چند مقاله ایرانی در پایگاه‌های استنادی جهانی نمایه شده است؟

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، حمیده آقاجانی- در جهانی که ۸ میلیارد انسان در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند هر روز بعد جدیدی از علم کشف می‌شود، کشفیاتی که می‌توان بخش یا قسمت زیادی از مشکلات بشر را حل می‌کند، اما در این میان آن چه اهمیت دارد به اشتراک گذاری آن خواهد بود.

علم و دانش زمانی قابل استناد است که ثبت شده باشد، بر این اساس در سطح بین الملل سازمان‌هایی وجود دارند که به عنوان مرجع علمی بوده و با ثبت مقالات به آن یک وجه بین المللی می‌دهد. محققان در سراسر جهان با ثبت مقالات خود به صورت مکتوب به نحوی یک رابطه علمی با یکدیگر برقرار می‌کنند، از سوی دیگر نوشتار‌های مکتوب ماندگارتر بوده و اثرگذاری آن در ذهن بیشتر خواهد بود.

 

پایگاه استنادی ISI محلی برای ارتباط بیشتر محققان
بسیاری از مراکز علمی در جهان مبنای علمی اعضای هیات علمی و اساتید دانشگاه‌های خود را تعداد مقالات منتشره در پایگاه ISI می‌دانند. این پایگاه مقالات نوشته شده را بر اساس معیار‌های مشخص توسط دانشمندان بین المللی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این موسسه خدمات مربوط به پایگاه‌های داده، فهرست کتاب‌ها و مقالات تایید شده را بر عهده دارد؛ در واقع به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که بدانند کدام مقاله‌ها بیشتر مورد ارجاع قرار گرفته است.

پایگاه ISI هر سال گزارشی با عنوان گزارش استنادی مجلات علمی که با سرواژه JCR معرفی می‌شود، ارائه می‌کند که در آن مجلات نمایه شده در بانک اطلاعاتی خود را بر اساس شاخصی با عنوان ضریب تاثیرگذاری رتبه‌بندی می‌کند. در حال حاضر ضریب تاثیرگذاری یکی از شاخص‌های اصلی برای اعتبار علمی مجلات علمی محسوب می‌شود. البته توجه به این نکته حائر اهمیت است که هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI باید مراحل ارزیابی را طی کند و پس از ارزیابی نهایی مقاله مورد نظر قابل استناد خواهد بود از سوی دیگر امکان کپی از مقالات نیز گرفته می‌شود.

 

 

بر اساس آمار منتشر شده از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری روند ثبت مقالات علمی در پایگاه علمی ISI و در بازه زمانی مورد مطالعه سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ با یک روند صعودی نزدیک به ۱۴۵ درصد رشد داشته است.

بنابر گزارش منتشر مقالات ثبت شده سال ۱۳۹۲ در پایگاه علمی ISI تعداد ۳۱۱۸۳ مقاله بوده است. در سال‌های ۱۳۹۳ این تعداد به ۳۳۴۴۹ مقاله رسیده و در پایان دوره مورد مطالعه یعنی سال ۱۳۹۵ تعداد ۴۵۰۰۳ مورد استناد قرار گرفته است.

 

 

اسکوپوس (Scopus) یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و شناخته شده است که اطلاعات کتاب شناختی حدود ۶۰ میلیون سند را در خود جمع‌آوری کرده و اطلاعات محصولات حدود ۵ هزار ناشر علمی را از سراسر جهان در خود جای داده است. در مجموع اسکوپوس اطلاعات ۱۶ هزار و پانصد مجله علمی پژوهشی را در خود نمایه کرده است. اسکوپوس همه حیطه‌های علوم که شامل علوم زیستی، فیزیک و شیمی و علوم اجتماعی می‌شود را در برمی‌گیرد.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ تعداد مقالات نمایه شده در پایگاه Scopus را مورد مطالعه قرار داده است. بر این اساس ثبت مقالات با افت و خیز‌هایی روبرو بوده است، اما روند مطلوبی داشته است.

آمار و ارقام نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۲، تعداد ۴۱۷۷۴ مقاله در پایگاه Scopus نمایه شده است. این تعداد در سال ۱۳۹۴ به ۴۳۵۶۳ مقاله کاهش می‌یابد، اما سال ۱۳۹۵ مجددا با رشد همراه بوده و به ۴۹۹۱۰ مقاله رسیده است.

 

 

«اچ ایندکس (h-index) شاخصی عددی است که می‌کوشد بهره‌وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت کمی نمایش دهد. این شاخص با در نظر گرفتن تعداد مقالات پر استناد افراد و تعداد دفعات استناد شدن آن مقالات توسط دیگران محاسبه می‌شود. از این شاخص می‌توان برای تأثیرگذاری علمی گروهی از دانشمندان نیز بهره برد.»

این شاخص برای اولین بار توسط Jorge E. Hirsch که یک فیزیکدان دانشگاه کالیفورنیای جنوبی است به عنوان ابزاری جهت ارزیابی کیفی تحقیقات علمی پژوهشگران ارائه شد. این شاخص برای یک پژوهشگر عبارت است از H تعداد مقاله ارائه شده توسط وی، که به هر کدام حداقل H بار استناد شده باشد. برای مثال اگر ۵ مقاله از کل مقالات منتشر شده توسط یک محقق، هر کدام حداقل ۵ بار به عنوان مرجع در مقالات دیگر مورد استفاده قرار گرفته باشد، شاخص H آن محقق برابر ۵ است؛ بنابراین H-index نتیجه تعادل بین تعداد مقالات و استنادات است.

مقایسه کشور‌های ایران، امریکا، آلمان، ژاپن، عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، مالزی، کره جنوبی، روسیه و چین نشان می‌دهد که طی سال‌های مورد مطالعه ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ کشور آمریکا در ثبت مقالات در h-index جایگاه اول را از آن خود کرده و کشور‌های آلمان و ژاپن در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس آمار منتشر شده در سال پایانی مورد مطالعه تعداد مقالات نمایه شده توسط این سه کشور به ترتیب ۲۰۷۷، ۱۱۳۱ و ۹۲۰ بوده است.

اما در همین دوره ایران یک روند خطی را دنبال کرده و در هر ۴ سال مورد مطالعه به صورت سالانه ۲۵۷ مقاله در پایگاه علمی h-index نمایه کرده است.