نگاه دین نسبت به انسان جامعیت بیشتری نسبت به ساحت‌های دیگر دارد

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، برنامه «دین در دنیای مدرن» رادیو گفتگو با دکتر افتخار دانشپور دکترای فقه و حقوق اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی گفتگو کرد.

افتخار دانشپور دانش فقه را دانش شناوری مطرح کرد و گفت: این دانش همپایی با زمان و مکان را دارد. ما در مذهب شیعه داعیه اجتهاد پویا و همپایی با زمان و مکان را داریم. تئوری زمان و مکان از ابداعات امام راحل بود؛ که به طور ویژه بعد از جریان پیروزی انقلاب اسلامی در عرصه نظام و مخصوصا در مباحث فقهی مطرح شد و رونق خاصی را در مباحث فقه معاصر ایجاد کرد.

وی متذکر شد: فقه پویا یک دانش شناوری است که این هم پایی را می‌تواند داشته باشد و نهایت اشکال است اگر ما فرض کنیم که پیروی از آموزه‌های دینی نمی‌تواند هم پایی لازم را با جریان مدرنتیه و تجدد خواهی و پیشرفت‌هایی که در زندگی انسانی به وجود می‌آید، نداشته باشد.

دکترای فقه و حقوق اسلامی با ارائه تعریفی از فقه اظهار کرد: فقه یعنی امکان تجدید نظر در بسیاری از موارد، احکام و مسائل با حفظ چارچوب‌ها و اصول فراهم است. بنا به همین دلیل به راحتی این اعتقاد را داریم که اسلام دین جاودانه و جامعی است که تمام هم پایی نیاز‌های بشر را تا روز قیامت دارد و می‌تواند حمایت‌های لازم از زندگی بشری را داشته باشد.

وی افزود: با توجه به اینکه ما فقه را به عنوان یک تئوری مدیریتی پویا برای زندگی انسان تعریف می‌کنیم که می‌تواند از بدو تولد تا روز مرگ این همراهی را با انسان داشته باشد، می‌تواند مراتب آن هدف اصلی خلقت انسان را که عبودیت و رسیدن به مقام ساحت متعالی خلیفه اللهی است برای انسان به همراه بیاورد.

دانشپور با اشاره به اینکه شاکله اختلاف نظرات مذاهب بیشتر رنگارنگ پاسخ‌های متعدد به این مسئله است، گفت: ما برای واژه دین رنگ الهی را در نظر گرفته‌ایم. اما گذشته از آن که دین منشا الهی دارد در عین حال امری انسانی است. حتی در کنار «ایسم»‌های دیگر می‌تواند امر و مقوله انسانی باشد، چون تمام این مفاهیم درصدد ارائه تعریفی از انسان و ساحت‌های وجودی او هستند.

وی یادآور شد: تنها تفاوتی که دین با سایر ساحت‌ها و ایسم‌ها دارد این است که نگاه جامع تری دارد و این امکان را دارد که با توجه به اتصال به وحی و خالق بتواند یک تعریف حقیقی از انسان را ارائه کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان اینکه در ساحت‌ها و ایسم‌های دیگر رویکرد‌های متعددی نسبت به مقوله انسان شناسی و تعریف انسان داریم، اظهار کرد: ما در این حوزه رویکرد پوزیتیویستی و تجربی را داریم که مبتنی بر آن نگاه حس گرایی است. رویکرد فلسفی را داریم که با عقل محض دریافت‌هایی را از تعریف انسان، جایگاه انسان، حقیقت انسان و کرامات و عظمتش در این عالم ارائه می‌کند که البته اشکالات و مسیری را دنبال می‌کند که در نهایت به سفسطه و هیچ انگاری و نهیلیسم منجر شده است. حتی یک رویکرد عرفانی نسبت به مقوله انسان و تعریف از انسان داریم و علاوه بر هر کدام از این رویکردها، ایسم‌هایی در همان طیف رنگارنگ در پاسخ دهی به تعریف انسان می‌تواند ایجاد شود.

وی با اظهار به اینکه آنچه در نگاه رویکرد دینی نسبت به انسان و تعریف حقیقی از انسان است به مراتب نسبت به ساحت‌های دیگر جامعیت بیشتری را دارد، توضیح داد: یعنی هم حس و هم عقل، هم قلب و وحی را در کنار هم قرار می‌دهد و می‌تواند با اتصال به وحی، منظور خالق و آفریننده بشر است، با این وجه جامعیت و با استفاده از همه این طیف‌ها و ساحت‌ها، همه ابعاد وجودی انسان را در نظر بگیرد و بتواند یک تعریف حقیقی و واقع برای انسان ارائه کند.

دانشپور با تاکید بر اینکه دین گذشته از منشا الهی بودن، امری انسانی است، تصریح کرد:، چون دین برای انسان آمده، هدف سعادت انسان را دنبال می‌کند و تا نتواند تعریف دقیقی از انسان را ارائه کند به مراتب نمی‌تواند برنامه ریزی دقیقی در قالب تئوری فقهی برای انسان به ارمغان داشته باشد.

وی به امتیازات رویکرد دینی اشاره و عنوان کرد: نگاه جامعه گرایانه به ماهیت و حقیقت انسان و قدرت پاسخ دهی حقیقی به سوالات اساسی فطری انسانی، ارتباطی به دین هم ندارد. رویکرد دینی با قدرت تمام نسبت به پاسخ دهی به این پرسش‌های اساسی می‌تواند آن جامعیت را داشته باشد. پاسخ دهی مناسبی برای آن نگاه مبدا و منتها را برای انسان داشته باشد و به این ترتیب این ویژگی و امتیازش نسبت به سایر رویکرد‌ها و مقولات باشد.

دکترای فقه و حقوق اسلامی در خصوص فقه پویا توضیح داد و گفت: آنچه ادعا است فقه پویا باید همواره حتی گام‌هایی پیش‌تر از مدرنیته داشته باشد و یک نگاه فرا زمانی، فرا مکانی و پیش رونده داشته باشد. یعنی قبل از اینکه بشر به مدرنیته و تجدد دست پیدا کند باید فقه برایش راهکاری داشته باشد و پاسخ‌های لازم را از قبل طراحی کرده باشد و به محض اینکه بشر به بسیاری از امکانات زمانی و مکانی دسترسی پیدا کند، فقه راه حل مسائل را برای آن باز کند.

وی با ابراز تاسف ازا ینکه تاخیر و تاخر‌هایی در حرکت فقه پویا اتفاق افتاده است، بیان کرد: به همین علت ما نه تنها پیش رو نیستیم بلکه چند گامی هم عقب‌تر هستیم. به برکت فعالیت‌های جدید و رویکرد‌هایی که امروز دارد صورت می‌گیرد امیدواریم این عقب ماندگی‌ها جبران شود.