نشر در عصر کرونا ۳|
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- شادی رضایی؛ آخرین نگاهش را طولانی تر گرداگرد قفسه‌های رنگارنگ کتابفروشی اش گرداند. با اکراه در را بست و با تعلل قفلش کرد و آرام آرام کرکره را پایین کشید. پاهایش به رفتن رضا نمیدادند، نگاهی به سوت و کور بودن خیابان و کرکره‌های به ردیف کشیده شده مغازه‌ها انداخت و سر در گریبان به راهش ادامه داد.
در آستانه یک سالگی ویروس کرونا و تعطیلات مخربی که داشت کمی زاویه نگاهمان را مهمان شلوغی‌ها و شور و نشاط مغازه‌های دور و بر خیابان انقلاب کردیم و رنگ و لعابی تازه به خاطرات خاک خورده یک ساله مان پاشیدیم. مغازه‌هایی که اجناسشان نه زینتی است و نه لاکچری، بلکه مأنوسند با یار مهربان‌هایی که از کودکی با شعر و سرود‌های گوناگون خطابشان قرار میدادیم.
مغازه‌هایی که در زمان تعطیلات و اعمال محدودیت‌های کرونایی خط اول آسیب‌های حوزه نشر بودند و خاطراتی تلخ ولی شنیدنی از آن روز‌ها در خاطرشان نقش بسته است.
کتابفروشیهای تمام دنیا تعطیل!
کاملا واضح است که عمده فروش کتابفروشی‌ها به صورت فروش فیزیکی و حضوری است و با همه گیری کرونا و دوران اعمال محدودیت‌ها و تعطیلی فیزیکی مغازه‌ها و فروشگاه‌ها آسیب به نسبت جدی‌ای به غالب کتابفروشی‌ها وارد شد. فروشگاه‌های کتاب سراسر دنیا از این قاعده مستثنی نیستند.
در فرانسه نیز کتابفروشی‌ها در میان ۴۲ شغل ضروری برای ادامه حیات و زندگی روزمره مردم در نظر گرفته نشدند، چون دولت اعتقاد دارد کتابفروشان می‌توانند با سفارش‌های آنلاین مشتری‌های خود را از دست ندهند. در عین حال کتابفروشان فرانسوی از خلا زیرساخت‌های کتابفروشی آنلاین در این کشور و همچنین وجود و فعالیت غول‌های کتابفروشی آنلاین خارجی مثل آمازون شکایت دارند، بنابراین این روز‌ها کتابفروشی‌ها نیز به عنوان مشاغل پرخطر با کالایی غیراساسی، برای چندمین بار تعطیل در این کشور تعطیل شده اند.
مدیر کتابفروشی «شکسپیر و شرکا» در شهر پاریس که شاید خاطره انگیزترین و مهم‌ترین کتابفروشی فرانسه باشد، از احتمال ورشکستگی صحبت میکرد و از شهروندان فرانسوی خواسته بود به کمک این کتابفروشی بیایند. مالکان این کتابفروشی مشهور پاریسی به خوانندگان کتاب اعلام کرده بودند که در روزگار سختی به سر می‌برند، چرا که همه گیری کرونا مشتریان را از فروشگاه دور نگه می‌دارد؛ و اینگونه می‌گوید: «ما با کاهش ۸۰درصدی فروش در ایام قرنطینه روبه رو بوده ایم.
حتی با وجود کمک‌های مالی دولت، دچار مشکلات عدیده هستیم. اولین محدودیت‌هایی که به دلیل شیوع کرونا در فرانسه در نظر گرفته شد، فروشگاه را به مدت دو ماه تعطیل کرد و در آن دوره این کتابفروشی فروش آنلاین هم نداشت». او حالا با تعطیلی دوباره گفته که مصمم هستند وبسایت را فعال نگه دارند.
حکایت کتابفروشی «شکسپیر و شرکا»، حکایت بسیاری از کتابفروشیهای اروپا و آمریکا و دیگر نقاط دنیاست. از جمله در این میان بی بی سی با مایک گاستافسن، مالک کتابفروشی لیتراتی در «ان آربر» میشیگان گفتگو کرده؛ ایالتی که ما ایرانی‌ها حالا به یمن یک هفته پای اخبار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نشستن، خوب آن را می‌شناسیم. او گفته تعطیلی هم تصمیمی ساده و هم دشوار بوده است، اما آن‌ها نیز مانند بسیاری از کتابفروشی ها، سفارش گیری و فروش آنلاین را به سرعت در اولویت قرار دادند با امید به این که مشتریان با درک این دگرگونی با آن همراه شوند.
در انگلستان نیز در فضای مجازی فعالیت گسترده‌ای در تبلیغ و ترویج ابتکارات کتابفروشیهای مستقل به راه افتاده است. کتابفروشی «بوک هایو» در شهر نوریچ برای کسانی که در قرنطینه هستند، بسته‌های کتاب می‌فرستد. کتابفروشی «مستر بی» اعلام کرده مجموعه‌های کتاب ویژه در خانه ماندن را ارائه می‌کند. آن‌ها فهرست موضوعی کتاب‌ها را برای جست وجو و انتخاب در وب سایت شان قرار داده اند.
در عین حال هستند کشور‌هایی که کتاب را به عنوان کالای اساسی در نظر گرفته و کتابفروشی هایشان را مجبور نکرده اند کرکره‌ها را پایین بکشند. با وجود افزایش محدودیت‌ها در اروپا و شروع دوره جدید تمهیدات قرنطینه ای، به طور مثال کشور‌های سوئیس و بلژیک اعلام کرده اند کتابفروشی‌ها می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهندو با در نظر گرفتن کتاب به عنوان یک کالای اساسی، به کتابفروشی‌ها اجازه داد حتی در دوران قرنطینه نیز به فعالیت خود ادامه دهند.
کتابفروشی در ایران ممنوع!
در ایران هم همچون بسیاری کشورها، فروشگاه‌های کتاب جزو مشاغل درجه یک قلمداد نشدند و این عرصه را برای این صنف تنگ‌تر کرد. کتابفروشیهایی که اکثرا با هزینه‌هایی همچون کرایه مغازه و مبلغ کارکرد شبکه‌های پخشی کتاب و هزینه انبارداری و امثالهم هم مواجه بودند و حالا با اعمال محدودیت‌های کرونایی دچار محدودیت‌های فروش و تامین هزینه شده بودند.
چالش‌هایی نو که تا پیش از این با آن‌ها مواجه نبوده اند و راهکار دست به نقدی برایش وجود نداشت. هرچند علاج موقتی مثل تغییر رویکرد فروش از حضوری به مجازی و فعالیت رسانه‌ای مطرح بود، اما حیات کتابفروشی‌ها به فروش فیزیکی و حضوری است و بسیاری از کتابفروشیهای خرد و گوشه و کنار اصلا آنقدر‌ها هم به گوش و چشم مخاطبین ننشسته بودند که حالا برد رسانه ایشان توجه خاصی را به خود جلب کند.
از طرفی هم بخش عمده خود فروش فیزیکی و حضوری هم به سبب لمس و ورق زدن کتاب و فضاسازی کتابفروشی هاست. عرصه رقابتی و فروش در این دوران برای کتابفروشی‌ها روز به روز تنگ‌تر میشد و امید‌ها کمرنگ‌تر و تداوم تعطیلی پررنگ‌تر و هزینه‌ها تلمبارتر. جزایری مدیر کتابفروشی پاتوق کتاب شهرکرد در گفتگو با خبرگزاری دانشجو می‌گوید: «چالشی که در این دوران با آن مواجه شدیم، چالش تغییر استراتژی بود و مجبور شدیم شیوه فروشمان را از فیزیکی به مجازی و اینترنتی تغییر دهیم.»
اما اگر پای درد و دل کتابفروشیهای کوچک و بزرگ کوچه پس کوچه‌های خیابان انقلاب بنشینیم جنس حرف‌ها و نقد‌ها جور دیگری است. از وابستگی هایشان به کتاب و فروشگاهشان سخن میگفتند و از دغدغه‌های کرایه فروشگاه و نداشتن درآمد.
صرفا جهت فروش مجازی!
تعدادی از کتابفروشی‌ها به خودی خود و حتی پیش از پاندمی کرونا در کنار فروش فیزیکی و حضوری شان بستر فروش مجازی و اینترنتی را برای مخاطبین باز کرده بودند، چرا که در عصری زندگی می‌کنیم که رسانه و دیجیتال مارکتینگ در حال توسعه و گسترش است. اما دوران اعمال محدودیت‌ها و تعطیلی‌های پاندمی کرونا اهمیت و لزوم وجود چنین فرآیندی در فروش را از همه جهات بیشتر نمایان کرد، هم به جهت منع فروش حضوری وهم به جهت نیاز مشتریان. فروش کتاب هم از این قاعده مستثنی نیست.
هاشمی مدیر فروشگاه کتاب سوره مهر هم در گفتگو با خبرگزاری دانشجو از رشد ۲۰ الی ۳۰ درصدی فروش غیرحضوری این فروشگاه و به خصوص در دوران قرنطینه اول خبرداد. مرادی فروشنده کتابستان رضوی قم در گفتگو با خبرگزاری دانشجو می‌گوید: «برای افزایش تعامل و ارتباط با مخاطب در دوران پاندی کرونا در برنامه باسلام غرفه‌ای تاسیس کردند و در حال افزایش محصولات آن هستیم همچنین کانالی را هم در شبکه اجتماعی ایتا تاسیس کردیم.»
وی افزود: «با وجود نبود و کاهش فروش حضوری، فروش غیرحضوری تا حدود خوبی خسارت هارا جبران کرد، همینطور طرح‌های فصلی خانه کتاب و نمایشگاه مجازی کتاب.» همچنین برخی فروشگاه‌های کتاب فعالیت تخصصی اینترنتی و مجازی دارند که در این دوران توانستند فروش خوبی را برای خود رقم بزنند. در این راستا کتابفروشی‌ها برای جلب مخاطب و فروش مجازی و اینترنتی کتاب روش‌ها و سیاست گذاری‌هایی من جمله ارسال رایگان و تخفیفات ویژه و استثنایی مختلفی داشتند.
تعطیلی کرونایی تسهیلات
در کنار وجود تمام چالش‌ها و مشکلات کتابفروشی‌ها در دوران کرونا انتظار می‌رود دولت تمهیداتی را برای حمایت از کتابفروشی‌ها در نظر گرفته باشد تا از آسیب‌های جدی به بدنه بازار نشر جلوگیری و تنش‌های ناشی از آن را بکاهد. جزایری مدیر فروشگاه پاتوق کتاب شهرکرد در گفتگو با خبرگزاری دانشجو از نبودن چنین حمایتی خبر می‌دهد و می‌گوید: «اصلا هیچ اتفاقی نیفتاد و حتی وام کرونا که به سایر مشاغل داده شد هم حتی با وجود ثبت نام کردن به ما تعلق نگرفت.»
همچنین وی به طرح‌های فصلی خانه کتاب اشاره می‌کند که طرح زمستانه اش در راه است و می‌گوید: «چنین طرح‌هایی صرفا در صورت رعایت عدالت کارآمد و سودمند هستند به این معنی که در اختصاص دادن یارانه مذکور اعتدال و عدالت را منظور کنند، اما در عمل غالبا چنین چیزی مشاهده نشد، و حتی همین نمایشگاه مجازی کتاب هم چیزی جز ضربه به بازار نشر نبود.»
علیزاده روابط عمومی نشر امیرکبیر هم در گفتگو با خبرگزاری دانشجو به این نکته اشاره کرده بود که نمایشگاه مجازی کتاب در عین اینکه میتواند برای ناشرین سود داشته باشد تاثیر و پیامد منفی برای کتابفروشی‌ها به همراه دارد.
مرادی فروشنده کتابستان رضوی قم هم به این مسئله اشاره کرد: «حمایت‌های خاصی از سمت دولت در قبال کتابفروشی‌ها ارائه نشد، مثل وام یا مواردی از این دست که اعلام کرده بودند. اما خب طرح‌های فصلی‌ای که از سمت خانه کتاب ارائه می‌شوند تا حدودی سودمند هستندمنت‌های مراتب مشکل اصلی و اساسی کاغذ است چرا که از سال ۹۷ که اوضاع کاغذ بدتر شد به دست اهلش نیفتاد و به دلیل واسطه و دلالی گری قیمتش چندین برابر شد و چاپ‌های جدید کتب افزایش قیمت ۲۰، ۳۰ و حتی ۵۰ درصدی‌ای را طی کردند.
این تغییرات و رشد قیمت خیلی سریع و یک دفعه‌ای اتفاق می‌افتندو ماشاهد این هستیم که کتابخوان‌ها علاقه به خرید کتاب بیشتر دارند کما اینکه پیش‌تر در سبد خریدشان ۱۰ الی ۱۵ عنوان کتاب بود، اما الان چنین چیزی مشاهده نمی‌شود. یک مدتی هم در فروردین ماه هزینه ارسال را کم کردند، اما چون تداوم نداشت و هزینه ارسال معضل اساسی‌ای است منفعت خاص و پایداری نداشت.»
فریدون رستمخانی رئیس اتحادیه کتاب و لوازم التحریر استان زنجان هم اینگونه می‌گوید: «در مرکز شهر زنجان پنج کتابفروشی اقدام به تعطیلی و جمع‌آوری واحد خود کرده‌اند، این افراد علت این تعطیلی را هم مسائل و مشکلات اقتصادی عنوان می‌کنند.» وی با انتقاد از عدم حمایت مسؤولان از واحد‌های کتابفروشی و نوشت افزار افزود: «پیش از این اعلام شده بود که در ارتباط با قسط وام و همچنین چکها مساعدت‌هایی انجام خواهد شد، اما این اتفاق رخ نداد و کتابفروشی‌ها بیش از پیش در معرض ورشکستگی قرار گرفتند.»
لبخند‌های کنایه آمیز و نگاه‌های معنادار فروشندگان کتابفروشیهای حوالی انقلاب هم خط بطلانی بر تمام فرضیه‌های حمایتی دولت از کتابفروشی‌ها دردوران پاندمی کرونا، بود.
انتهای راهرو، تقاطع بازار نشر
یک بهار و یک تابستان و یک برگریزان و حالا هم یک زمستان را با تمام پستی‌ها و بلندی‌ها و وضعیت‌های رنگارنگ قرمز و نارنجی و آبی و زرد همه گیری کرونا سپری کردیم و چالش‌ها و ابهامات زیادی را با خودمان تا به اینجا رساندیم.
حوزه نشر و کتاب در دوران پیش از پاندمی کرونا هم در وضعیت مطلوبی نبود و با ایجاد فضا و محدودیت‌های کرونایی همچون بیماری بود که برای زنده ماندن دست و پا می‌زند و سی پی آر لازم است.
در این میان کتابفروشی‌ها در خط اول این حوزه اولین و شاید بتوان گفت بیشترین ضربه هارا دریافت کردند و چالش‌های جان کاهی را از سر گذراندند. کتابفروشی‌ها در تمامی کشور‌های درگیر کرونا چالش‌هایی از این دست را لمس کرده و هرکدام به شیوه خود با آن دست و پنجه نرم کردند و دوران عجیب و غریب قرنطینه را پشت سر گذاشتند.
چالش تعطیلی و فراهم نبودن بستر فروش مجازی برای همه و نبود تسهیلات و حمایت دولتی تنها بخشی از چالش‌های کتابفروشی‌ها در این دوران است. چالش تعطیلی فروشگاه‌های کتاب و پابرجا بودن هزینه ها، فقدان فروش حضوری در کنار رشد فروش مجازی که با وجود رشد تنها بخشی از فروش حضوری را جبران میکرد، نبود بستر فروش مجازی و دیده شدن برای همه فروشگاه‌های کتاب، همه و همه مستلزم وجود حمایت و تسهیلاتی از سمت دولت است که در این راستا چنین موردی مشاهده نشده است.
تا حدی که بسیاری از کتابفروشیهای خرد و کلان سراسر کشور مجبور به تعطیلی دائمی یا موقت خود شدند. در کنار همه این‌ها طرح‌های فصلی خانه کتاب هم در صورتی که نتوانند عدالت را رعایت کنند کارایی و سودآوری خاصی را شامل حال فروشگاه‌های کتاب نکرده و عملا کارکرد و منافعی در پی نخواهند داشت. این طرح‌ها به صورت فصلی و از سمت خانه کتاب در جهت حمایت از فروش کتابفروشان انجام میگیرد.
آنچه عنوان شد شرح ماوقع فروشگاه‌های کتاب سراسر کشور در دوران پاندمی کروناو اعمال محدودیت و قرنطینه بود، با گذشت ماه‌ها از دوران چنین محدودیت‌هایی هنوز هم این فروشگاه‌ها با کاهش مخاطبین حضوری و فیزیکی روبرو هستند و فروش اینترنتی به قوت خود باقی است. آنچه در راستای حمایت‌های دولتی در این راستا انتظار می‌رفت وام‌هایی بود که به سایر اصناف تعلق گرفته است، همچنین حمایت‌هایی در مسیر فروش اینترنتی و غیرحضوری مثل کاهش هزینه ارسال یا حذف آن و موادی از این قبیل می‌باشد.
ارسال نظرات