تحصیل برای خدمت / بررسی دانشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محسن عبداللهی‌خلج
سابقۀ دانشگاه در ایران با شکل و روش امروزی به سال ۱۳۱۳ و تاسیس دانشگاه تهران برمی‌گردد که فصل جدیدی را در توسعه آموزش عالی رقم زد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی با همان برنامه‌های آموزشی و درسی قبل از انقلاب و فقط با تغییر مدیریت در سطوح مختلف شروع به کار نمودند.

در این میان، برخی از دانشگاه‌ها در ایران وابسته به یک وزارتخانه، سازمان یا ارگان خاصی می‌شوند که هدف و ماموریتشان تربیت نیرو برای همان نهادی است که به آن وابستگی دارند. زمانی که هنوز نظام آموزش عالی کشورمان گسترش پیدا نکرده بود، دستگاه‌های دولتی به‌دلیل نیاز به داشتن نیروی متخصص مجوز تأسیس دانشکده گرفتند تا بتوانند به این طریق نیرو‌های مورد نیاز خود را تأمین کنند. امروز از همۀ این‌ها با عنوان «مراکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی» نام برده می‌شود.
آمار مؤسسه پژوهش و آموزش عالی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشان می‌دهد که اکنون بیش از ۴۰ مرکز آموزشی اعم از آموزشکده، پژوهشکده، پژوهشگاه، دانشکده و دانشگاه وابسته به دستگاه‌های اجرایی در کشور فعال هستند که بر خلاف تصور معمول مبنی بر این‌که بیشتر این دانشگاه‌ها در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ تاسیس شده‌اند، تاریخ تأسیس بعضی از آن‌ها به دهه ۵۰ و ۶۰ نیز برمی‌گردد. دانشگاه صنعت نفت شاید قدیمی‌ترین دانشگاه از این میان باشد که در سال ۱۳۱۸ تاسیس شده است.

 

هدف اصلی از تشکیل این مراکز آموزش عالی، تربیت نیروی انسانی متناسب با نیاز‌های همان دستگاه اجرایی و کمک به پیشبرد مأموریت‌های آن است. این تربیتِ نیرو به‌صورت تخصصی با در اختیار داشتن امکانات اجرایی و زیربنایی انجام می‌شود. در برخی از این مراکز، دانشجویان به صورت بورسیه و یا تعهد خدمت با شرایطی که در هر دانشگاه متفاوت است، پذیرش می‌شوند که به این ترتیب بعد از گذراندن دورۀ دانشجویی، موظف به خدمت در دستگاه اجرایی مربوطه خواهند بود. دانشگاه‌هایی از جمله دانشگاه‌های وابسته به سازمان‌های نظامی، علوم قضایی و صداوسیما از این قبیل هستند.
بعضی دیگر از این مراکز آموزش عالی صرفاً وابستگی اسمی و مالی به دستگاه‌های اجرایی دارند و دانشجویان محصّل در آن‌ها صرفاً در انجام پروژه‌ها و سرفصل‌هایی که توسط دستگاه تعیین شده، کمک می‌کنند و تعهد خدمتی نسبت به دستگاه پشتیبان ندارند. اغلب پژوهشکده‌ها، آموزشکده‌ها و موسسه‌های آموزش عالی وابسته به سازمان‌های دولتی در کشور مثالی از این مراکز هستند.

از لحاظ آموزشی و سرفصل‌های درسی، مصوبات وزارت علوم اجرا می‌شود. البته با توجه به امکانات این نوع مراکز و امکان تخصصی‌شدن و عملیاتی‌شدن رشته‌ها در این دانشگاه‌ها، تعدادی واحد درسی با تایید وزارت علوم اضافه خواهند شد. هیأت علمی دانشگاه‌ها نیز با تایید وزارت علوم و از طریق هیات عالی جذب در این دانشگاه‌ها مشغول می‌شوند.
علاوه بر وظیفۀ تربیت نیرو برای این تیپ دانشگاه‌ها، از لحاظ پژوهشی نیز مسائل مرتبط با همان دستگاه اجرایی مورد اهمیت قرار داده می‌شود و به آن پرداخته می‌شود. برای مثال در دانشگاه علوم قضایی پژوهش‌های مرتبط با حقوق و قضا، در دانشگاه صداوسیما پژوهش‌های مرتبط با رسانه، در دانشگاه صنعت هواپیمایی پژوهش‌های تعریف شده با فعالیت‌های سازمان هواپیمایی انجام می‌شود.

 

 

معاون آموزشی وزارت علوم درخصوص وضعیت پذیرش دانشجو در مراکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی گفت: براساس مصوبه شورای عالی عدالت اداری سال ۱۳۹۶ مراکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی مجوز پذیرش دانشجو ندارند. دکتر شریعتی‌نیاسر خاطر نشان کرد: از سال ۱۳۹۸ ظرفیت پذیرش دانشجو در کلیه مراکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی کشور صفر خواهد شد و وزارت علوم هیچ استثنائی در این زمینه برای هیچ مرکز آموزش عالی قائل نیست.
این تصمیم در سال گذشته با اعتراض برخی از رؤسای همین مراکز آموزش عالی که به دستگاه‌های اجرایی وابسته بودند، همراه بود. روسای دانشگاه‌هایی همچون صداوسیما، علوم و قرآن معارف، صنعت هواپیمایی طی یک نامۀ سرگشاده به رئیس مجلس شورای اسلامی خواستار ملغی شدن این مصوبه شدند. اعتراضی که علی‌الحساب با کنار گذاشته شدن موقت این مصوبه در همین موارد خاص توسط وزارت علوم همراه شد، ولی همچنان مساله پابرجاست.
اختلاف آن جاست که وزارت علوم معتقد است تنها این وزارتخانه، وظیفه تربیت نیروی انسانی متخصص را برعهده دارد، ولی برخی نقطۀ مقابل این نظر را دارند که، چون بودجۀ این دانشگاه‌ها از دستگاه‌های مربوطه تامین می‌شود، باری از روی دوش وزارت علوم برداشته و موجب هم‌افزایی در تربیت نیروی انسانی متخصص می‌شوند.

آن‌چه که گفته شد، توصیف مختصری از مراکز آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی بود. در سلسله گزارش‌هایی با عنوان «آموزش عالی در دستگاه اجرایی» به بررسی هرکدام از این مراکز آموزش عالی خواهیم پرداخت.