قصری: تشکل ها بین مسئله و مشکل تمایز قائل باشند / دهقانی: تشکل‌های دانشجویی در واقعیت امر هنوز مسئله محور نشده‌اند

خبرگزاری دانشجو: مطالبه گری را تعریف کنید و بگویید از نظر شما چه شاخص هایی دارد؟

قصری: مسئله محوری در واقع ریشه هر پدیده است آنچه که ما در جامعه و در پدیده های مختلف می بینیم مثل گرانی، تورم، فقر، طلاق، حاشیه نشینی و امثالهم از هر سو که به آنها توجه کنیم مسئله محوری می شود ریشه های اصلی آن. یک ویژگی اصلی که مسئله دارد این است که تفاوت و تبعیض باید قائل شد بین مسئله و مشکل.

وی ادامه داد: خیلی مواقع در گفتگوهای روزمره تخصصی خود بسیاری از مسائل را به اشتباه مشکل می خوانیم. در حالی که مشکل آن چیزی است که در سطح پدیده مشاهده می شود زمانی که وارد فضای حاشیه ای شهر می شویم افرادی را با ظاهرهای نه چندان مناسب و خانه های زاغه نشین و انواع مفاسد و بزهکاری ها را می بینیم که اینها مشکل تلقی می شوند؛ در حالی که مسئله آن چیزی است که پدیده حاشیه نشینی در پی آن رخ داده است. یکی از اشتباهاتی که در NGO ها و تشکل های دانشجویی رخ می دهد این است که به جای تمرکز بر روی مسائل بر روی مشکلات تمرکز می شود این در حالی است که می باید به ریشه این موضوع توجه کرد در واقع مسئله ریشه آن درخت می شود و ثمره آن درخت می شود آن موضوعی که ما باید به آن بپردازیم. برای مثال ریشه های حاشیه نشینی یکی از نمونه هایش می شود مهاجرت از شهرستان ها و روستاها به هوای زندگی رویایی در تهران.

اگر بخواهیم در یک جمله به صورت خلاصه بگوییم مسائل ریشه هر پدیده هستند و مشکلات ثمره آن پدیده هستند.

دهقانی : ما سه واژه را تعریف می کنیم و بر مبنای این تعاریف مسئله محوری را توضیح می دهیم ما یک چیزی داریم به نام پدیده. پدیده آن چیزی است که در اطراف ما به صورت هویدا و شفاف دیده می شود. مثل وزش باد، حالا این پدیده حالا این پدیده یا در حال انجام کار خود به صورت روال عادی خودش است یا دچار یک اختلال شده به عنوان مثال باران یا به صورت طبیعی می بارد یا به صورت اسیدی که در این صورت دچار اختلال است.

هر پدیده ای یا اختلال دارد یا اختلال ندارد وقتی یک پدیده اختلال داشته باشد ما به آن اختلال می‌گویم مشکل. اگر پدیده هم اختلال نداشته باشد و روند طبیعی خودش را ادامه می دهد که کاری به آن نداریم اما بد نیست که مسئله را نیز در کنار تعریف پدیده و مشکل بیان کنیم.به ریشه مشکلات می گوییم مسئله در واقع در واقع مسئله ما در وقوع مشکلات است و ابر مسئله یک لایه فراتر از مسئله است همان تعریفی که برای مشکل و مسئله داریم همان تعریف را به نسبت بزرگتر برای ابر مسئله می گوییم.

خبرگزاری دانشجو: تشکل مسئله محور چگونه تشکلی است؟

قصری: متاسفانه در حال حاضر تشکل ها اغلب براساس آنچه که رسانه ها می گویند به دنبال مسائل می روند وقتی یک جوی به وجود می آید در صورتی که اگر قرار باشد یک تشکل دانشجویی که باید در جامعه پیش رو باشد و مشکلات یک جامعه را حل کند و شبیه یک رسانه به خودی خود عمل کند پیرو فضای رسانه ای باشد دیگر نمی تواند حلال مسائل جامعه شود. انتظار ما این است که تشکل وارد مسائل شود و ورود میدانی به مسائل داشته باشد پژوهش کند، بررسی کند و به عمق ماجرا وارد شود و نکات مختلف آن پدیده را بررسی کند به مشکلات وارد شود البته این به این معنی نیست که مشکلات را فراموش می کنند و تنها به ریشه آنها می پردازد بلکه در بعضی مواقع لازم است که به مشکلات نیز پرداخته شود.

یکی دیگر از مسائلی که وجود دارد این است که تشکل ها لازم نیست که حتما به مسائل کلان ورود داشته باشند و برای حل آن تلاش کنند. گاهی وقتی به مشکلی وارد می شویم به ظاهر آن را به سرعت و در کمترین زمان حل می کنیم مثل وقتی که یک دندان درد را با یک قرص می توان آرام کرد اما به صورت ریشه ای آن را درمان نکرده ایم. برای مثال شما وارد زمین خواری و پول خواری می شوید و آنچه که در ظاهر می بینید این است که باید واحدهای ساخته شده را تخریب کنید در حالی که این یک راه حل کوتاه مدت است و شما باید ببینید که چه اتفاقی افتاده و چه سیستم و مسائلی پشت ساخت این خانه ها و زمین خواری ها وجود دارد چیست و عوامانه با این مسائل نباید برخورد کرد و به صورت عمیق تر باید در این موضوعات تشکل ها ورود پیدا کنند. پس تشکل مسئله محور تشکلی است که به صورت ریشه ای در عمق مسائل وارد می شود و سطحی نگر نیست.

خبرگزاری دانشجو: تعریف شما از تشکیلات مسئله محور چیست؟

دهقانی: وقتی از تشکیلات سخن می گوییم درباره یک جمعی حرف می زنیم که حول یکدیگر فعالیت می‌کنند و برای رسیدن به یک هدف مشترک فعالیت می کنند و در کشور هم تا کنون تشکیلات به صورت طبیعی به روند خود ادامه داده‌اند و فعالیت کرده‌اند اما در چندسال اخیر موضوع تشکیلات مسئله محور بسیار بولد شده است. سوالی که اینجا مطرح است این است که تشکیلات ما چگونه می‌تواند مسئله محور شود؟ حال این تشکیلات ممکن است یک گروه جهادی باشد یا تشکل دانشجویی در کف دانشگاه و یا تشکلی مردمی و یا افرادی که دورهم جمع شده اند.

پس با این تفاسیر تشکیلات مسئله محور تشکیلاتی است که ریشه مشکلات مربوط به حوزه تخصصی خود را پیدا کرده باشد و کارهای جانبی خود را برای حل این مسائل متمرکز کرده باشد. به عنوان مثال یک گروه جهادی برای اینکه بخواهد مسئله محور شود در فضای جهادی الزامات مخصوص خود را دارد، برای مثال ما در فضای جهادی می‌گوییم که باید عملیات صورت بگیرد ولی اگر در حوزه اقتصادی گروهی بخواهد مسئله محور کار کند می‌گوید من یک سری سیاستهایی می‌نویسم که شاید چندین سال طول بکشد تا به عرصه بهره وری و عملیاتی شدن برسد. در حالی که گروه جهادی بیس کلی کار خود را بر عملیات می‌گذارد پس ما نمی‌توانیم یک تعریف کلی ناظر بر اینکه تشکیلات مسئله محور فقط یک شکل است داشته باشیم اشتباه است بلکه هر تشکیلاتی با توجه به شکل کاری که دارد تعریفش از مسئله محوری متفاوت است.

خبرگزاری دانشجو: آفت ها و چالش هایی که تشکل ها با آنها روبرو هستند را بگویید

قصری: مهمترین آسیبی که وجود دارد این است که دانشجویان وقتی وارد دانشگاه می شوند و به تشکلی ورود پیدا می کنند شروع می کنند به وارد شدن به ریشه مسائل و عمیق شدن در آن و کار بررسی مسائل معمولا زمان بر و اصطکاکی است.

از آنجایی که دانشجو ورودش به فضای تشکل از همان ترم اول نیست و از ترم دوم یا چهارم معمولا وارد فضای تشکل می شوند طولانی شدن پرداختن به مسئله باعث می شود که در اواخر کار خسته شوند و برخی همان جا مسئله یابی را رها کرده و به مشکلاتی بپردازند که زودتر جواب دهد و ملاک موفقیت شان را رسیدن به نتیجه در کوتاه مدت می بینند و اگر هم این اتفاق ها نیفتد دانشجو به ترم آخر می رسد و وقتی که موقع ضربه نهایی و رسیدن به هدف هست، درسش تمام می شود و چون کادر پشتیبانی وجود ندارد کار رها می شود و بی ثمر می ماند. پس یکی از مشکلات این است که تربیت نیرو در تشکل صورت نگرفته است و یک کادر پشتیبان و قوی وجود ندارد که تشکل بخواهد به آن تکیه کند.

گاهی باید این از خود گذشتگی را داشت که من می گویم ایرادی ندارد در زمان دانشجویی من فقط پی ریزی مسائل انجام می شود و من به مسائل ریشه ای می پردازم و بهره وری آن برای دوره بعد از من است. اما متاسفانه گاهی این از خودگذشتگی وجود ندارد و فرد تشکلی به سراغ مشکلاتی که رسیدگی به آن زود بازده است می رود تا کاری هم به نام خودش انجام داده باشد. در واقع این نداشتن از خود گذشتگی در برخی مواقع یکی دیگر از آفات تشکل های مسئله محور است.

دهقانی: به نظر من واقعیت امر میدان این است که تشکلهای ما هنوز مسئله محور نشده اند گرچه مانور رسانه ای خوبی بر روی آن داده شده است و این مسئله محوری تازه در بین تشکیلات در حال تبدیل شدن به گفتمان است حال تا بیاید در کف میدان بین مخاطبین خاص دانشجویی ما بنشیند زمان می‌برد. بنابراین برداشت من این است که هنوز درباره مسئله محوری به صورت صددرصد اتفاقی نیفتاده است و البته برخی تشکلها هستند که فعالیت های قابل تاملی دارند. برای مثال تحکیم در حوزه زنان و جمهوریت کارهای قابل توجهی انجام داده است. اینطور بخواهیم نگاه کنیم موردی پیدا می کنیم تشکیلاتی که کارهایی را انجام داده اند اما اینکه بخواهیم بگوییم کل مجموعه تشکیلات دانشجویی به صورت کامل به این سمت حرکت کرده است که این مسئله محوری کار تخصصی اش شده باشد، نه چنین چیزی نیست.

وقتی ما می‌گوییم مسئله یکی از مشکلاتمان این است که برخی دوستان برداشت علوم انسانی خود را در این موضوع ساری و جاری می ‌کنند و درست می‌پندارند. مشکل بعدی ما این است که برخی فقط شعار مسئله محوری می‌دهند اما وقتی میدان را نگاه می‌کنیم و آن فضای حبابی بزرگ را تبدیل به واقعیت می‌کنیم می‌بینیم که آنچه شعار داده اند گاها اصلا نباید اتفاق بیفتد چرا که دانشجو یک عمر محدود دانشجویی دارد و در این ۴سال باید کاری را انجام دهد که خروجی اش را ببینید اگر خروجی آن را ندید زده می شود.

برای مثال ما یک مسئله بزرگ را مطرح می‌کنیم در واقع سنگ بزرگ علامت نزدن است و البته خیلی از این مسائل بزرگ به صورت حبابی است و اشتباه هستند که پرداختن به آنها کار درستی نیست و نظر من این است که تشکلها جز معدودی هنوز در مباحث مسئله مخوری عمیق نشده‌اند و چه بسا موردی از درد مردم مطرح شود که نیاز دارد در لحظه پاسخ داده شود مثل سیل یا زلزله وقتی این اتفاق ها می افتد نمی‌شود گفت ما درگیر مسئله طولانی مدت هستیم و این کار ما نیست.

آنکه ما به صورت پژوهشی مسئله ای را در طولانی مدت مد نظر داشته و مورد بررسی قرار دهیم یک بخشی از مسئله محوری است و اینکه در لحظه پاسخگو باشیم بخشی دیگر و هردو لازم و مهم هستن و این بستگی به شرایط موجود و تشکیلات دارد.

خبرگزاری دانشجو: چشم انداز تشکل مسئله محور چیست؟

قصری: ما سال هاست ذیل قرارگاه احمدی روشن بحث گفتمان سازی و مسئله محوری را شروع کرده ایم و از همان چندسال پیش یک تشکل هایی شروع کردند به فعالیت و الان بعد از گذشت چهار یا پنج سال از آن موضوع ما ثمره این را داریم می بینیم که تشکل هایی که در طی این سال ها فعالیت کردند امروز به چه جایی رسیدند و چه نتایج خوبی را به بار آورده اند.

برای مثال در استان ایلام تشکل های دانشجویی وارد مسئله کارگران منابع طبیعی استان ایلام شده و متوجه شدند که اینها دو سال است که حقوق دریافت نکرده اند، بیمه ندارند و حتی ابزار کار هم از خودشان است. اینجا بسیج دانشجویی وارد کار شد و بررسی کرد که چرا این اتفاق رخ داده است و بررسی ها چند ماهی در خفا به طول انجامید اما نتیجه ای که از آن طی یکی دو هفته بروز و ظهور پیدا کرد موجب شد تا تمام حقوق کارگران و معوقات آنها پرداخت شود و یک ثمره خیلی خوبی داد و چه تعداد افرادی که از یک وضعیت آشفته خلاص شدند. همچنین در بحث قاچاق بچه ها وارد کار شدند و صف های عریض و طویلی که برای گاز ایجاد می شد دیگر از بین رفت و این مشکل گاز مردم حل شد.

در بحث اتوبوس های وارداتی وارد شدیم و می بینیم که با ورود تشکل ها به این موضوع و جلوگیری از ورود اتوبوس ها موجب رونق گرفتن کسب و کار تولید اتوبوس ها شدند. البته یک مسئله ای که وجود دارد این است که در روند مسئله محوری شاید ما به در بسته بخوریم و صرفا این نیست که در همان ابتدای کار همه چیز با موفقیت جلو برود. برای اثبات این موضوع ما یک مجموعه روایتی گردآوری کرده ایم که صد روایت از فعالیت های مسئله محور دانشجویان تشکلی در آن وجود دارد اما در این کتاب هم روایت های موفق گفته شده است و هم روایت های ناموفق. لزوما این کنش گری هایی که نشان داده شده و عکس العمل هایی که انجام می شود منجر به موفقیت نخواهد شد ولی تجربیات بسیار مفیدی را به بار می آورد. ما شاهد این هستیم که گاها تشکلی در طی یک سال سه یا چهار سناریو تحویل داده و به در بسته خورده و در آخرین بار نتیجه مورد نظر را حاصل کرده است این امر نشان می دهد که تشکل های مختلف در مسئله محوری نیاز دارند به ثابت قدم ماندن، امتحان کردن روش های مختلف و مایوس نشدن.

مسئله ای که ما در مدت اخیر با آن در کشور روبرو هستیم مسئله مالیات است آنچه که در مالیات در کشور مورد توجه باید قرار می گرفت و به گوش مسئولان باید می رسید در یک تشکل این مسئله مورد بررسی قرار گرفت که مالیات بر پزشکان ریشه اصلی اش چیست؟ با بررسی این موضوع توسط دانشجویان تشکلی به صورت ناخودآگاه مسائل دیگر مالیاتی نیز بر روی روال بررسی افتاد مالیات بر مسکن های خالی، مالیات بر دلالی، دارایی و ... در واقع این یک کار تشکلی بود که بودجه بندی سال آینده یک کشور را تحت تاثیر خود قرار داد این نشان می دهد که یک تشکل چه قدر می تواند شاخص های کلان کشور را در فضاهای مختلف اعم از اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مورد تاثیر خود قرار دهد.

گاهی اوقات این حرکت به صورت یک پازل شروع می شود، تکه تکه جلو می رود حتی بعضا می بینیم که یک حرکت کوچک از شهرستانی شروع می شود اما بعد به استان و بعد به کشور می رسد که از این دست موضوعات در این مدتی که مسئله محوری را به صورت جدی دنبال می کنیم کم نداشته ایم مثل زمین خواری، حقوق کارگران، صندوق های بازنشستگی و امثالهم همه اینها از یک شهر کوچک شروع شد به استان و سپس به سطح کلان کشوری راه یافت.

ویژگی مسئله محور بودن این است که چون شما به دنبال ریشه مشکلات هستید در انتها به سطح کلان کشوری می رسید چون مسئله محور کار می کنید و ریشه تمام مسائل در نهایت به شاخصه های کشوری می رسد شما در اصل دارید یک مسئله کشوری را در محل زندگی خودتان بررسی می کنید.