پادکست، انقلاب صوتی جهان/ پادکست‌ها چگونه متولد شدند؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- شادی رضایی؛ ایده تولید و انتشار محتوای صوتی در بستر و پلتفرمی جدید، آن هم پس از روی کار آمدن محتوا‌های تصویری و بصری و تا حدی به کنار رانده شدن رادیو و تولیدات آن نشان داد هنوز هم تولیدات سمعی و صوتی می‌تواند برتری‌هایی در قبال تصویر داشته باشد. با وجود نوساناتی که در مخاطبین آن مانند سایر تجربیات رسانه اتفاق افتاد، آنچه که با روی کار آمدن پلتفرم‌های صوتی جدید و اپلیکیشن‌های تلفن همراه به وضوح مشهود است این است که انسان قرن ۲۱ با وجود تغییر شکل و ظاهر و سطح نیازها، کمتر دچار تغییر ضائقه می‌شود و هنوز هم اقبال زیادی به تولیدات صوتی دارد.

از کجا شروع شد؟

اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی بود که ایدۀ انتشار محتوای صوتی در اینترنت برای انواع دستگاه‌ها در یک دیدار دوستانه و کاری بین Adam Curry و Dave Winer متولد شد. اجرای این ایده نیاز به اینترنت با پهنای باند نامحدود بود که آن موقع فراهم نبود و باید فکری برایش می‌کردند. همان سال‌ها بود که اپل آی‌پاد (ipod) یا همان «دستگاه پخش موسیقی همراه» را ساخت و وارد بازار کرد.

ایده اصلی این بود که فایل‌های صوتی بعد از انتشار به صورت خودکار در دستگاه‌های پخش همراه مثل آی‌پاد دریافت شوند و کاربر هم هر وقت دلش خواست به آن گوش دهد. چندسالی طول کشید تا این ایده عملی شود، اما بالاخره شرکت‌های بزرگی مثل اپل پا پیش گذاشتند و راه را برای انتشار پادکست باز کردند. وقتی هم که موبایل‌های هوشمند در بازار زیاد شدند، اپلیکیشن‌ها آمدند و محبوبیت پادکست بیشتر شد.

حتی تا مدتی هیچ نام مناسبی برای این مدل جدید از محتوا وجود نداشت تا این که یک نویسنده (Ben Hammersley) در روزنامه گاردین از اصطلاح پادکست (Podcast) استفاده کرد. او این نام را از ترکیب دو واژۀ Broadcasting به معنی پخش همگانی و iPod ساخت.

منظور از پاد همان دستگاه‌های آی‌پاد است. به این معنی که پادکست محتوایی قابل‌حمل است و می‌توانید در هرجایی به آن گوش کنید. برودکست نیز به ویژگی رادیویی پادکست‌ها اشاره دارد؛ بنابراین پادکست گفت‌وگوی صوتی ضبط‌شده‌ای بین مجری و مهمان است که می‌توانید درست مثل گفتگو‌های رادیویی به آن گوش کنید. پادکست حتی می‌تواند صبحت انفرادی کسی باشد که افکار و تجربیاتش را با دیگران به‌اشتراک می‌گذارد. موضوع پادکست‌ها نیز محدودیتی ندارد و می‌تواند درباره‌ی هر موضوعی باشد، از کسب و کار و بازاریابی گرفته تا گردشگری، یوگا و غیره.

از این‌ها که بگذریم، بعد از گذشت مدتی و پشت سر گذاشتن مسیری نسبتا طولانی، اولین پادکست در تابستان سال ۲۰۰۴ و در طی مصاحبه یکی از خبرنگاران آن زمان به اسم Christopher Lyder با جورج بوش مورد استفاده قرار گرفت. این مصاحبه به صورت آنلاین در دسترس قرار گرفت و این اولین حضور جهانی پادکست بود. بعد از این که شرکت اپل قابلیت انتشار پادکست را به پلتفرم itunes اضافه کرد، ایستگاه‌های رادیویی و هرکسی که حرفی برای گفتن داشت پادکست خودش را منتشر کرد. حالا حدود یک میلیون پادکست فعال در دنیا وجود دارد.

در ایران، نخستین پادکست در اواخر سال ۱۳۸۳ راه‌اندازی شد. در این میان، رادیو «هودر»، عبدالقادر بلوچ و محمود بشاش به عنوان پیشگامان این عرصه مطرح شدند. هرچند تحقیقات جامعی درباره تعداد پادکست‌های فارسی و یا تعداد مخاطبان آن‌ها صورت نگرفته، اما با یک جستجو در اینترنت می‌توان بیش از پنجاه پادکست فعال به زبان فارسی را رصد کرد که در قالب موضوعات مختلف به ارائه محتوا می‌پردازند و مخاطبان خودشان را دارند. گرچه سال ۸۵، سال افول زودهنگام پادکست‌های فارسی بود، لیکن در سال ۸۶ پادکست‌های فارسی دوباره اوج گرفتند. استقبالی که در سال‌های اخیر از این فناوری شده، باعث شد که پادکست‌ها بیش از گذشته به جامعه رسانه‌ای ایران و مخاطبان شان معرفی شوند.

برگزاری یک نشست علمی درباره پادکست تحت عنوان «پادکست زندگی روزمره»، شعار «وبلاگ کافی نیست، پادکست را تجربه کنید» با همکاری صدای جمهوری اسلامی ایران و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ورود پادکست به عنوان یک بخش مستقل به نهمین جشنواره بین المللی برنامه‌های رادیویی، تولید دومین سایت ویژه پادکست‌های فارسی زبان به نام «پارسی کست» و همراهی آن با سایت «آوای پارسیان» که حدودا دو سال ارائه دهنده سرویس و فضای راه اندازی پادکست بود، به همراه برگزاری چندین نشست تخصصی و آموزشی در صدای جمهوری اسلامی ایران و مراکز دانشگاهی، از جمله این اتفاقات بود.

جایگاه پادکست

باید گفت که بیشترین حجم شنیدن در جهان به موسیقی اختصاص دارد و بعد از آن خبر و هواشناسی در رتبه‌های بعدی وپادکست هم در رتبه نهم قرار گرفته، کتاب صوتی نیزرتبه هفدهم را در اختیار دارد. ۵۷ درصد شنوندگان پادکست مردان و ۴۸ درصد زنان هستند که البته در سیستم بومی ایران این آمار کمی تفاوت دارد. این نسبت در ابتدا، ۷۴ به ۲۶ بود که در تازه‌ترین بررسی‌ها به نسبت ۶۹ به ۳۱ تغییر پیدا کرد که این موضوع نشان می‌دهد پادکست در جلب علاقه‌مندی زنان هنوز هم جای رشد دارد.

در سال‌های اخیر و به‌خصوص دوسال گذشته، پادکست در ایران افزایش مخاطب چشمگیری پیدا کرده است. رده سنی ۲۵ تا ۳۴ سال با ۴۸ درصد بیشترین میزان علاقه‌مندی پادکست را به خود اختصاص داده است. رده سنی ۳۵ تا ۴۴ با ۲۲ درصد در رتبه دوم و رده سنی ۱۸ تا ۲۴ سال با ۱۸ درصد در رتبه سوم قرار می‌گیرند. همچنین ۸۷ درصد کاربران از طریق وب و ۱۳ درصد از طریق اپلیکیشن‌های تلفن همراه از محتوای صوتی و پادکست‌ها استفاده می‌کنند.

شاید بسیاری از ما پادکست را تنها فایل‌های ترکیب شده موسیقی بدانیم، اما در حال حاضر بیش از ۱۱ دسته‌بندی موضوعی برای پادکست‌های فارسی تعریف شده است که هشت موضوع اصلی شامل مدیریت و کارآفرینی با ۲۰ درصد، سلامت و سبک زندگی با ۱۶ درصد، شعر و ادبیات با ۱۵ درصد، روان‌شناسی و جامعه با ۱۵ درصد، تاریخ و هنر با ۱۳ درصد، علم و تکنولوژی با چهار درصد، کمدی و سرگرمی با سه درصد و سایر موضوعات با ۱۴ درصد، موضوعات مورد علاقه شنوندگان ایرانی را تشکیل می‌دهند.

باوجود نبود اینترنت پرسرعت برای دریافت فایل‌ها با حجم بالای پادکست، هنوز پادکست در ایران رسانه‌ای فراگیر نیست، اما ایجاد موج جدیدی از پادکست‌های فارسی، نوید شکل گیری نسل دوم پادکست‌های ایرانی را می‌دهد. به خصوص اینکه در سال‌های اخیر افزایش مخاطب چشمیگری داشته است و سرویس دهندگان پادکست بسیاری شکل گرفته است. در حال حاضر، تنها در سایت «شنوتو» یک میلیون دقیقه فایل صوتی معادل ۳۲۰ هزار فایل وجود دارد و روزانه ۱۰۰ هزار نفر از طریق درگاه وب یا اپلیکیشن‌های موبایل به پادکست‌های ارائه شده در آن گوش می‌دهند.

اقسام پادکست

مانند موسیقی و فیلم، پادکست هم ژانر‌ها و مدل‌های مختلفی دارد، از پادکست مصاحبه‌ای گرفته تا تک نفره، میز گرد و پادکست قصه گو. در پادکست مصاحبه‌ای، همان طور که مشخص است موضوع کلی پادکست مصاحبه با یک شخص دیگر به غیر از گوینده و راوی است. در این پادکست گفت و گویی دو طرفه بین گوینده و شخص مصاحبه شونده جریان پیدا می‌کند.

در پادکست تک نفره فقط و فقط یک شخص حضور دارد که با توجه به مهارت، کسب و کار و حرفه خود شروع به صحبت می‌کند. در این پادکست شخص می‌تواند حول موضوعی جدید در کار خود صحبت کند، از تخصص خود بگوید و حتی راهکار ارائه دهد. در پادکسب میز گرد تعداد افراد حاضر بیشتر از دو نفر است. در این مدل عموما یک مجری یا شخص پرسش کننده حضور دارد و تعدادی مهمان برای حضور در پادکست حاضر شده‌اند.

در پادکست قصه گو شخص شروع به داستان سرایی می‌کند. این پادکست به دو مدل مجزای غیر داستانی و داستانی تقسیم بندی می‌شود. یکی دیگر از مدل‌های پادکست، پادکست ترکیبی است. این پادکست محصولی ترکیبی از چندین مدل محتوای صوتی است. برای مثال، در عین حال که می‌تواند داستانی باشد می‌تواند تک نفره، میز گرد و … هم باشد.

اپیزود پایانی

اینطور که به نظر می‌رسد یکی از دلایل محبوبیت و جذب مخاطب بالای این روز‌های پادکست جامعیت و شامل شوندگی بالای آن است که میتواند بر هرموضوع و ژانری دلالت کرده و در کاربرد‌های وسیعی مورد توجه قرار گیرد. همچنین مزیت رقابتی‌ای که نسبت به تولیدات بصری دارد، شامل صرفه جویی در وقت و امکان انجام همزمان کار‌های دیگر به موازات گوش کردن به پادکست در مقابل تولیدات ویدئویی و شیوایی، گیرایی و تاثیرگذاری بیشتر در مقابل تولیدات تصویری مانند عکس و عکس نوشته و امثالهم است.

پادکست به عنوان محتوای در حال گسترش و پیشرفت این روز‌های دنیای رسانه به نحوه‌های گوناگون از اقشار و سنین مختلف مخاطبین مخصوص خود را دارد و به سبب همین رشدی که داشته است به عنوان مزیت رقابتی و بیزینس وورکینگ در دنیای کسب و کار‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. اما آنچه که در ارتباط با این همه گیری حائز اهمیت است علت ریشه‌ای و روانشناختی اقبال جمعی به این تولید محتوا است؛ و اینکه آیا واقعا این اقبال و جذابیت در ضمیر بشر وجود دارد یا همچون بسیاری از موارد دیگر سوار بر موج جهت دهنده اهدافی شده است که پشت این گسترش و رشد جمعی نهفته اند؟

مورد دیگر رشد مدعیان پادکستر و صداپیشه و فعال این حوزه است که انتظار می‌رود من جمله اهداف رشد مخاطبین محتوای پادکست و تولیدات آن در جامعه است.