کریدور ترانزیتی شرق-غرب، از پاکستان تا عراق

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو؛ علی ضیایی- هفته گذشته محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی کشورمان در سفری به مرز ایران و پاکستان در مراسم افتتاح پایانه مرزی «پیشین» شرکت کرد. وی در این سفر با خاطرنشان کردن ظرفیت‌های ترانزیتی ایران، به همکاری‌های متقابل ایران و پاکستان در زمینه ترانزیت اشاره نمود. وی در این راستا گفت: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی کامل دارد که کالا و محصولات پاکستان را به شکل ترانزیت از طریق خاک ایران به اقصی نقاط جهان، غرب اروپا و نقاط آسیای شمالی منتقل کند. این زمینه اکنون هم به صورت ریلی و هم جاده‌ای فراهم است. متقابلاً هم برای پاکستان نیز فرصت‌هایی فراهم است.»

ظرفیت‌های ترانزیتی موجود، اما بسیار فراتر از مبادله کالا‌های تجاری دو کشور به دیگر نقاط جهان است. در ادامه نگاهی به فرصت نهفته در همکاری ایران و کشور‌های همسایه در کریدور ترانزیتی شرق به غرب خواهیم داشت.

کریدور ترانزیتی شرق-غرب از جمله امتیازات ژئوپولتیکی ایران است که می‌تواند بسترساز احصاء منافع اقتصادی و راهبردی گسترده‌ای برای کشور شود. این کریدور آسیای شرقی و چین را به عنوان چشمه تولید کالا به بازار‌های اروپا متصل خواهد کرد. با توجه به موانع متعدد در اتصال ریلی ایران و چین از طریق کشور‌های آسیای میانه و همچنین مشکلات امنیتی و ناهمواری‌های جغرافیایی در افغانستان، پاکستان گزینه مناسبی جهت برقرار نمودن کریدور شرق-غرب خواهد بود. پاکستان در عین هم مرز بودن با ایران از جانب شمال شرقی خود دارای مرز مشترک با چین است.

چین در بطن طرح کمربند-راه خود، بیش از ۶۰ میلیارد در این کشور سرمایه گذاری کرده که عمده این سرمایه‌ها در زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی صرف شده است. از جمله طرح‌های مهم این سرمایه گذاری پرحجم طرح موسوم به cpec است که ذیل آن اتصال محور‌های حمل و نقلی چین به پاکستان در قالب جاده و ریل پیش بینی شده است. در نقشه راه بلندمدت مصوب میان دو کشور قرار است تا شهر کاشغر چین بوسیله راه آهن به خنجرآب پاکستان وصل شده و بدینوسیله شبکه‌های ریلی دو کشور به یکدیگر متصل گردند. از طرفی راه آهن‌های ایران و پاکستان نیز در مرز میرجاوه به یکدیگر متصل شده و ریل عریض پاکستان تا شهر زاهدان امتداد می‌یابد. در صورت برقرار شدن اتصال ریلی چین و پاکستان، کالا‌ها می‌توانند تنها با یک واسطه میان چین و ایران ترانزیت شوند.

بخش دوم شکل گیری ترانزیت شرق به غرب از طریق ایران، عراق و سوریه هستند. در حال حاضر کالا‌های تجاری ایران از مرز‌های نه‌گانه زمینی به عراق حمل می‌شوند، اما به طور کلی بستر ترانزیت محموله‌ها از طریق خاک عراق به سوریه هنوز فراهم نشده است. در این بین طرح‌های ریلی اتصال خط آهن ایران به عراق، یعنی خسروی-خانقین و شلمچه-بصره هنوز به نتیجه نرسیده و احداث گزینه دوم، یعنی راه آهن ۳۲ کیلومتری شلمچه-بصره علیرغم سال‌ها مذاکره میان ایران و عراق همچنان معطل مانده است. این در حالی است که مسئولین وزارت راه، از جمله رئیس شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های حمل و نقل کشور به کرّات وعده ساخت و تکمیل این پروژه را داده اند. از طرف دیگر، علیرغم آزادسازی مرز القائم در عراق توسط رزمندگان مقاومت که گذرگاه عبوری عراق به سوریه است، هنوز چالش‌های امنیتی مانع از شکل گیری کریدور شرق به غرب می‌باشند. در این راستا لازم است تا متصدیان و نهاد‌های مربوطه، تامین امنیت این محور راهبردی را در راس اولویت‌های خود قرار داده و علاوه بر شکل‌دادن رابطه تجاری مستمر ایران و سوریه به عنوان دو متحد راهبردی، زمینه ایجاد کریدور شرق-غرب و مطرح شدن ایران به عنوان یک بازیگر مهم در تجارت جهانی راه فراهم نمایند.

اتصال ریلی و لجستیکی ایران-پاکستان-چین و از طرفی ایران-عراق-سوریه-مدیترانه دو بال مهم کریدور شرق-غرب از طریق ایران هستند. این کریدور رقبای دیگری نیز در سایر کشور‌های منطقه دارد که علیرغم اتلاف وقت در ایران، با جدیت در حال تلاش برای اکتساب این فرصت راهبردی‌اند. در صورت عدم اولویت دهی به بحث ترانزیت در نهاد‌های مربوطه، ایران باید شاهد از دست رفتن استعداد‌های جغرافیایی خود در تجارت جهانی باشد.