیر ادعا می‌کند در سه سال اخیر با بهترین دانشگاه‌های اروپا از جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا و هند جز کشور امریکا بنابر سیاست‌های جمهوری اسلامی ارتباطات بسیار خوبی برقرار شده و بنابر این ارتباطات نزدیک، امتیازات بین المللی دانشگاه در رده بندی بیش از گذشته دو برابر افزایش داشته است، البته اساتید با دانشگاه‌های امریکا ارتباط دارند و در این زمینه منعی وجود نداشته است.

وی همچنین دمعتقد است دانشگاه امیرکبیر هیچ گونه ضعفی در زمینه علمی ندارد و همچنان هیئت علمی از کشور ما و دیگر کشور‌ها در رفت و آمد هستند.

معتمدی به خبرنگار ما گفته که برجام برای دانشگاه امیرکبیر بسیار خوب بوده و ارتباطات فردی هیچ گاه مشکل اساسی نداشته است، استادان مقالاتی ارائه و در سمینار‌ها شرکت می‌کنند، اما مواردی هم بوده که دچار اشکالات شده بودند. وی همچنین ادعا می‌کند ارتباط تشکیلاتی و سازمانی که بین دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه‌های اروپایی و مراکز تحقیقاتی بوده قبل از برجام زیاد جدی نبوده، اما بعد از برجام بسیار قوی شده است.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه شرایط فعلی که آمریکا خواهان خروج از برجام است چه تغییراتی در دانشگاه حاصل می‌شود گفت: ما در دانشگاه مشکلی نداریم، اما ممکن است در تهیه برخی از قطعات و تجهیزاتی که به آن‌ها نیاز داریم مشکلاتی به وجود آید، به نظر من اگر دولت نرخ ارز را ارائه دهد و بازار رونق گیرد پروژه‌های تحقیقاتی دچار مشکل نخواهند شد. هم اکنون بازار دچار رکود شده که تا حدودی بر پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاه تاثیر گذاشته است، اما اگر دولت نرخ ارز را مشخص کند بسیار خوب است، زیرا ما توان بالایی برای خرید در دانشگاه نداریم و مشکل خواهیم داشت، قبل از برجام در تحریم‌ها مشکلات را رفع می‌کردیم در شرایط فعلی هم مشکل اساسی نداریم.

دانشگاه صنعتی شریف، اما انگار شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند. سعید سهراب پور استاد برجسته دانشگاه شریف، در خصوص امکانات و شرایط دانشگاه قبل و بعد برجام می‌گوید: اخیرا با مصوبات ترامپ شرایط بسیار بد شده به طور مثال یکی از استادان ما بدون هیچ گناهی در زندان‌های امریکا به سر می‌برد و سبب این عامل تصمیمات رئیس جمهور جدید امریکا است.

سهراب‌پور در خصوص برنامه‌های دانشگاه در سطح بین المللی با کشور‌ها معتقد است: قبل و بعد از برجام و چه در زمان حال تعامل خوبی با کشور‌هایی به خصوص اروپا داریم و با تعدادی از دانشگاه‌ها ارتباط برقرار کرده ایم و برای بازدید و کنفرانس‌ها در رفت و آمد هستیم. عواملی که مربوط به دانشگاه است زیاد تغییر نکرده، اما اخیرا افرادی که می‌خواستند برای کنفرانس به ایران بیایند به آن‌ها اجازه ورود ندادند.

سهراب پور همچنین اضافه می‌کند که استادان و افراد شاخص آمریکایی که در یک کنفرانس معمولی به ایران می‌آمدند دیگر اجازه ورود را ندارند، ولی جز امریکا، ارتباطات با دیگر کشور‌ها مانند گذشته است البته مقدار بودجه‌ها کاهش یافته که ممکن است بر تعاملات با دیگر کشور‌ها تاثیر بگذارد و هم اکنون تعاملاتی که با دیگر کشور‌ها جز امریکا بوده ادامه دارد.

محمد علی برخورداری رئیس پیشین دانشگاه علم و صنعت در خصوص شرایط و امکانات دانشگاه قبل و بعد از برجام می‌گوید: برجام اتفاق مهمی نبود که به طور محسوس در جامعه نمود پیدا کند از گذشته ارتباطات علمی با اروپا محدود بود که در برجام این عوامل کمی تسهیل شد و ارتباط برقرار شد ارتباطات سریع نتیجه نداد و بعد از مذاکرات در رفت و آمد تغییراتی ایجاد شد

وی ادامه داد: در گذشته که ایران تحریم بود کشور‌ها تمایل به برقراری ارتباط با ایران در زمینه‌های علمی نداشتند و تعدادی از مقالات که از ایران به کشور آن‌ها ارسال می‌شد را نمی‌پذیرفتند به هر حال مسائل دشوار بود.

برخورداری افزود: در گذشته مشکلاتی از قبیل: ارسال مقاله و حواله کردن پول وجود داشت که بعد از برجام تسهیل شد و اروپایی‌ها برای برقراری ارتباط علمی به ایران آمدند هم اکنون این ارتباط شکل گرفته و ممکن است برخی از امکانات تغییر نکند، زیرا مسائل علمی زیاد مورد بحث اقتصاد نیست، اما به هر حال اگر تحریم باشد روابط دشوار می‌شود.

اما در این میان، گفته‌های دانشجویان درباره تحولات این چند سال شنیدنی است اعضای فعال انجمن‌های علمی در دانشگاه‌های برتر هم از زوایای دیگری موضوع برجام را مورد نقد قرار دادند.

امیر سعادتجو دبیر انجمن علمی دانشگاه علم و صنعت معتقد است هیچ تفاوتی در دانشگاه بعد از برجام ایجاد نشده. او به خبرنگار ما گفته: جز اینکه تعدادی از آزمایشگاه‌ها که شاید قطعاتی را در نظر داشتند و امکان دسترسی وجود نداشت بعد از برجام این امکان برای آنان فراهم شد، اما هیچ مورد مشهودی وجود ندارد که بتوان گفت دانشگاه پیشرفت داشته است. تبادل استاد در دانشگاه وجود نداشته فقط در انتخابات سال ۹۲ تعدادی از استادان ریزش داشتند و گا‌ها اضافه شدند.

یکی از اعضای انجمن علمی دانشگاه دانشگاه علوم و تحقیقات در خصوص امکانات و شرایط دانشگاه قبل و بعد برجام می‌گوید: هیچ تغییر برجسته‌ای در امکانات دانشگاه مشاهده نشده در حالی که کانال خبری دانشکده در دست من و دوستان است، اما ما هیچ تغییراتی را قبل و بعد از برجام در دانشگاه علوم و تحقیقات متوجه نشده ایم.

امیرحسین خورشیدی دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی نیز با تاکید بر اینکه بعد برجام فعالیت چشمگیری مشاهده نشده حتی تحریم مقالات علمی دانشگاه از بین نرفته است و به طور کلی هیچ محدودیتی نه به وجود آمد و نه از بین رفت به خبرنگار ما می‌گوید: ما تفاوتی را احساس نکرده‌ایم باتوجه به محدودیت‌هایی که در دانشکده هسته‌ای ایجاد شد این دانشکده رو به تعطیلی بود. بعد برجام فعالیت چشمگیری مشاهده نشده حتی تحریم مقالات علمی دانشگاه از بین نرفته است، به طور کلی هیچ محدودیتی نه به وجود آمد و نه از بین رفت.

خورشیدی در خصوص امکانات علمی و فرهنگی گفته: امکانات علمی و فرهنگی با تغییر مدیریت در دانشگاه صورت گرفت و به عنوان برجام از آن‌ها نمی‌توان نام برد. نظرات درباره تاثیرات مثبت و منفی برجام زیاد است، اما آنچه واضح است نشان دهنده این موضوع است تغییراتی که در برجام منتظرش بودیم را در متن جامعه شاهد نبودیم.

سالگرد برجام، اما با طعم پاره کردن آن خورشید تابان به وسیله ترامپ آمریکایی رسیده است. همه چشم‌ها منتظر اتفاقات جدیدی است که با خروج آمریکا از برجام و پایان ضرب الاجل ایران برای کشور‌های اروپایی رقم می‌خورد. این روزها، اما خبر بازرسی بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی از دانشگاه علم و صنعت نگرانی جامعه علمی کشور را دوچندان کرده. پس از برجام چه بر سر دانشگاه‌های ما خواهد آمد؟