نقش رسانه‌ها در حمایت از کودکان کار چیست؟

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، اگر مروری کوتاه بر صفحات اینستاگرام داشته باشیم، شاهد کودکانی هستیم که با پوشیدن لباس‌های شیک و صحبت کردن دلنشین برای کار به فضای مجازی آمده‌اند؛ نام شان را کودکان کار مدرن می‌گذاریم.

کودکانی که دیگر محل کارشان سر چهارراه‌ها و خیابان‌ها نیست و درآمد آن‌ها به جای اسفند دود کردن و گلفروشی از مدلینگ و تبلیغات در فضای مجازی به دست می‌آید.

این روز‌ها فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام به محل کسب درآمد تبدیل شده است؛ برخی خانواده‌ها برای آنکه از این رقابت جا نمانند و اگر فرزندشان توانایی جالبی دارد آن را در قالب پست یا استوری در معرض نمایش گذاشته و سعی می‌کنند برای کسب درآمد، فالور جذب کنند.

مواردی که از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هریک از والدین به شمار می‌رود، شامل اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار، اشتهار به فساد اخلاق و فحشا، ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی، سواستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق و تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف است.

در این میان، سوءاستفاده برخی والدین از زیبایی خدادادی فرزندشان است، نمایش زیبایی راه میانبری برای کسب فالور و درآمد است؛ این ماجرا تا جایی پیش می‌رود که همین والدین برای تبلیغات روی فرزندشان حساب ویژه‌ای باز می‌کنند و از آن‌ها می‌خواهند برند یا محصولی را تبلیغ کنند. استفاده ابزاری از کودکان در فضای مجازی نوعی آزار محسوب می‌شود؛ آزاری که تبعات آن در زندگی آینده کودک بی‌اثر نخواهد بود.

محمد میانکار یکی از کارشناسان حقوقی است که عنوان چنین کودکانی را کودکان کار در فضای مجازی می‌داند که به دلایلی حق شان در فضای مجازی نادیده گرفته می‌شود.

در خصوص کودکان کار و پایمال شدن حقوق شان در فضای مجازی، گفت و گویی با او داشتیم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید.

- در جوامع مختلف فقر اقتصادی و فرهنگی باعث نادیده گرفتن حقوق کوکان می‌شود و پدیده فقر، آینده و امنیت کودکان را به خطر انداخته است؛ کودکی که حق دارد بازی کند کنار خانواده آرامش داشته باشد و آینده برای جامعه خود فردی موثر و مفید باشد، اما به دلایلی این حق نادیده گرفته می‌شود و با پدیده‌ای مواجه هستیم با عنوان کودکان کار و انجام کار‌های سنگین و سخت که به بخاطر وضعیت جسمانی و روحی خاص کودکان آسیب‌های جدی و فروانی به آن‌ها وارد می‌شود و در آینده نمی‌توانند فرد مؤثری برای جامعه خود باشد.

- گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد در جهان ۱۵۲ میلیون کودک کار داریم و خیلی از آن‌ها از قشر آسیب پذیر جوامع هستند و با انجام کار‌های سخت و خطرناک از از حقوق اولیه خود مثل آموزش، بهداشت و تغذیه محروم اند و این در حالی است که ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک بیان می‌کند: کشورهای طرف کنوانسیون حق کودک جهت مورد حمایت قرار گرفتن در برابر استثمار اقتصادی و انجام هر گونه کاری که زیان‌بار بوده و یا توقفی در آموزش وی ایجاد کند و یا برای بهداشت جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی و پیشرفت اجتماعی کودک مضر باشد را به رسمیت می‌شناسند.

زمانی که مردم واژه کودک کار را می‌شنوند، کودکانی را به یاد می‌آوردند که در فضای‌های خاص همچون خیابان و چهارراه‌ها کار می‌کنند، اما پس از به وجود آمدن فضای مجازی با همه ظرفیت‌های عالی که دارد و متأسفانه با مسائلی مواجه هستیم مبنی بر اینکه حقوق کودکان در آن تضیع می‌شود و کودکان کاری را با ظاهری آراسته و در خانه‌های لوکس شاهد هستیم که والدین آن‌ها بخاطر شهرت و بسیاری از موارد برای کسب درآمد از کودکان خود در فضای مجازی سوء استفاده می‌کنند و تصاویر و فیلم خصوصی آن‌ها را در فضای مجازی منتشر می‌کنند که متأسفانه این کودکان در آینده مشکلات عدیده‌ای خواهند داشت.

- بسیاری از کودکان بدون آنکه درکی از شرایط جامعه داشته باشند، حریم خصوصی آن‌ها نقض می‌شود و به جای برآورده شدن نیاز‌های اساسی و بازی کردن، سوژه تبلیغاتی خانواده و افراد می‌شوند و این نقض حریم خصوصی شاید منجر به سرخوردگی و مایه خجالت آن‌ها در بزرگسالی شود و حتی از خانواده خود سوال کنند که چرا بدون رضایت آن‌ها و برای کسب فالور و درآمد و تأمین انواع کمبود‌های خود اقدام به نشر تصاویر و فیلم‌ها خصوصی آن‌ها کرده اند.

در قوانین و کنوانسیون‌های بین الملی حقوق کودکان به رسمیت شناخته شده است و در دنیا کودکان زمانی که به سن قانونی برسند می‌توانند از والدین شان به دلیل نقض حریم خصوصی شکایت کنند.

بسیاری از افراد و خانواده از کودکان در فضای مجازی سواستفاده می‌کنند و قوانین بین المللی و قوانین کشور‌ها باید از کودکان حمایت کنند؛ براساس حقوق کودکان در کنوانسیون بین‌المللی کودک که ایران نیز از سال ۷۲ به آن پیوست الزاماتی برای خانواده‌ها درنظر گرفته شده است که درمورد کودکان باید رعایت شود.

- ماده ۳۲ و ۳۶ کنوانسیون بین المللی حقوق کودک بیان می‌دارد: بخش اول ماده ۳۲ می‌گوید کشورهای طرف کنوانسیون حق کودک جهت مورد حمایت قرار گرفتن در برابر استثمار اقتصادی و انجام هر گونه کاری که زیان‌بار بوده و یا توقفی در آموزش وی ایجاد کند و یا برای بهداشت جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی و پیشرفت اجتماعی کودک مضر باشد را به رسمیت می‌شناسند.

همچنین بخش دوم ماده ۳۲ عنوان می‌کند کشورهای طرف کنوانسیون اقدامات لازم قانونی، اجرائی، اجتماعی و آموزشی را در جهت تضمین اجرای این ماده به عمل خواهند آورد. در این راستا و با توجه به مواد مربوطه در سایر اسناد بین‌المللی، کشورهای طرف کنوانسیون مواردی را مورد توجه قرار دهند که می‌توان به تعیین حداقل سن یا حداقل سنین برای انجام کار، تعیین مقررات مناسب از نظر ساعات و شرایط کار و تعیین مجازات‌ها و یا اعمال سایر ضمانت‌های اجرای مناسب جهت تضمین اجرای مؤثر این ماده اشاره کرد.

البته در ماده ۳۶ عنوان می‌شود که کشورهای طرف کنوانسیون از کودکان در برابر تمام اشکال استثمار که هر یک از جنبه‌های رفاه کودک را به مخاطره اندازد، حمایت خواهند کرد.

- در قانون آمریکا و در قانون جرایم رایانه‌ای آن بطور کامل و جامع به حقوق کودکان در فضای مجازی پرداخته و اعلام داشته است هرگونه جهت دهی سیاسی، تبلیغاتی، نژادی و طبقاتی به اطفال، به واسطه استفاده از فناوری‌های رایانه‌ای و مجازی جرم است.

در قانون ایران قوانینی وجود دارد که از کودک حمایت می‌کند، مثل قانون حمایت از کودک و نوجوانان که البته تصویب قوانین کامل و جامع برای حمایت از کودکان به خصوص کودکانی که مورد استثمار و سواستفاده تبلیعاتی قرار می‌گیرد ضروری می‌کند.

اگر سواستفاده از کودکان به حدی باشد که مصداق کودک آزاری باشد و منجر به صدمات روحی و روانی و اخلاقی او شود، جرم تلقی می‌شود.

همچنین ماده ۲ قانونگذار ایران اعلام می‌کند که هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه‌جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ممنوع است. البته در ماده ۳ هم آمده که هرگونه خرید، فروش، بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق، ممنوع و مرتکب حسب مورد علاوه بر جبران خسارات وارده به شش ماه تا یک سال زندان و یا به جزای نقدی از ده میلیون (۰۰۰، ۰۰۰، ۱۰) است.

البته در ماده ۴ مطرح شده است که هرگونه صدمه و اذیت و آزار و شکنجه جسمی و روحی کودکان و نادیده‌گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان ممنوع و‌مرتکب به سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس و یا تا ده میلیون (۰۰۰، ۰۰۰، ۱۰) ریال جزای‌نقدی محکوم می‌شود.

- در قوانین جرایم رایانه‌ای انتشار یا در دسترس دیگران قرار دادن اطلاعات خصوصی، جرم است و اگر خانواده و افراد کودکان را استثمار کنند می‌توان این اقدام آن‌ها مرد تعقیب قرارداد و اگر به کودک صدمات و اسیب جدی وارد شود آن را جرم دانست.

همچنین در ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بیان می‌دارد هرکس به وسیله سامانه‎های رایانه‎ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

در جوامع مختلف فقر اقتصادی و فرهنگی باعث نادیده گرفتن حقوق کوکان می‌شود و پدیده فقر، آینده و امنیت کودکان را به خطر انداخته است؛ کودکی که حق دارد بازی کند کنار خانواده آرامش داشته باشد و آینده برای جامعه خود فردی موثر و مفید باشد، اما به دلایلی این حق نادیده گرفته می‌شود و با پدیده‌ای مواجه هستیم با عنوان کودکان کار.

البته در قانون مدنی اشاره شده است اگر پدر مادر عدم مواظبت صحیحی از اولاد نداشته باشند و دچار انحطاط اخلاقی باشند دادگاخ می‌تواند فرزند را از آن‌ها بگیرد و در اختیار قیم قرار دهد؛ بنظر می‌رسد سواستفاده شدید از کودکان در فضای مجازی و رسیدن آسیب به فرزند توسط پدر مادر می‌تواند به اجرای ماده ۱۱۷۳ توسط دادگاه بر علیه آن‌ها شود یعنی هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هرتصمیمی راکه برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند.

- مواردی که از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی هریک از والدین به شمار می‌رود، شامل اعتیاد زیان آور به الکل، مواد مخدر و قمار، اشتهار به فساد اخلاق و فحشا، ابتلا به بیماری‌های روانی با تشخیص پزشکی قانونی، سواستفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدی گری و قاچاق و تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف است؛ بنابراین همه کشور‌ها باید به از کودکان به خصوص کودکان کار حمایت ویژه‌ای داشته باشند و رصد بیشتری بر فضای مجازی داشته باشند تا کودکان کاری که در فضای مجازی وجود دارند بیشتر از دچار آسیب‌های فراوان نشوند همچنین خانواده باید سعی کنند تا با فرهنگ صحیحی که اسلام به عنوان دین کامل همیشه به رعایت ارزش‌ها تأکید دارد کودکان را به سعادت برسانند و افرادی را تربیت کنند که برای جامعه و کشور مفید و موثر باشند نه از جامعه منزوی و متنفر باشند.

- رسانه‌ها باید با تبیین کامل ضروریت حمایت از کودک باعث تبین قوانین صریح و کامل در کشور شوند و فضای مجازی از وضعیت آشفته خارج شود و امید است مجلس با ورود به این حوزه هم با تصویب قوانین مناسب و هم با نظارت دقیق از تضیع حقوق کودکان جلوگیری به عمل آورد و جامعه هر چه بیشتر به سعادت برسد.