گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- سید علی حسنی؛ وقتی به مسیری که شعر آئینی از آن گذشته است نگاه می‌کنیم، کم نیستند شاعرانی که برگی از تاریخ مرثیه سرایی اهل بیت را به نام خویش کرده‌اند. افرادی همچون محتشم کاشانی و مقبل کاشانی و.. که اشعار پرمغر، حماسی و عاطفی‌شان سینه به سینه به محبان و ذاکران اهل بیت منتقل شده است و هنوز هم شنیدن آن‌ها دل را می‌لرزاند.. در مسیر تاریخ شعر آئینی، فراز و فرود‌هایی متوجه آن شده است، همانطور که امروزه نیز اشعار هیئت با آسیب‌ها و ظرفیت‌هایی رو به رو است که صحبت پیرامون آن‌ها باعث رشد فضای شعر آئینی و عزاداری می‌شود. از این رو در ویژه برنامه نصیر به گفتگو با میلاد عرفان‌پور، شاعر، درباره اهمیت و ابعاد شعر هیئت، مداحی استدیویی و سبک‌های نو ظهور عزاداری نشستیم.
میلاد عرفان‌پور، درباره اهمیت شعر در هیئت می‌گوید: «شعر، در هیئت جایگاه برجسته‌ای دارد. اصولا هیئت بر محور هنر پیش می‌رود و تاثیر می‌گذارد و این هنر نیز در هیئت با محوریت شعر بسته می‌شود. یعنی شعر را داریم، بعد پیرامون شعر، هنر‌های مختلفی از جمله موسیقی و حتی هنر‌های تجسمی نیز وجود دارند. همچنین دیگر هنر‌هایی که به ما کمک می‌کنند تا این هیئت سامان بگیرد و به تاثیرگذاری خودش برسد. شعر از این جهت هنر کلامی است و با معنا و معرفت سرو کار دارد.»
عرفان‌پور درباره تاثیر شعر در دو بنای اصلی هیئت یعنی پیش برندگی عاطفی، تاثیرگذاری عاطفی و رخنه کردن در عاطفه مخاطب و همچنین انتقال اندیشه و مستحکم سازی فکری جامعه مخاطب، می‌گوید: «شعر کارآمدی بسیار بالایی در این دو مسیر دارد. از طرفی شعر شاید بهترین هنر، برای انتقال عاطفی پیام و تحت تاثیر قرار دادن عاطفه مخاطب به صورت مثبت باشد، از طرفی هم بهترین رسانه برای انتقال اندیشه و فکر و گفتمانی است که ما در هیئت و در فضای مقدس مراثی اهل بیت و مدح این بزرگواران نیاز داریم منتقل کنیم. پس از این جهات، مشخص می‌شود که شعر چه جایگاه ارجمند، گران سنگ و بزرگی دارد.
عرفان‌پور با بیان چند نکته به چهارچوب‌های شعر هیئت که باید مورد توجه قرار گیرند می‌پردازد:
• در شعر هیئت باید متوجه این مهم باشیم که شعر هیئت فروکاسته شده از شعر اصیل و شعر معیار نیست. یعنی شعر هیئت مجاز به زیرپا گذاشتن معیار‌های اساسی شعر و مجاز به مسامحه در اصول ابتدایی و زیربنایی شعر نیست.
پس اگر ما می‌خواهیم شاعری کنیم یا اگر می‌خواهیم از شعری در فضای هیئت استفاده کنیم، ملزم به این هستیم که ابتدائا و اصولا شعر را بشناسیم و سره از ناسره تشخیص دهیم و شعر خوب، برای استفاده در هیئت بسراییم.
پس اصول و معیار شعر که در همه شعر‌ها حتی در ترانه باید رعایت شود، طبیعتا در شعر هیئت هم باید رعایت شود. حتی می‌توان گفت اینجا حساسیت بالاتر است، چرا که در مورد ذوات مقدسی صحبت می‌کنیم که بزرگی‌شان موجب می‌شود ما برای سرودن در اینباره احتیاط بیشتری به خرج دهیم و حتی با وسواس ادبی بیشتری سراغ کلام برویم.
البته خود محدودیت‌های زمانی که در فضای سرودن شعر هیئت به وجود می‌آید، گاهی ناخودآگاه و بالاجبار از قوام ادبی می‌کاهد که شاید خیلی هم نشود جلوی آن را گرفت و گریزی از آن نیست. گاهی شاعر مجبور است برای مراسم شب شعر را برساند طبیعتا هر چه شاعر ریشه‌دارتر باشد در همان چند دقیقه که فرصت دارد می‌تواند شعر بهتری را آماده کند، ولی به واسطه محدودیت‌ها، در برخی موارد نمی‌شود.
• نکته بعدی در فضای شعر هیئت، استناد شعر هیئت بر حقیقت است. به این معنا که وقتی ما در مورد معصومین صحبت می‌کنیم، طبعا عاطفه ما فوران می‌کند و ممکن است ما را به جایی برساند که یا استناد تاریخی و معرفتی نداشته باشد یا حتی ما را در بیان برخی مفاهیم دچار بیان نامناسب کند؛ بنابراین استناد معرفتی، تاریخی و حقیقی یکی از موارد دیگری است که در شعر هیئت باید رعایت شود و متاسفانه برخی جا‌ها می‌بینیم از این مهم، چشم پوشی می‌شود و به واسطه اینکه برخی مدعی‌اند مهم انتقال محبت به این بزگرواران است، به هر روش و بیانی متوسل می‌شوند و این در شأن یک شاعر در فضای اهل بیت نیست.
• مورد بعدی، نوع مواجهه با مخاطب است که در شعر هیئت باید به آن توجه شود. به این معنا که وقتی شعر هیئت را می‌سراییم، باید در نظر بگیریم که برای چه مخاطبی شعر می‌گوییم؟ و در چه هیئتی باید اجرا شود؟ هیئتی داریم که همه فرهیختگان و اهالی معرفت هستند، هیئتی داریم در بازار تهران برگزار می‌شود و هیئتی در شهرستان دور افتاده برگزار می‌شود. مخاطب هیئتی را که کار برای اولین بار در آن اجرا می‌شود، باید سنجید و با توجه به مخاطب آن، کلمات و معانی را در شعر پردازش کرد. اگر چه ممکن است کار ضبط شود و بعدا مخاطب عمومی پیدا کند.
این سه مهم باید در شعر هیئت توجه شود. اگر این‌ها را مورد عنایت قرار دادیم، امید است با گوشه چشم اهل بیت کار ما کار موثرتری باشد.
عرفان‌پور درخصوص تفاوت میان شناخت مخاطب هیئت برای سرودن اشعار و یا سرودن، متاثر از ذائقه مخاطب، می‌گوید: «من اشاره کردم که مداح باید جنس مخاطبش را بشناسد، ممکن است خلط بشود با اینکه مداح باید لزوما طبق ذائقه مخاطب عمل کند. اما این حرف مجزایی است. شناخت جنس مخاطب یعنی از لحاظ قشر و سن و سال، کلامی که انتخاب می‌کند متناسب با آن قشر باشد. اما اینکه پسند مخاطب مداح را جهت دهی کند و مداح صرفا ببیند که چه چیز خوشایند مخاطب است و خودش و کلام و نوع ارائه‌اش را آن طور تنظیم کند، یکی از آسیب‌ها است.
مداح باید صورت آرمانی هنر خودش را ببینند و خودش را براساس آن روز به روز ارتقا دهد. یعنی اگر من شاعر هستم باید صورت آرمانی یک شاعر اهل بیت را ببینم و آن را برای خودم تصور کنم و به سمت آن حرکت کنم. اما مداحی که روز به روز خودش را براساس ذائقه مخاطب تنظیم می‌کند، باید توجه کند ذائقه مخاطب ممکن است روز به روز افول کند.
موسیقی ما در سال‌های گذشته متاسفانه از موسیقی‌هایی تاثیر گرفته که موجب تنزل ذائقه مخاطب شده است. مخاطب ما موسیقی‌های بی‌مایه و نوپدیدی که از لحاظ کلامی و موسیقیایی غنای گذشته ندارند، گوش می‌دهد و این طور بار آمده است.
در واقع اگر مداح هم مسیر هنری خودش را مشخص نکرده باشد و خود را ملزم به رعایت پسند مخاطب کند، پسندی که روز به روز در حال فرو کاستن است، او را با خودش پایین می‌آورد و دیگر نمی‌توانیم از اعتلای هنر هیئت دم بزنیم. پس مداح باید صورت آرمانی الگوی هنری را پیگیری کند. پسند مخاطب به عنوان نقد و نظری که مخاطب دارد قابل احترام است و گاهی ممکن است به کمک مداح بیاید و گاهی نیاید و مداح را دچار عقب رفت یا پسرفت کند.»
همچنین عرفان‌پور درباره تاثیرگذاری فضای مجازی در سلیقه مخاطب می‌گوید: «امروز یکی از مهم‌ترین جلوه‌گاه‌های پسند مخاطب، فضای مجازی است. فضای مجازی بعضا فوران یک سری بازخورد‌های غیرحقیقی، پوشالی، بی‌مایه و بی‌بنیه است که ما می‌بینیم. بعضی ناشی از جریان سازی‌های مختلفی است که روی پسند مخاطب تاثیر گذاشته است، یا پسند و سلیقه‌ای که لزوما سلیقه جمع گسترده‌ای نیست و به عنوان سلیقه مردم جا زده می‌شود و این ممکن است مداح یا شاعر هیئت را به اشتباه بیاندازد.
همه فضای مجازی را می‌شناسیم، پروپاگاندایی که می‌شود آن را با صرف مبلغی پول یا با داشتن درگاه‌های مختلفی در فضای مجازی به راه انداخت، به راحتی می‌تواند ذهن مداح، ذهن هنرمندان و بانیان هیئت را تسخیر کند.»
عرفان‌پور در ادامه بیان می‌کند: «در بسیاری از مواقع باید به این توجه کرد که وقتی درباره مداحی و شعر هیئت صحبت می‌شود، یک پای هیئت، بانیان و مدیران هیئت هستند. آن‌ها هم تاثیرگذار و جریان ساز اند. وقتی بانی هیئت گونه خاصی از مداحی را بپسندد، مداح و شاعر را به همان سمت گرایش می‌دهد، چرا که ارتزاق آن هیئت از این بانی و سیاست‌های او خواهد بود. پس این ضلع را هم باید در نظر بگیریم و فضای مجازی می‌تواند در فهم نوع سلایق و پسند مردم، کاملا فضای غلط اندازی باشد.»
همچنین عرفان‌پور درباره آسیب‌ها و ظرفیت‌های مداحی استدیویی می‌گوید: «به اندازه مواجهه و تامل بنده پیرامون این نوع مداحی که البته شاید خیلی مواجهه گسترده و تامل دامنه‌داری نباشد، باور دارم که ما می‌توانیم گونه‌ای از مداحی داشته باشیم که در استدیو خوانده می‌شود؛ و حتی با نوعی موسیقی به عنوان زمینه همراه می‌شود و این با مسیر اصلی که در هیئت دنبال می‌کنیم، منافات ندارد.
برخی از دوستان، نگاه‌شان این است مداحی استدیویی ممکن است مداحی اصیل و اصلی را تحت تاثیر خود قرار دهد و بعد از مدتی شاهد یک تتور و تحول منفی در مداحی باشیم. من فعلا اینقدر احساس خطر نمی‌کنم، در واقع احساس می‌کنم که ایجاب زمانه ما این است که گونه‌ای از مداحی وجود داشته باشد که در استدیو ضبط شود ومحصولش به همراه زمینه‌ای از موسیقی، منتشر شود.
اگرچه با استدیو خوانی به معنی همراه شدن مداحی با موسیقی آن چنانی، مخالف هستم و نمی‌پسندم، اما با رعایت اصول و شأن محتوای هیئت، استدیو می‌تواند یک ابزار باشد.
در ساحت بحث تلفیق مداحی با موسیقی اگر سنجیده انجام شود، اگر با نوع موسیقی ملایم و مناسب مراثی اهل بیت و با یک زمینه ساده باشد، این خیلی پسندیده است و می‌تواند گونه‌ای از مخاطبان را اغنا کند. ممکن است بعضی مخاطبان، مداحی صرف هیئت را استفاده نکنند یا مخاطبان معمول هیئت هم ممکن است ارتباط دیگری با این نوع مداحی برقرار کنند.»
عرفان‌پور ضمن بیان این نکته که با توجه به مشاهده تعدادی از کار‌های تولیدی در این زمینه که عمدتا کار‌های قابل قبولی بوده اند، در ادامه اضافه می‌کند: «مداحی استدیویی ظرفیت تأمل بیشتری به مداح می‌دهد تا شعر در فرصت بیشتری سروده شود و درباره ملودی به صورت فنی‌تر و دقیق‌تر فکر شود.
نیاز داریم در هیئت هنر موسیقی را درست استفاده کنیم. اما ما استفاده‌مان عامیانه و به دور از علم موسیقی است، در حالی که یکی از شأن‌های موسیقی، پرداختن به هیئت است. اهالی موسیقی و هیئت بدون هیچ ترس و اکراهی باید بدانند که دارند از موسیقی استفاده می‌کنند و حالا که استفاده می‌کنند چه بهتر که درست بخوانند، سالم بخوانند و از موسیقی خوب و از ملودی‌های مبتنی بر فرهنگ ما استفاده کنند.»
وی در پایان درخصوص خشن‌خوانی در هیئات، بیان می‌کند: «کسی که فهم زیباشناسانه از هنر و موسیقی هیئت و شعر هیئت دارد، قطعا این خشن‌خوانی‌ها را نمی‌پسندد. در واقع نوعی انحراف بسیار مشهود در هیئت همین خشن‌خوانی‌ها هستند و گوش مخاطب را به یک صوت و نوای ناهنجار و دور از شأن موضوع، عادت داده‌اند.
شما نمی‌توانید از موضوعات لطیف عاشورا، از خون پاک حضرت و یارانش با یک صدای خشن بخوانید، که گویا این صدا بیشتر تناسب دارد که از حلقوم یزید بیرون بیاید، تا محبین و شیعیان.
طبیعتا هر چه مداحی ما به اصالت، هم در بطن، هم در ظاهر و ارائه نزدیک‌تر شود ما از چنین ادا‌هایی دور می‌شویم و به تاثیرگذاری نزدیک می‌شویم. مخاطب حس و تاثیر عاطفی بیشتری می‌گیرد از بسیاری از مداحی‌ها که شاید در روستایی قدیمی، در حسینیه‌ای کوچک، با صدق و صفا و به دور از ادا‌ها و تکنیک‌های غیراصیل خوانده شده است؛ و همچنین واقعا هر گوش تربیت یافته‌ای از این گونه‌های مداحی آزرده و منزجر می‌شود.»